Læknablaðið - 01.06.1977, Blaðsíða 15

LÆKNABLAÐIÐ
91
fram geðrænar truflanir, einkum þó hjá
mæðrum brenndra barna.11
Menn eru ekki á eitt sáttir um, hvort á-
unnin lýti geti valdið djúpstæðum truflun-
um, og sérstaklega hvort slík lýti geti ver-
ið undirrót andþjóðfélagslegrar hegðun-
ar.19 Hið fyrra virðist óljóst, en varðandi
andþjóðfélagslega hegðun, eru það vafa-
laust ýmis önnur atriði í uppeldi og um-
hverfi, sem koma til greina. Ekki eru menn
heldur ásáttir um, hvort hægt sé að breyta
andþjóðfélagslegri hegðun einstaklinga
með því að færa líkamsmynd þeirra nær
meðalmyndinni. Það getur jafnvel verið
varasamt að gera við lýti, sem staðið 'hafa
lengi og á þetta sérstaklega við, ef viðkom-
andi er haldinn geðrænum truflunum, sem
hann sjálfur vill kenna þessum lýtum. Frá
slíkum einstaklingi á ekki að taka „glæp-
inn“, nema að vandlega athuguðu máli og
að undangenginni geðlæknismeðferð.10
ÓSKIR UM AÐGERÐIR
Einfaldasta ráðið til að kanna alvöru
unglinga, sem vilja láta breyta útliti sínu
af litlu tilefni, er að nota ,,biðlista“aðferð-
ina. Segja þeim að biðtími eftir aðgerð sé
langur, jafnvel eitt til tvö ár eða lengri. Þá
má og nota aðferð, sem oft á fullan rétt á
sér, þ.e.a.s. að gefa til kynna að ekki sé
tímabært að gera viðkomandi aðgerð fyrr
en náð hefur verið ákveðnum aldri. Af
hvorri ástæðunni sem er, verkar slíkur
biðtími þannig, að önnur áhugamál ná yfir-
höndinni og sumir unglinganna muna jafn-
vel ekki eftir því, að þeir hafi leitað lækn-
is.
Hafa ber í huga varðandi unglinga, sem
leita læknis vegna afbrigðilegs útlits, að
þeir geta verið með fyrstu einkenni alvar-
legs geðsjúkdóms, en þeir eru oftast auð-
þekktir á því, að ástæður þeirra til að leita
eftir aðgerðum vegna útlits síns, eru oft
fjarstæðukenndar, einnig 'hugmyndir
þeirra um hverju sé hægt að koma fram
með aðgerðinni. Sá sem gerir aðgerð á
slíkum einstaklingi, á yfir höfði sér, að
sjúklingurinn snúi ranghugmyndum sínum
að honum, hengi sig i hann tilfinningalega
eða snúist gegn ihonum með andúð og hatri.
Hópur sjúklinga, sem á síðari árum hafa
leitað í vaxandi mæli til skapnaðarlæikna,
eru þeir einstaklingar, sem hafa óskamynd
af gagnstæðu kyni við sjálfsmyndina og
haga sér í samræmi við það allt frá barn-
æsku.14 Hér er þó ekki um að ræða kyn-
villinga í eiginlegri merkingu. Fyrirbæri
þessu var fyrst lýst af Coldwall 1947 og
kallaði hann þetta „psychopathia trans-
sexualis", en það lýsir sér í því, að einstak-
lingurinn hefur tilhneigingu til að haga sér
eins og hann væri af gagnstæðu kyni. Sál-
lækning bein hefur reynst gagnslaus, en
skurðlæknismeðferð hefur verið sú, að
breyta kynfærum og öðrum kyneinkenn-
um þessara einstaklinga. Aðgerðir þessar
hafa verið framkvæmdar með mismunandi
árangri, bæði austan hafs og vestan og
þrátt fyrir góðan árangur í einstökum til-
fellum, hefur ekki fengist staðfest hvort
þær séu réttlætanlegar, að minnsta kosti
ekki fyrr en eftir langan og vandlegan geð-
rænan undirbúning.
Árangur hvað snertir bætta og breytta
líkamsmynd er bestur hjá þeim einstak-
lingum, sem hafa það afbrigðilegt útlit, að
þeir skera sig úr fjöldanum. Þessir einstak-
lingar þjást af minnimáttarkennd vegna
útlits síns, en eru ekki afbrigðalegir í hegð-
un.
Þeir koma oft dálítið hikandi til læknis
til þess að leita aðstoðar vegna þess, að
þeim finnst að aðgerðin sé óþörf. Samfélag-
ið hefur tekið þeim eins og þeir eru, hvat-
inn til að láta breyt.a líkamsmyndinni, er
því ekki nærlægur í tíma eða umhverfi,
en sennilegast upprunninn frá þeim tíma
þegar líkamsmyndin var að verða til og af-
brigðin frá meðalmyndinni urðu einstak-
lingnum ljós. Góðum árangri er einnig
hægt að ná hjá einstaklingum, sem orðið
hafa fyrir breytingum á líkamsmyndinni
af einhverjum ástæðum eftir að hún var
mótuð,8 en aðgerðirnar miðast þá að því,
að færa hana aftur í fyrra horf, ihvort sem
það er í því fólgið að lagfæra afleiðingar
af áverka eða snúa við breytingum eftir
náttúrulega líkamsstarfsemi t.d. fæðingu.-
Aðgerðir vegna ellibreytinga eiga fyrst
og fremst rétt á sér, ef ellibreytingarnar
eru óeðlilega snemma á ferðinni eða óeðli-
lega miklar. Það er að sjálfsögðu mats-
atriði, hvenær svo er og hraði slíkra breyt-
inga er mjög einstaklingsbundinn, en ytri
aðstæður hafa einnig mikil áhrif á þær,
hvetjandi eða letjandi. Þá hafa þessar að-