Vísbending - 21.12.2009, Qupperneq 22

Viðtalið við Stein Steinarr um Rússland 1956
læja, þú fórst til Rússlands sem frægt er orðiö — hvernig leizt þér, á?
„Humm — mérhefurveriðkenntaðtalagætilegaumstórveldin,
hvaða nafni sem þau kunna að nefnast. En Rússareru ýmsu vanir
— og sannast að segja varð égekki mjög hrifinn. Sovét- Rússland
er að vísu stórt og auðugt land, ef til vill auðugasta land þessa
heims, og þar er mikið um alls konar verklegar framkvæmdir. En
það út af fyrir sig er ekki nægilegt til að hræra hug og hjarta hins
„úrkynjaða skálds frá auðvaldsheiminum", eins og vinur minn
og samferðamaður Jón Bjarnason myndi orða það."
„Rússar eru ákaflega hrifnir af Halldóri Laxness. Ég spurði einn
frægan bókmenntagagnrýni þeirra, hverju það sætti. „Laxness
er svo mikill sálfræðingur'' svaraði hann. „Hvað er til marks um
það?" spurði ég. „Jú, hann er svo mikill sálfræðingur, að hann
minnir á Ibsen" svaraði gagnrýnirinn. Svo var því samtali lokið.
Yfirleitt fundust mér þessir „andans menn", sem við hittum í
Rússlandi, frekar leiðinlegir og jafnvel ógeðfelIdir. En þeir hafa
búið vel um sig og hugsa og skrifa það eitt, sem Flokkurinn vill."
Stalfn?
„Sennilega er það allt satt og rétt, sem þeir Krústjov og félagar
hans segja um Stalín. Sennilega hefur hann verið brjálaður
glæpamaður, og sennilega er það fyrst og fremst honum að
kenna hvernig hin mikla hugsjón Leníns hefur verið svívirt
og fótum troðin í Rússlandi. En hvað um það. Þetta veit
ekki rússneska þjóðin í dag, af einhverjum ástæðum hafa
ráðamennirnir í Kreml ekki ennþá treyst sér til að flytja sinni
eigin þjóð þessi hörmulegu tíðindi. Stalín gamli er enn í dag
„faðir" og „vinur" hinnar . rússnesku alþýðu. Hvar, sem maður
kemur, oghvertsem maðurfer, blasa viðsjónum manns Ijósmyndir,
málverk og Iíkneski af þessum þögla, harða og skuggalega manni.
Borgir, samyrkjubú, verksmiðjur, götur og torg bera ennþá nafn
hans \ þúsundatali. — Og þó hefur eitthvað gerzt, hvað svo sem
það er. Vonandi tekst Krústjov og félögum hans innan stundar
að skapa nýjan Guð til handa þessari undarlegu þjóð, fyrst hún
endilega þarf þess með."
Heldur þú, að Rússar séu friðelskandi þjóð?
„Rússar hafa fundið upp friðinn, hvorki meira né minna, og
má það teljast býsna laglega gert. Þar með er ekki loku fyrir það
skotíð, að þeir hyggi á landvinninga og jafnvel heimsyfirráð í
vissum skilningi. Þeim er sem sé Ijóst, að friðsamleg vinna getur
gert þá ríka og volduga langt út fyrir öll staðbundin landamæri.
í Rússlandi fara nefnilega færri handarvik til ónýtis en í nokkru
öðru landi."
„Ég er vitanlega enginn Rússlandssérfræðingur, og það má vel
vera, að ég hafi misskilið ýmislegt og kveði annars staðar fullsterkt
að orði — og við því er ekkert að segja. En ég vil ógjarna láta loká
mig inni íþeirri' gaddavírsgirðingu, sem heim komnir Rússlandsfarar
stund um gista, að þora ekkert að segja af ótta við það að vera
stimplaðir annaðhvort „leiguþý kommúnismans" ellegar „keyptir
auðvaldslygarar." Fyrir okkur, svokallaða frjálsa menn, gildir sama
um Rússland og önnur lönd. Við höfum fullt leyfi til þess að segja
það, sem okkur finnst sannast og réttast, án þess að því þurfi að
fylgja neinar heimskulegar og móðursjúkar getsakir."
