Prentarinn - 01.09.2002, Qupperneq 21

Mynd 2 A sýnir of lógt þéttleikagildi
valið fyrir háljósa punktinn. Of stórir
punktar prentast í háljósum og myndin
verður of dökk og „flöt".
Mynd 2 B sýnir rétt þéttleikagildi valið
fyrir háljósin. Myndin hefur eðlilega
tóndreifingu og skil eru góð.
Mynd 2 C sýnir of hátt þéttleikagildi
valið fyrir háljósin. Hvítar skellur mynd-
ast á Ijósustu svæðunum þar sem engir
prentpunktar prentast þar.
myndir á pappír og aðrar endur-
kasts-fyrirmyndir hafa oft þétt-
leikasvið nærri 2,0 en flestar
skyggnur nærri 3,0. Þéttleikasvið
prentmynda ræðst af eiginleikum
pappírsins og því hversu dökkir
prentfarfarnir eru. Hámarks þétt-
leikasvið í prentun er oft á bilinu
1,80-2,00.
Til að prentmyndir verði góðar
þarf að nýta tónsvið prentunarinn-
ar eins og kostur er. I raun þarf að
„þjappa" tónskala fyrirmyndar-
innar saman þannig að hann
rúmist innan þess tónsviðs sem
næst i prentun og líkja þannig eft-
ir tóndreifingu ljósmyndarinnar
eins og hægt er. Sama á við um
stafrænar ljósmyndir, sem ætlaðar
eru til prentunar, ef tónsvið fyrir-
myndarinnar er stærra en það svið
sem næst í prentun. Þetta þarf að
gera þannig að sem minnst af
smáatriðum tapist og prentmyndin
verði sem líkust fyrirmyndinni.
Eitthvert tap á smáatriðum er
þó óhjákvæmilegt. „Þjöppun“
tónskalans veldur því að tónskil
(„kontrast") eru vanalega minni í
prentmyndum en ljósmyndum og
dekkstu fletirnir ekki eins dökkir.
Mannsaugað er næmara á smáat-
riði í ljósum tónum en dökkum og
því er vanalega reynt að þjappa
tónskalanum meira saman á
dekkstu svæðum hans.
Samhengið milli þéttleika fyrir-
myndarinnar og samsvarandi þétt-
leika eftirmyndarinnar má sýna
með grafi þar sem þéttleiki frum-
myndarinnar er á öðrum ásnum
en punktastærð prentmyndarinnar
á hinum. Draga má línu milli
tveggja endapunkta, hvítpunktsins
(bjartasta svæðisins í myndinni)
og svartpunktsins (dekksta svæðis
í myndinni) og fá þannig fram
s.k. tónkúrfu. (Mynd 1) Mörg
vandamál við prentmyndir stafa
af því að tónsvið pappírs og farfa
er ekki notað rétt. Ef dekkstu tón-
ar fyrirmyndanna eru ekki endur-
gerðir með hámarks þéttleika i
prentuninni verða myndirnar
daufar og með of ljósa skugga. Ef
ljósustu tónar fyrirmyndarinnar
eru ekki prentaðir með minnstu
prentpunktum sem hægt er að
halda á pappírnum verða prent-
myndimar dökkar og „óhreinar“.
Það þarf hins vegar einnig að
gæta þess að hvorki séu valdir of
litlir punktar fyrir háljósin né of
stórir fyrir skuggana, því þá er
hætta á að smáatriði týnist.
Þarfir prentunar
Prentanlegt tónsvið, þ.e. hversu
stóra og litla punkta hægt er að
prenta, ræðst af prentaðferðinni,
pappírnum sem prentað er á og
eiginleikum prentvélarinnar ásamt
plötulýsingu og framköllun.
Fræðilega ætti að vera hægt að
prenta punkta frá 1% upp í 100%
en í venjulegri offsetprentun er
minnsti prentpunkturinn vanalega
á bilinu frá 3-5% og stærsti
punkturinn oft um 95-97%.
Stærsti prentanlegur punktur
fer eftir gleypni og öðrum yfir-
borðseiginleikum pappírsins.
Dagblaðaprentun nær miklu
styttra tónsviði en offsetprentun
og ef notaður er endumnninn eða
gljúpur pappír í offsetprentun
styttist prentanlegt tónsvið þar
einnig verulega.
Aður en rastamynd er gerð ætti
að vera búið að afla upplýsinga um
það hvemig prentvél, farfi og
pappír koma til með að hafa áhrif á
prentmyndina. Svör við eftirfarandi
spumingum ættu að liggja fyrir:
• Hver er minnsti prentanlegi
punkturinn? Punktar sem eru
minni en hann munu hverfa í
prentun.
