Læknablaðið - 15.05.1985, Blaðsíða 49

LÆKNABLAÐIÐ 1985; 71: 145-9
145
Páll Skúlason
SIÐFRÆÐI OG SIÐAREGLUR HEILBRIGÐISSTÉTTA
i.
í þessu erindi mun ég reifa fáein atriði, sem
lúta að eðli siðareglna og þeim mikla áhuga,
sem ýmsar starfsstéttir, og þá einkum heil-
brigðisstéttir, hafa sýnt á því að koma sér upp
slíkum reglum. Þessi áhugi er í sjálfu sér ærið
umhugsunarefni. Þó að læknar eigi sér æva-
fornar siðareglur, þá hefur umræðan um
siðareglur bæði meðal lækna og annarra
stétta stórlega aukist á síðari tímum; íslenskir
sálfræðingar eru t.d. nýlega búnir að koma
sér upp bálki af siðareglum. Hver er ástæðan?
Svarið við þessu virðist mér flóknara, en
ætla mætti við fyrstu sýn. Algengast er að
nefna þau rök, að nútimatækni hafi svo mjög
aukið vald manna yfir lífinu, að ótal ný
siðferðileg vandamál hafi risið, sem menn fá
ekki leyst í ljósi gamalla siðareglna. Sem
dæmi mætti nefna ýmsar spurningar, sem
vakna vegna tæknifrjóvgunar, flutning á
líffærum eða á erfðaefnum. Önnur dæmi lúta
að kostnaðarhlið ýmissa aðgerða eða ráð-
stafana, sem við höfum bæði tæknilega getu
og kunnáttu til að framkvæma. Er réttlætan-
legt að gera meira fyrir einn hóp sjúklinga en
annan? Ég forðast að nefna dæmi, því að slíkt
gæti einungis valdið misskilningi og vakið
upp hagsmunadeilur á milli stuðningsmanna
ólíkra hópa. Vandamál af þessu tagi eru
auðvitað ekki einkennandi fyrir heilbrigðis-
kerfið, heldur má finna þau hvarvetna i
þjóðfélaginu þar sem velja þarf á milli
hagsmuna ólíkra hópa, t.d. á milli barna og
ellilífeyrisþega.
Það er vissulega rétt að aukinn máttur
manna til að ráða framúr ýmsum vandamál-
um sem áður voru óviðráðanleg hafa getið af
sér ný siðferðileg úrlausnarefni, ný verkefni
til að greiða úr og taka ákvarðanir um. En
þetta er ekki nema önnur hlið málsins. Hin
hliðin lýtur að siðgæði fólks og siðferðis-
vitund almennt.
Upphaflega flutt sem erindi á ráðstefnu um siðareglur heil-
brigðisstétta 4. maí 1984. Barst 10/01/1985. Samþykkt til birt-
ingar16/01/1985.
Áhuginn á siðareglum, á umræðum um
siðfræði og um siðferðileg vandamál, virðist
óneitanlega standa í nánum tengslum við vissa
upplausn i siðferði, vissa lausung í hugsun
manna um siðferðileg efni, þ.e.a.s. efni sem
varða verðmæti og gildi, dygðir og lesti,
réttindi og skyldur, rétt og rangt í hegðun og
hugsun. Áhuginn á siðareglunum virðist
sprottinn af viðleitni til að stemma stigu við
þessari lausung og miða að því að efla
siðferðiskennd og ábyrgð.
Þetta eru vonandi sjálfsögð sannindi og svo
augljós að ykkur kann að virðast óþarft, að
eyða orðum að þeim. En einmitt vegna þess
hve sjálfsagt og augljóst þetta er, þá hættir
okkur kannski til að gleyma því að þetta er
kjarni málsins. Siðareglurnar eiga að gera
okkur að betri siðferðisverum. Það er eini
tilgangur þeirra.
Sú staðreynd að við skulum gefa okkur
tíma til þess að ræða þessi mál, þótt ekki sé
nema eina dagsstund, gefur vísbendingu um
að við teljum okkur þurfa að bæta siðferði
okkar, reyna að vera betri manneskjur. Þar
með er ég auðvitað ekki að segja að við séum
upp til hópa siðspillt eða siðlaus. Sú upplausn
eða lausung sem óneitanlega setur vissan svip
á hegðun og hugsun nútímafólks tengist
miklu fremur því, sem nefna má siðblindu,
blindu á rétt og rangt, blindu á eiginleg
verðmæti og dygðir. Það er fremur fátítt að
fólk breyti vísvitandi gegn betri vitund, breyti
ranglega eða sýni óréttlæti af ásettu ráði. Hitt
er miklu algengara að menn loki augunum
fyrir réttu og röngu, missi sjónar á réttlætinu.
Raunar má færa ýmis rök fyrir því, að slík
siðblinda sé undanfari þess sem með réttu má
nefna siðspillingu eða siðleysi. Þess vegna er
siðblindan í sjálfu sér miklu alvarlegri en sá
breyskleiki, sem felst í því, að breyta gegn
betri vitund. Sá sem brýtur gegn betri vitund
fær samviskubit og hann losnar ekki undan
sektinni, fyrr en hann bætir ráð sitt. Sá sem
lokar augunum fyrir réttu og röngu getur
orðið samviskulaus og jafnvel ómennskur.