Grænlandsvinurinn - 01.12.1954, Blaðsíða 23

Desember 1954
GRÆNLANDSVINURINN (Aukablað)
19
stakan viðbótarsamning (skildaga) við Gizurarsátt-
mála. Nefnir Friðrik konungur II. þenna sáttmála og
skildaga í bréfi til Grænlendinga 12. apríl 1568, og eiga
samkv. skildaganum 2 skip að ganga árlega frá Noregi
til Grænlands.
Er Járnsíða, Kristniréttur Árna biskups og Jónsbók
höfðu náð lögfestu á íslandi, voru þær þar með orðn-
ar að lögum á Grænlandi sem allar aðrar samþykktir
Alþingis. Árið 1343 hlýtur að hafa komið beiðni til
Alþingis frá Grænlendingum um ísl. biskup, til að
stöðva fráfallið frá trúnni, og ísl. lögmann, til að leggja
úrskurð á réttardeilur út af því tiltæki Vestribyggðar-
manna, að flytja sig allir af jörðum kirkjunnar til Vest-
urheims vorið 1342. Þórður lögmaður fór skyndiför
til Grænlands og aftur samsumars 1343, og máske
aftur 1344. Jón skalli var vígður Grænlandsbiskup
1343. Verður þetta einungis skýrt svo, að Árni biskup
hafi heitið að gefa upp biskupsdæmið, ef ísl. biskup
fengist vígður, en snúist síðar hugur. Sú sögn ísl.
annála, að erkibiskup hafi verið óvitandi um, að Árni
biskup væri á lífi, fær ekki staðist. I fyrsta lagi bar
erkibiskupi að telja Árna biskup lífs, meðan hann
hafði ekki sannspurt andlát hans. 1 öðru lagi gekk
það skip af Grænlandi 1342, er flutti Ivar Bárðarson
út 1344; og að fregnin barst, er sönnun fyrir því, að
skipið kom með skjöl og skrif og fregnir af Grænlandi.
,,Og fornbyggðin á Grænlandi dó út án þess, að við
réttum henni litlafingurinn, hvað þá hjálparhönd, né
létum okkur á nokkurn hátt hag hennar skipta“.
Margir danskir Islendingar hafa gengið ofurliðugir
að því, að kviksetja íslenzka þjóðarbrotið á Grænlandi
og rita í þjónkun við Dani, löndum sínum á Grænlandi
sæmdarsnautt dánarvottorð. Er Kr. engin vorkunn að
vita hið sanna um þetta mál, þótt hann viti það máske
ekki. Björgvinjareinokunin, sem sett var á ísland um
miðja 14. öld, gilti sem önnur ísl. lög í öllum grein-
um og atriðum einnig á Grænlandi. Þar sem Islend-
ingar megnuðu ekki að losa höfuðland sitt úr þessum
viðjum, var þess ekki von, að þeir megnuðu að losa
Grænland. Á 15. öld rufu Englendingar þessa einok-
un á íslandi, og megnaði konungur ekki að aftra þeim
frá þeirri siglingu. Til Grænlands hófu Englendingar
einnig sigling tímanlega á 15. öld, en þá sigling megn-
aði konungur að stöðva um sinn. Á síðasta hluta 15.
aldar hófu suðlægari Evrópuþjóðir sigling til Mark-
lands (í fyrstu eftir Vínlandsleiðinni um Grænland),
en bráðlega þvert yfir Atlantshafið. Verzlun sú, sem
þessar þjóðir komu með til Marklands (einnar út-
byggðar Grænlands), var svo samkeppnisfær, að hin
einokaða Björgvinjarverzlun, sem raunar var þá búið
að taka af Björgvin og færa til Khafnar, stóðst ekki
samkeppnina og lagðist niður.
Það var í sjálfu sér varla nein ógæfa, þótt Græn-
lendingar fengju betri verzlun, en til lengdar vildu
íslendingar ekki una samgönguleysinu við Grænland.
Veturinn 1567—68 lagði Ormur lögmaður Sturluson
fyrir Friðrik konung II sáttmála og skildaga, er ekki
geta önnur skjöl verið hafa en Grænlandssáttmáli (eða
Gamli sáttmáli) og skildaginn frá 1263, og krafðist
þess af konungi, að hann uppfyllti skyldur sínar við
Grænland samkvæmt heitorðum þessara skjala. Eftir
þetta var Friðrik II. óþreytandi í viðleitni sinni til að
ná sambandi við Grænland, meðan honum entist líf.
Við fráfall hans tóku norskir og danskir herrar við
stjórnartaumunum. En er Kristján IV. sonur Frið-
riks II. kom til ríkis, tók hann upp þetta starf föður
síns, og 1605 lentu skip hans í Vegtribyggð. Er menn
töldu sig ekki hafa séð íslendinga þar (svæðið þar
sem Eystribyggð stóð var ekki kannað), töldu menn
víst, að Eystribyggð hefði staðið á Austur-Grænlandi,
og varð sú trú ekki aldauða fyrr en í byrjun 20. aldar.
En svo tóku Islendingar að rita meira og kröftug-
legar um Grænland en nokkru sinni fyrr. Sigurður
skólameistari Stefánsson (ca 1590) og Arngrímur lærði
byrjuðu. Og mátti úr því heita, að sérhver ísl. fræði-
maður, er nokkuð kvað að, legði málstað Grænlands
lið öldum saman allt fram til daga Jóns konferensráðs
Eiríkssonar seint á 18. öld, en hann hafði mikinn áhuga
fyrir ísl. nýlendunni á Grænlandi (Eystribyggð) og
reit að minnsta kosti 3 ritgerðir um það mál. Flest
þessi Grænlandsskrif Islendinga geta menn nú fundið
í handritaskránum í Khöfn og Rvík. Þeir Arngrímur
Vídalín og Þormóður Torfason gerðu ekki aðeins kröfu
um samband og hjálp til Eystribyggðar. Þeir kröfð-
ust og þess, að réttur krúnunnar (á grundvelli fyrsta
fundar og náms Islendinga) til alls Grænlands og víð-
áttumikilla svæða í Ameríku yrði varðveittur. Vegna
þessa eldheita áróðurs og baráttu íslendinga og þess
áhuga, sem glæddist frá vaxandi rannsókna á hinum
fornu bókmenntum þeirra, var Grænland ekki gefið
upp — og á þessari áhugaöldu Islendinga flaut Hans
Egede til Grænlands. Það var nær eingöngu Islend-
ingum að þakka, að Grænland varðveittist. En kon-
ungur og Danir sáu um það, að íslendingar högnuðust
ekki um eyris virði af Grænlandi. Á 19. öld unnu þeir
Finnur Magnússon og Vilhj. Finsen stórmerk útgáfu-
störf í þágu rannsóknar á sögu Grænlands.
Eftir miðja 16. öld tóku konungarnir að einoka verzl-
un íslands til ábáta fyrir Danmörk, og loks smelltu
þeir „dönsku einokuninni“ á Island, og 1662 var ein-