Vísbending - 21.12.2009, Side 19

„Þá varég enn staddur í mínum fæðingarhreppi að vinna í frystihúsi
til að safna mér fyrir skólagöngu og var farinn að vera með kjaftinn
uppi á mínum vinnustað. Mér var mjög heitt í hantsi. Umboðsmaður
Þjóðviljans í Súgandafirði, gamall maður, á aldur við Lenín, sjáðu til,
frétti eitthvað af þessu og býður mér áskrift að blaðinu sem ég þáði
með þökkum.
Ég las Þjóðviljann, Tímarit Máls og menningar og bækur sama
forlags. Þetta var mitt veganesti þegar ég fór í menntaskóla og gerðist
málsvari Sósíalistaflokksins. Ég hafði á þessum tíma engin kynni af
forystumönnum sósíalista eða öðrum stjómmálamönnum og hafði það
ekki fyrr en ég gekk í flokkinn 1952.“
Hverjir voru kommúnistar?
Kjartan gekk í Menntaskólann á Akureyri og var þar nentandi þegar
Jósef Stalín dó í mars 1953. Fréttir af veikindum hans og síðar
andláti voru í ftmmdálk á forsíðu Þjóðviljans nokkra daga í röð og
Austurbæjarbíó troðfylltist á sérstakri minningarsamkomu um „hinn
mikilhæfa leiðtoga" eins og hann var títt kallaður.
„Ég gladdist við andlát Stalíns," segir Kjartan, „því mér leist ekki á
framgöngu hans undir lok ævinnar en ég þekkti eldra fólk á Akureyri
sem sumt var hanni slegið.“
Vegna þess að samtal okkar snýst um hið kalda stríð spyr ég
Kjartan hvort ísland hafi skipst í fylkingar hægra og vinstra megin við
víglínu strax að stríði loknu.
„Sú víglfna var fyrir hendi frá því fyrir stríð. I augum margra
skiptust fylkingar kalda stríðsins þannig að annarri tilheyrðu þeir sem
studdu Bandaríkin og hinni þcir sem studdu Sovétríkin. Þetta er samt
of einföld skýring.
Ég varð snemma allvel kunnugur í Sósíalistaliokknum og get sagt
frá því að þrír meginstraumar höfðu mótandi álirif á hugi flokksmanna.
Einn þeirraátti upptöksín íhollustu við alþjóðahreyfingu sósíalismans
og trúnni á Sovétríkin. Annar snerist um verkalýðsbaráttuna á íslandi,
sem þá var mjög hörð, verkföll tíð og stóðu oft lengi og sífellt
verið að kjósa eftir pólitískum línum í verkalýðsfélögunum. Þriðji
hugmyndastraumurinn og sá sem efidist mjög á árunum kringum
1950 spratt úr andstöðunni gegn herstöðvabeiðni Bandaríkjamanna,
andstöðunni gegn inngöngu Islands í Atlantshafsbandalagið og gegn
endurkomu bandaríska hersins 1951. Við töldum okkur halda á lofti
merki sjálfstæðisbaráttunnar frá fyrri tíð, vildum tryggja innlend
yfirráð yfir auðlindum landsins og atvinnulífi og verja íslenska
menningarhelgi - ekki að forðast erlend áhrif en hamla gegn því að
hin amerísku yrðu alls ráðandi.
Allir þessir þrír höfuðstraumar léku um hugi fólksins í
Sósíalistaflokknum en mótandi áhrif þeirra á hvem og einn vom mjög
breytileg."
Hverjir afþessum hópum kölluðu sig kommúnista?
„Mjög stór hluti forystusveitar Sósíalistaflokksins var fólk sem
hafði verið í Kommúnistaflokknum og leit á sig sem kommúnista.
Sjálfstæðisþátturinn, sem ég nefndi áðan, hafði hins vegar mest vægi
fyrir ntig og marga fieiri, ekki síst yngra fólkið.
Ég vil samt benda á að þeir forystumenn sem sterkust tengsl höfðu
við Sovétríkin eins og Einar Olgeirsson og Kristinn Andrésson vom
báðir logandi ættjarðarvinir að eigin mati og annarra. Varðveisla
íslenskrar menningar og hvemig hún gæti blómstrað í nútíð og framtíð
var afar ríkur þáttur í hugarsýn þessara manna beggja.
Menn segja eftir á að það sé engin leið að sameina hollustu við
Sovétríkin og baráttuna fyrir sjálfstæði íslands en þversögnum
mannshugans em lítil takmörk sett.
Ef þú lest það sem Kristinn Andrésson skrifar unt íslenska
menningu þá sérðu eldheitartilfinningar. Þetta varekkert sem Kristinn
spann upp til að plata menn til að halla sér að Stalín og var jxi enginn
hollari Sovétríkjunum en hann."