Úr Alþýðublaðinu 19. september 1956
Það varð að vera félagar í Æskulýðsfylkingunni en þetta var engin
úrvalssveit og því síður að allir í hópnum væm vænlegir til pólitískrar
forystu. Eg hafði ekki hugann við slíkt heldur taldi mig oft vera að
gera mönnum greiða sem áttu ekki margra kosta völ í dým námi. Og
ég varaði menn oftast við að gera sér ekki neinar hugmyndir um að
þeir væm að fara til Himnaríkis.
Eftir á að hyggja áttum við að slíta þessu erlenda samstarfi fyrr, en
það varð ekki fyrren innrásin vargerð íTékkóslóvakíu 1968.“
Viö snerum baki viö Sovétríkjunum
Innrásin í Tékkóslóvakíu 21. ágúst 1968 var vendipunktur að sögn
Kjartans. Þámisstu margirsósíalistarendanlegatrúnaáforystuhlutverk
Sovétríkjanna. Þessir atburðir áttu sér talsverðan aðdraganda og í
íslenskum stjómmálum var sú staða uppi að Sósíalistaflokkurinn var að
líða undir lok og Alþýðubandalagið að verða til sem stjómmálaflokkur.
Kjartan var enn fiamkvæmdastjóri flokksins sem aftur var útgefandi
Þjóðviljcms. Hann rifjar upp þessa ágústdaga.
„Einar Olgeirsson, formaður flokksins, var eins og stundum
endranær í boði einhvers staðar í Austur-Evrópu. Magnús Kjartansson
var í London og því fáliðað í forsvari fyrir flokkinn en Lúðvík
Jósepsson varaformaður var tiltækur. Á Þjóðviljanum var þannig
ástatt að Sigurður Guðmundsson, sem var ritstjóri við hlið Magnúsar
var veikur. Á blaðinu vom því helst í fyrirsvari þeir Svavar Gestsson,
þá komungur maður sem leysti ritstjórana af, og Ásmundur
Sigurjónsson sem sá um erlendar fréttir.
Menn hringdu fljótlega af blaðinu og vildu fá afstöðu flokksins.
Eg náði ekki í Einar en ákvað að kalla saman framkvæmdanefnd
flokksins. Fyrir fundinn átti ég tal við Guðmund Hjartarson, einn
nefndarmanna, og vomm við sammála um að ekkert kæmi til greina
nema harðasta fordæming á innrásinni. Þegar leið á daginn hringdi
Magnús Kjartansson frá London. Eg hafði þá samið drög að ályktun
til að leggja fyrir fundinn og fékk ég heimild Magnúsar til að greina
fundarmönnum frá fullum stuðningi hans við þann texta. Það var
dýrmætt og kann að hafa ráðið úrslitum um að ályktunin var samþykkt
einróma. Á fundinum vom auk mín og Guðmundar Hjartarsonar, þeir
Lúðvík Jósepsson, Guðmundur Vigfússon, Eðvarð Sigurðsson og
Snorri Jónsson - svo ég nefni þá sem ég man eftir. Þessi ályktun var
svo birt sem forystugrein í Þjóðviljanum daginn eftir.
Kjartan segir að rætt hafi verið að setja inn í ályktunina yfirlýsingu
um að Sósíalistaflokkurinn ryfi öll samskipti við Sovétríkin en horfið
hafi verið frá því.
„Okkur fannst það svolítið kjánalegt þar sem flokkurinn hafði
ákveðið að leggja sjálfan sig niður innan fárra mánaða. Við lögðum
hins vegar ríka áherslu á að þeir flokksmenn sem áttu sæti í miðstjórn
Alþýðubandalagsins stæðu þá þegar að samþykkt þar um að hafna
öllum samskiptum við valdaflokka innrásarríkjanna.
Ymsir reyndu á næstu ámm að fá þessari afstöðu breytt og fá
flokksleg samskipti tekin upp milli Alþýðubandalagsins og flokka
„Eftir á að hyggja áttum við að slíta
þessu erlenda samstarfi fyrr, en það
varð ekki fyrr en innrásin var gerð í
Tékkóslóvakíu 1968.“
22 | VÍSBENDING