• Hver er stærsti prentanlegi
punkturinn? Punktar stærri en
hann munu prentast sem þekj-
andi farfaflötur.
• Hversu mikið hækkar tóngildi
myndarinnar í miðtónum?
Gera þarf ráð fyrir punkta-
stækkun í prentun þegar rasta-
myndir eru gerðar.
Til að komast að þessu þarf að
gera prufur. Með því að prenta
tónskala sem er byggður upp af
punktum frá 1 %—99% stærð má
sjá hvaða punktastærð hverfur í
háljósum og hvaða punktar „lok-
ast“ í skuggum. Til eru prufu-
formar frá ýmsum stofnunum og
fyrirtækjum sem em ætlaðir til
slíkra prufa en einnig má gera
slíka forma sjálfur ef menn hafa
nægan tíma.
Notkun gráskala
Allir tónar ljósmynda og ann-
arra tónfyrirmynda hafa ákveðin
þéttleikagildi. Dökkir tónar hafa
hátt þéttleikagildi en ljósir tónar
lágt. Þegar rastamynd er gerð eftir
tónfyrirmynd þarf að ákvarða
tengsl milli þéttleika fyrirmyndar-
innar og punktastærðar prent-
myndarinnar. Það þarf m.ö.o. að
ákvarða hversu stórir prentpunkt-
ar eiga að samsvara ákveðnum
þéttleikagildum fyrirmyndarinnar.
Til að ná viðunandi árangri er
vanalegast nóg að skilgreina þessi
tengsl á 3 lykilpunktum en það
eru ljósasti punktur fyrirmyndar-
innar (háljósin), dekksti punktur
hennar (skuggarnir) og síðan
punktur sem er mitt á milli hinna
tveggja (miðtónarnir). Með þessu
móti má stjórna því hversu dökk
eða ljós rastamyndin er og hversu
nærri hún er fyrirmyndinni.
Besta verkfærið sem völ er á til
að mynda þessi tengsl er gráskali.
Sömu þéttleikagildi og eru til
staðar í fyrirmyndunum er að
finna á gráskalanum. Munurinn
er sá að í myndinni er þessum
þéttleikastigum dreift óskipulega
um myndflötinn en á gráskala er
þeim raðað í röð frá því dekksta
til þess ljósasta (eða öfugt eftir
því hvernig við lítum á málin).
Þegar tengja þarf þéttleikagildi
háljósa, skugga og miðtóna fyrir-
myndarinnar við prentpunkta-
stærð eftirmyndarinnar er vissu-
lega hægt að leita uppi viðkom-
Gráskali
Gráskalinn er besti vinur þess sem
skannar og vinnur myndir fyrir
prenlun.
Þegar tónmynd er skönnuð má
nola kvarðaðan gráskala, þ.e.
gráskala með þekktum þétlleika-
gildum i háljósum, miðtónum og
skuggum, til að stilla lykilpunktana
þrjá og þannig gera góðar rasta-
myndir í fyrslu tilraun. Til þess að
þetta takist fullkomlega þarf þó að
þekkja þarfir frálagstækisins og
einkenni myndanna sem verið er
að skanna.
Með þessar upplýsingar má „át-
hluta" réttum þéttleikagildum
gráskalans réltum punktastærðum
á hinum þremur mikilvægu lykil-
punktum tónskalans og jafnframt
finstilla tánkárfuna eftir því hvort
myndin sem unnið er með telst til
Ijáslána, dökktána eða meðallýstra
mynda. Með réttri stillingu tónkárf-
unnar er hægt að auka skil á þeim
svæðum sem mikilvægust eru í fyr-
irmyndinni svo eftirmyndin sýni sem mest af
þeim upplýsingum sem voru til staðar í fyrir-
myndinni. Sömuleiðis má vinna gegn tóngildis-
aukningu (flolt orð yfir punktastækkun) í prent-
uninni ef þess er þörf.
Þéttleiki þrepanna á gráskalanum er örlitið mis-
munandi milli eintaka og því er ráðlegt að mæla
gráskalann með þéttleikamæli áður en hann er
tekinn i notkun. I grófum dráttum má þá segja
að 1. þrepið hafi þéttleika nærri 0,07, 7. þrepið
þéttleika nærri 0,90 og 14. þrepið u.þ.b. 2,00.
Þétlleikinn eyksl um u.þ.b 0,15 milli þrepa.
Kodak
CONTROL
SCALE R-14
1
2
3
4
5
6
PRENTARINN ■ 21