Fréttatíminn - 04.10.2013, Blaðsíða 10

fæðingu en það er þá helst ef móðir
hefur neytt örvandi efna, kókaíns
og ópíumefna. Hvorki Anna María
né Gunnlaug muna eftir tilviki hér á
landi þar sem barn þurfti fráhvarfs-
meðferð en eitt tilvik
hafi komið upp þar sem
sá möguleiki var skoð-
aður í fullri alvöru og
sérlega vel fylgst með
barninu fyrstu sólar-
hringana. „Barnið var
metið strax eftir fæð-
ingu og svo aftur þegar
móðirin var komin heim
með það. Barnalækn-
ar mátu það þannig að
barnið þyrfti ekki með-
ferð en þetta var á gráu
svæði. Móðirin var á við-
haldsmeðferð með lyfinu
Subutex sem er ávísað til fíkla sem
hafa verið í harðri neyslu á morfín-
skyldum lyfjum. Efnið veldur ekki
fíkn en það hindrar fráhvarfið og
talið er að það sé betra að verðandi
móðir sé á þessu lyfi en fari í gegn-
um fráhvarfið því það er svo hættu-
legt barninu,“ segir Anna
María. Viðkomandi kona
var í meðferð hjá SÁÁ sem
er með samning um með-
ferðir með Subutex og
komast börnin almennt
vel frá slíkri meðferð.
Ekkert fé eyrnamerkt
teyminu
Engar tölur eru yfir
hversu margar konur
með fíknivanda falla á
meðgöngu. Starfsfólk
teymisins verður vissu-
lega vart við að konur falli
á meðgöngunni en það sé þó algeng-
ara þegar þær hætta með börnin á
brjósti. „Mesti áhættutíminn er um
þremur til fimm mánuðum eftir fæð-
ingu. Á þeim tíma sjáum við oft að
verulega fer að halla undan fæti. Það
er mikilvægt að geta líka veitt stuðn-
ing eftir fæðingu og það er þörf fyrir
þéttara eftirlit. Þetta eru þær konur
sem mæta ekki í tíma sem þær eiga
bókaða, þær hreinlega hverfa, og við
tilkynnum slíkt til barnaverndaryfir-
valda,“ segir Gunnlaug.
FMB-teymið var stofnað árið 2011
eftir að nokkrir starfsmenn spítal-
ans tóku sig saman og ákváðu að
finna sérhæfða lausn þar sem haldið
er utan um þennan hóp foreldra og
barna. Í raun er um grasrótarstarf að
ræða því enginn peningur er eyrna-
merktur teyminu innan
spítalans og það háð vel-
vilja yfirmanna viðkom-
andi starfsmanna að þeir
sinni teyminu í hluta-
starfi. Teymið fékk styrk
úr Minningargjafasjóði
Landspítalans, alls 10
milljónir, til að halda úti
einu 80% stöðugildi við
teymið árin 2013 og 2014.
„Enn er ekkert rekstar fé
tryggt til framtíðar. Spít-
alinn í heild sinni er fjár-
sveltur og ekki svigrúm
til að taka peninga úr
öðrum verkefnum og setja í þetta,“
segir Anna María. Alls starfa níu
manns í teyminu og er starfshlut-
fall þeirra þar allt niður í 20%. Þar
er meðal annars um að ræða geð-
lækni, félagsráðgjafa, hjúkrunar-
fræðinga og ljósmóður. Óskastaðan
að þeirra mati er í fyrsta
lagi að teymið fái tryggt
fjármagn og í öðru lagi
að hægt verði að auka
eftirfylgni en nú hættir
hún þegar barn verð-
ur árs gamalt. „Sumar
þessara kvenna koma
úr áralangri neyslu og
hafa enga rútínu. Þær
koma jafnvel af heim-
ilum þar sem var óregla
eða geðsjúkdómar og
þurfa hreinlega að læra
að halda heimili. Hingað
koma jafnvel konur sem
hafa í engin hús að venda og þurfa
jafnvel að gista tímabundið hjá vin-
um með barnið sitt til að hafa þak
yfir höfuðið. Þær þurfa svo marg-
þætta aðstoð. Í raun er frábært tæki-
færi að fá þessar konur til okkar þeg-
ar þær eignast börn því flestar vilja
þær vera góðar mömmur og þær
vilja að barnið fái eitthvað betra en
þær. Þetta er tækifæri fyrir okkur
sem heilbrigðiskerfi til að mæta
þessum hópi,“ segir Gunnlaug.
Erla Hlynsdóttir
erla@frettatiminn.is
Sætar franskar
frá McCain
Sætu kartöflurnar frá McCain eru ómótstæðilega
bragðgóðar og ríkar af A-vítamíni. Þú skellir þeim í
ofninn og áður en þú veist af ertu komin(n) með
girnilegt og gómsætt meðlæti. Prófaðu núna!
V erstu aðstæðurnar eru þegar verðandi móðir er í neyslu, barnsfaðir er jafnvel líka
í neyslu og fólk sem kemur inn á
heimilið er í neyslu. Móðirin þarf þá
að flytja ef hún ætlar að hætta sinni
neyslu og verður þá heimilislaus, ef
hún er það ekki þegar,“ segir Anna
María Jónsdóttir, geðlæknir og sér-
fræðingur í hópmeðferð. Hún er
hluti af þverfaglegu FMB-teymi, for-
eldrar - meðganga - barn, sem starf-
ar á Landspítalanum. Markhópurinn
eru foreldrar sem eiga von á barni
eða með barn á fyrsta ári, foreldr-
ar – og þá sér í lagi mæður – með
geðrænan vanda, fíknivanda, jafnvel
hvoru tveggja, eða eiga erfitt með að
tengjast barninu.
