Læknablaðið - 01.06.1977, Síða 13

LÆKNABLAÐIÐ
89
truflanir geta stundum verið tímabundnar,
en þær geta einnig verið fyrstu einkenni
um alvarlegan geðsjúkdóm. Það er mikið
áfall fyrir foreldra, að eignast vanskapað
barn og viðbrögðin við því geta á stundum
flokkast undir geðrænar truflanir.4 Oftast
eiga þessar truflanir rót sína að rekja til
sjúklegrar sektarkenndar, sem lýsir sér oft
þannig hjá móðurinni, að hún reynir að
vernda þetta afkvæmi sitt óeðlilega mikið,
jafnvel svo að hún reynir að hindra eða
tefja eðlilega meðferð.'-' Viðbrögð feðranna
eru fremur í þá átt, að þeir skammast sín
fyrir afkvæmi sitt og sýna því þess vegna
afskiptaleysi, en einnig þetta getur komið í
veg fyrir að hinn fatlaði fái þá meðferð, er
hann þarnast.'-' Séu þessi viðbrögð borin
saman við viðbrögð annarra dýrategunda
og frumstæðra manna við hinu sama, verða
þau næsta eðlileg.
Flest dýr vanrækja afbrigðileg afkvæmi
sín eða stytta þeim jafnvel aldur. Nánast
sama gildir hjá frumstæðum þjóðum, þar
sem vansköpuð eða bækluð börn eru deydd
eða borin út. Hugsanlegt er að ofverndun-
in sé viðbragð við þeirri leyndu ósk að hið
vanskapaða afkvæmi fái að deyja.n
Vegna hættunnar á geðrænum truflun-
um 'hjá foreldrum vanskapaðra barna,
truflunum sem síðar kunna að hafa áhrif á
barnið sjálft, er það nauðsynlegt að foreldr-
anir fái fljótlega eftir fæðingu barnsins
samband við þann eða þá lækna, sem munu
annast meðferð þess og helst á þetta sam-
band að takast áður en móðirin yfirgefur
fæðingardeildina með barn sitt.
Við vitum ekki, hvenær það fer að hafa
áhrif á andlega gerð einstaklingsins, að
vera sér meðvitaður um að hann er öðru-
vísi en aðrir. Viðbrögðin eru mismunandi,
eftir því hve mikil lýtin eru og einnig eftir
því umhverfi, sem barnið elst upp í. Oft
koma þau fram í aukinni árásarhvöt, barn-
ið snýst til varnar við áreitni vegna útlits-
lýtanna.4 Viðbrögðin geta einnig orðið þau,
að barnið lokar sig frá jafnöldrum sínum
og reynir að láta sem minnst á sér bera.
Það er einnig til að barnið reyni að skara
fram úr jafnöldum sínum á einhverjum
sviðum, sem mótvægi við hinum líkamlegu
afbrigðum. Þegar börnin eldast, geta við-
brögð þeirra orðið andþjóðfélagsleg hegðun
og einstaka rannsóknir hafa sýnt, að innan
fangelsisveggja er hlutfallslega meira af
einstaklingum afbrigðilegum í útliti, en úti
í þjóðfélaginu.18 Því meiri sem lýtin eru og
því lengur sem þau fá að standa, iþeim mun
djúpstæðari geðrænum breytingum valda
þau að öðru jöfnu.1®
BREYTING LÍKAMSMYNDAR
Líkamsmyndin breytist með aldrinum,
mest verður breytingin á kynþroskaskeið-
inu, en á því tímabili er andlegt jafnvægi
oft mjög óstöðugt, hugurinn er sjálfsum-
snúinn, hópkenndin mjög sterk og ytra
útlit er vægðarlaust borið saman við útlit
jafnaldranna.13 Tiltölulega lítil frávik frá
meðalmyndinni, geta á þessu tímabili vald-
ið geðrænum truflunum, sem eru í algjöru
ósamræmi við tilefnið. Oftast eru þessar
truflanir tímabundnar og ganga yfir með
kynþroskaskeiðinu, en þegar því er lokið
verður hugurinn oft útJhverfari og snýst að
öðrum viðfangsefnum. En það er ekki að-
eins á kynþroskaskeiðinu, sem líkams-
myndin breytist. Tönn tímans setur einnig
mark sitt á hana, mismunandi fljótt og í
mismunandi mæli. Geðræn viðbrögð við
þessum tannaförum eru misjöfn. Þeir sem
eru í andlegu og Þkamlegu jafnvægi og
búa við hóflegar félagslegar aðstæður,
sætta sig við þessar breytingar, meðan
hlutföllin milli eigin líkamsmyndar og
meðalmyndar í aldurshópnum raskast ekki
að ráði. Gerð þjóðfélagsins skiptir hér
verulegu máli.
í ættflokkaþjóðfélaginu og bændaþjóð-
félaginu, var ellin jafn eðlileg og sjálfsögð
og það að deyja og henni fylgdi að jafnaði
aukin virðing. í þjóðfélagi nútímans (Vest-
urlanda) er nú svo komið, að í stað þess
að njóta virðingar, er þeim öldruðu ýtt til
'hliðar, oft löngu áður en starfsgeta þeirra
hefur verið nýtt, og eðlileg ellimörk geta
orðið einstaklingnum þröskuldur á vegi til
frama í stað þess að auka virðingu hans.
Ýmsar félagslegar aðstæður geta líka
valdið því, að matið á líkamsmyndinni
breytist, t.d. aldursskil hjóna, hjónaskiln-
aður, fráfall maka og fleira. Áður hefur
verið minnst á hlutverk fjölmiðla við að
móta meðalmyndina og óskamyndina og
má í því sambandi nefna fyrirbæri sem er
sérstætt fyrir neysluþjóðfélagið, en það er
sóldýrkunin. Með henni hefur athyglin