Læknablaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 23

LÆKNABLAÐIÐ
97
kostnaður þessi keyra fram úr hófi og í
nóvember það ár hætti það að greiða fyrir
sængurkonur nema um veikindi væri að ræða í
sambandi við fæðinguna« (4).
Af þessu má ráða að fjárhagur fólks hafi nokkru
ráðið um það, hvort konur gátu nýtt sér hina nýju
fæðingadeild eða ekki.
Þegar farið var yfir sjúkraskýrslur
fæðingadeildar var ekki alltaf auðvelt að fá
æskilegar upplýsingar. Þannig vantar í
allmörgum tilfellum lýsingu á aðgerð,
dagsetningar vantar og stundum sjúkraskrárritun
með öllu.
Glöggt kemur fram í töflu III að ekki er um að
ræða umtalsverða aukningu á fjölda
keisaraskurða á þessum áratug þar sem hann er
1,2% af fjölda fæðinga árið 1931 og 1,3% 1939.
Nánari athugun sýnir að tíðni keisara á þessum
áratug er aðeins um 0,8% og fór hæst í 1,9% árið
1934, en það sama ár kemur sitjandi staða fyrst
fram sem ábending fyrir keisaraskurði á Islandi
og er raunar hin eina á þessum áratug. Sé litið til
dagsins í dag hefur hér orðið mikil breyting á, þar
sem yflr helmingur fæðinga í sitjandi stöðu eru
með keisaraskurði, en almennt er tíðni sitjandi
stöðu talin vera um 3-4%.
Árið 1936 sker sig nokkuð úr. Þá fjölgar
fæðingum verulega frá því sem verið hafði en það
ár er hins vegar enginn keisaraskurður gerður.
Fæðingar voru þá 362 og fæddust á deildinni
jafnmörg börn, 190 drengir og 172 stúlkur.
Þrettán börn fæddust andvana eða dóu skömmu
eftir fæðingu það ár (3,6%). Við skoðun á
dánarorsökum þeirra virðist sem nokkrum hefði
mátt bjarga með tímabærum keisaraskurði. Tiðni
aðgerða á Kvennadeild Landspítalans árið 1986,
þ.e. 50 árum síðar, var 14,5%. Með sömu tíðni
árið 1936 hefði mátt búast við hálfu hundraði
aðgerða.
Fæðingar á deildinni komast i fyrsta sinn yfir 400
árið 1938 og eru 440 árið 1939, þar af 6 með
keisaraskurði, en eins og áður sagði voru fimm
vegna fyrirsætrar fylgju og í einu tilfelli vegna
fæðingareitrunar.
Hlutfallsleg tíðni keisaraskurða á fæðingadeild
Landspítalans kemur fram í töflu III og
dánartíðni mæðra og barna þeirra árin 1931-1939
má sjá á töflu IV og V.
Af 2967 konum sem fæddu á hinni nýju
fæðingadeild Landspítalans fyrsta áratuginn sem
hann starfaði gengust aðeins 25 undir
Tafla III. Fjöldi keisaraskurða árin 1931 til 1939 á
Landspítalanum.
1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939
3 4 3 5 1 0 (1.2%) (1.2%) (1.2%) (1,9%) (0.4%) (0%) 1 2 6 (0.2%) (0.4%) (1.3%)
Tafla IV. Dánartala mœðra sem fóru í keisaraskurð á Landspítalanum árin 1931 til 1939.
1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939
1 1 0 (33%) (25%) (0%) o o —< cs 0 0 0 2 (33%)
Tafla V. Dánartala barna sem tekin voru með
keisaraskurði á Landspítalanum árin 1931 til 1939.
1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939
210200002
(66%) (25%) (0%) (40%) (0%) (0%) (0%) (0%) (33%)
keisaraskurð eða 0,8%. Sjö börn eða 28% létust
og sama má segja um fimm mæður eða alls 20%.
Keisaraskurðir utan Landspítalans
í fyrstu greininni um keisaraskurði á íslandi
gerðum við því skóna að aðgerðirnar hafi verið 16
alls frá 1865 til 1929. Jafnframt lýstum við eftir
upplýsingum frá kollegum, sem e.t.v. kynnu skil
á frekari aðgerðum á fyrri tímum.
Þetta leiddi til þess að Haukur Jónasson læknir
upplýsti að faðir hans, Jónas Sveinsson læknir,
hafi gert keisaraskurð á Hvammstanga árið 1924
(5).
Jónas segir frá því í bók sinni »Lífið er
dásamlegt«, þegar hann sem ungur læknastúdent
var á leið norður yfir Holtavörðuheiði árið 1920,
að hann var kallaður til konu, sem þá var í mikilli
barnsnauð vegna vanræktrar þverlegu, og á hvern
hátt hann gat aðstoðað hana, en jafnframt segir
Jónas: »Nokkrum árum síðar, þegar ég var
héraðslæknir á Hvammstanga, gerði ég á henni
keisaraskurð og náði frá henni frískum strák, sem
hún lét heita í höfuðið á mér. Það mun hafa verið
fyrsti keisaraskurður, sem gerður var á svæðinu
frá Skaga vestur á Hornstrandir« (6). Ekki hafa
fundist upplýsingar um þessa aðgerð í opinberum
gögnum og hennar þannig ekki getið í
Heilbrigðisskýrslum.
í Heilbrigðisskýrslum fyrir árin 1921 til 1925 (7),
sem Guðmundur Hannesson tók saman er getið
um 5 keisaraskurði á þessu tímabili, en við nánari