Hin blinda trú á lokatakmarkið
Sú mynd sem er dregin upp af sósíalistum þessa tíma er samt sú að
þeirra œðsti draumur hafi verið að konta á sósíalísku þjóðskipulagi
á Islartdi sem vœri þá um leið hluti afalheimsveldi sósíalismans. Var
þetta ekki svona í hugum þessara manna sem þú nefiidir?
Leiðari Einars Olgeirssonar við lát Stalíns
Stalín er látinn. Með honum hafa allir hinir fjórir miklu
brautryðjendur og lærifeður sósíalismans: Marx Engels, Lenín,
Stalín, kvatt oss. Einhverri stórbrotnustu ævi, sem lifað hefur
verið, er lokið.
Með klökkum hug og djúpri virðingu hugsa allir þeir, sem
berjast fyrir sósíalisma á jörðinni til hins ógleymanlega, látna
leiðtoga. Vér minnumst hins unga eldhuga, sem vakti undirokaða
þjóð sín til baráttu fyrir frelsi, og tendraði neista sósíalismans
í brjósti kúgaðs verkalýðs Kákasuslandanna. Vér hugsum
til baráttumannsins, sem í banni 'keisara' og kúgunarvalds
skipulagði verkalýðshreyfinguna í hinu víðlenda Rússaveldi,
þoldi fangelsanir og pyntingar harðstjórnarinnar, var sjö sinnum
sendur í útlegð til Síberíu og lét aldrei bilbug á sér finna.
Vér minnumst flokksforingjans, sem við hlið Léníns, skóp
Bolshevikkaflokkinn og skipulagði hann til að vinna það stórvirki,
sem mestum aldahvörfum veldur í veraldarsögunni.
Vér minnumst hugsuðarins, sem, sjálfur fæddur af smárri þjóð,
auðgaði sósíalismann með kenningunni um- óafsalanlegan rétt
þjóðanna til sjálfstæðis.
Vérminnumstbyltingarleiðtogans, sem við hlið Leníns, stjórnaði
uppreisn alþýðunnar og leiddi hana fram til sigurs byltingarinnar
miklu 7. nóvember 1917.
Vér minnumst þess læriföður sósíalismans, sem á úrslitastund
í þróun mannkynsins mótar kenninguna um uppbyggingu
sósíalismans í einu landi og gerir þarmeð Sovétríkin að því
óvinnandi vfgi verkalýðsins, sem þau nú eru.
Vér hugsum til þess framsýna, stórhuga þjóðaleiðtoga, sem
stjórnaði því stórvirki að gerbreyta niðurníddri, tæknilega
frumstæðri, ættjörð sinni í sósíalistískt þjóðfélag mikilfenglegrar
tækni og stórfengustu skipulagningar, sem sagan þekkir.
Vér minnumst hetjunnar, er stóð mitt meðal blæðandi þjóðar
sinnar á grafhýsi Leníns í Moskvu 7. nóvember 1941, elskaður
og dáður af öllum frelsisunnandi mönnum heims, og sneri vörn
sinnar hraustu þjóðar gegn ósigruðum nasistaher, er þá stóð 35
kílómetra frá Moskvu, upp í þann sigur, sem molaði ófreskju
fasismans og forðaði öllum heimi frá harðstjórn hans.
Vér fögnum því að hann lifði það, að sjá landið sitt aftur grætt af
þeim sárum, er það hlaut þá, — að sjá hugsjónir og stefnuna, sem
hann ungur helgaði líf sitt, svo sterka og volduga í veröldinni, að
engin auðvaldsöfl fá hana framar bugað.
Vér minnumst þess að fram á síðustu stund hélt hann áfram
að vísa veginn — þjóðum sínum brautina til kommúnismans,
mannkyninu öllu leiðina til friðar.
Vér minnumst mannsins Stalíns, sem hefur verið elskaður og
dáður meir en flestir menn í mannkynssögunni áður og naut slíks
trúnaðartrausts. sem fáir menn nokkru sinni hafa notið, — en lét
sér aldrei stíga þá ást og aðdáun til höfuðs, heldur var til síðustu
stundar sami góði félaginn, sem mat manngildið ofar öllu öðru,
eins og þá er hann fyrst hóf starf sitt.
Gagnvart mannlegum mikilleik jaessa látna baráttufélaga drúpum við
hölði, — í þökk fyrir allt, sem hann vann fyrir verkalýðshreyfinguna og
sósíalismann, — í djúpri samúð við flokk hans og aljoýðu Sovétríkjanna.
VÍSBENDING I 19