Gunnlaug Thorlacius, félagsráð-
gjafi og fjölskylduþerapisti, er einn-
ig í teyminu. „Þessi versti veruleiki
er til hér á landi. Óléttar konur sem
eru heimilislausar eða búa í fíkni-
efnagrenjum. Ég held að hlutfalls-
lega speglum við það sem gerist í
öðrum löndum. Það versta er til hér
en sem betur fer eru þetta fá mál. Ég
veit dæmi um að lögreglumenn hafa
haft áhyggjur af þunguðum konum
í neyslu og látið vita. Við slíkar að-
stæður erum við að horfa á ófædd
og mjög ung börn í hættu,“ segir
Gunnlaug.
Stefnir í 200 mál á árinu
Um 4500 fæðingar eru á Íslandi ár-
lega. Síðustu ár hafa um 170 tilvís-
anir borist teyminu, þar af eru 30-40
konur sem hafa verið í harðri neyslu
allt að ári fyrir þungun, um 10 kon-
ur sem hætta neyslu á meðgöngu
en falla jafnvel og þurfa aðstoð til að
hætta að nýju. Um annað hvert ár
þarf að vista ólétta konu gegn henn-
ar vilja því hún heldur áfram neyslu
þrátt fyrir þungun. Á síðasta ári
lögðust 13 konur inn á geðdeild með
ungt barn vegna kvíða og þunglynd-
is, tvær lögðust inn til afeitrunar og
ein vegna geðrofs. Fyrstu 8 mánuði
þessa árs hafa 140 tilvísanir borist
teyminu og því stefnir í metfjölda til-
vísana þetta árið, eða um 200. Fjöldi
einstaklinga sem teymið sinnir er
þó öllu meiri því oft er um að ræða
þjónustu við bæði móður og föður og
svo barnið þegar það er fætt.
Stærsti hluti tilvísana kemur frá
heilsugæslunni, hluti frá mæðra-
vernd kvennadeildar sem sér um
áhættumeðgöngur, mótttökudeild-
um geðsviðs og félagsþjónustunni.
Meirihluti mæðra sem FMB-
teymið aðstoðar á við geðræn vanda-
mál að etja. Algengast að þær þjá-
ist af þunglyndi og kvíða, en einnig
leita til þeirra mæður með geðhvörf
og geðrofssjúkdóma á borð við geð-
klofa. Anna María bendir á að konur
með geðhvörf geti veikst nokkrum
klukkustundum eftir fæðingu og þá
farið í sturlunarástand. Það sé því
mikilvægt að fylgja þeim áfram eftir
fæðingu og starfar teymið bæði á
kvenna- og barnasviði, og á geðsviði.
Barnið líka með í meðferðinni
Bæði Anna María og Gunnlaug hafa
menntað sig sérstaklega í að veita
foreldrum meðferð ásamt ungbarni
sínu. „Það skiptir miklu máli að
börnin séu með í meðferðinni. Það
skiptir miklu máli hvernig tengsl
foreldra og barna þróast fyrstu þrjú
árin. Börn þurfa tilfinningalega, and-
lega og líkamlega umönnun við hæfi
og þau þurfa að upplifa öryggi í sam-
skiptum við foreldra. Rannsóknir
hafa sýnt að þunglyndar mæður geta
átt erfitt með að mynda tengsl við
barnið sitt. Börnin eru næm á um-
hverfið og skynja heiminn í gegnum
tilfinningar sínar. Þó mömmurnar
fengju meðferð og færi að líða betur
hafði það ekki endilega góð áhrif á
samskipti við ungbarnið er ungbarn-
ið er ekki hluti af meðferðinni,“ segir
Anna María.
Þegar kemur að verðandi mæðr-
um í neyslu hefur reynst einna far-
sælast að ná til þeirra með því að
fræða þær um áhrif neyslunnar á
barnið. Hún segir afar sjaldgæft sé
að börn þurfi fráhvarfsmeðferð við
 Heilbrigðismál FjársVelt teymi aðstoðar mæður sem glíma Við FíkniVanda og geðraskanir
Verst settu mæður landsins
Versti veruleiki óléttra kvenna er vissulega til staðar á Íslandi. Dæmi eru um að lögregla láti
vita af þunguðum konum í fíkniefnagrenjum. Sérstakt teymi starfar innan Landspítalans sem
aðstoðar verðandi mæður sem eiga við fíknivanda eða geðraskanir að ræða, og fylgir þeim eftir
þar til barnið verður árs gamalt. Ekkert fé innan spítalans er eyrnamerkt teyminu og er fjármagn
því ekki tryggt til framtíðar.
Anna María Jónsdóttir,
geðlæknir og sérfræð-
ingur í hópmeðferð.
Gunnlaug Thorlacius,
félagsráðgjafi og fjöl-
skylduþerapisti.
Þunglyndi og kvíði eru algengustu geðraskanirnar sem óléttar konur glíma við en
einnig þurfa þær aðstoð sem eru með geðhvörf og jafnvel geðklofa.
Lj
ós
m
yn
d/
N
or
di
cP
ho
to
s/
G
et
ty
10 fréttaskýring Helgin 4.-6. október 2013