Læknablaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 28

102
LÆKNABLAÐIÐ
geyma nær endalaust, ef komið væri í veg fyrir,
að örverur, er gerjun valda, kæmust að. Hann
taldi og, að rotnun væri hliðstætt fyrirbæri við
gerjun (6). Síðar gerði Pasteur mikilsverðar
uppgötvanir ásamt samverkamönnum sínum
varðandi sjúkdómsvaldandi bakteríur (clostridia,
pneumókokka, streptókokka) og hundaæði
(rabies). Hann átti einnig mestan þátt í
grundvallarathugunum, er leiddu til almennrar
framleiðslu bóluefna. Pasteur er þó án efa
frœgastur fyrir að hafa endanlega hnekkt
kenningunni um sjálfskviknun lífs, generatio
spontanea eða abiogenesis, sem ríkt hafði frá
fornöld og girt hafði fyrir allan skilning á
sýkingum og orsökum þeirra.
Þjóðverjinn Robert Koch (1843-1910), sem var
um það bil 20 árum yngri en Pasteur, á öðrum
fremur heiður af því að hafa þróað bakteríufrœði
í þágu lœkninga. Má því segja, að hann hafi
grundvallað þekkingu lækna á bakteríufræði.
Árið 1876 sýndi Koch fram á, að kolbrandur
(anthrax), öðru nafni miltisbrandur, er af völdum
bakteríu og á árunum 1877-1878, að sárasmitun
(ígerð í sárum) er af völdum baktería. Nokkrum
árum síðar (1882-1884) lýstu svo aðrir helstu
sárabakteríunum (stafýlókokkum og
streptókokkum). Koch er þó frægastur fyrir að
greina og lýsa berklabakteríunni (1882), sem lengi
bar nafn hans, og kólerubakteríunni (1883). Á
þessum árum voru og greindar fleiri bakteríur, er
valdið geta alvarlegum sýkingum í mönnum
(barnaveiki, taugaveiki) (7). - Koch fékk
Nóbelsverðlaun árið 1905 fyrir rannsóknir sínar á
berklum. Aðferðir hans við greiningu og ræktun
baktería eru enn í fullu gildi.
Eins og fram kemur hér á eftir, hóf Lister
smitvörn með sótthreinsiefnum á grundvelli
rannsókna Pasteurs árið 1865. Vantaði þá enn ein
tólf ár í það, að Koch hefði með rannsóknum
sínum gefið fullkomnar forsendur fyrir réttmæti
smitvarnar (eða smiteyðingar) með
sótthreinsiefnum. Verður nú að þessu vikið.
Upphaf smitvarnar og smiteyðingar með
sótthreinsiefnum
Á árunum kringum 1825 er þess getið, að
skurðlæknar, er störfuðu í spítölum í Marseilles í
Frakklandi, hafi tíðkað að þvo hendur sínar úr
klórvatni til þess að draga úr hættu á sárasmitun
(sáraígerð), sem algeng var í spítölum þeirra tíma.
Munu þetta vera elstu heimildir um notkun
sótthreinsiefna við lækningar a.m.k. á
Vesturlöndum.
Notkun klórs til sótthreinsunar barst síðar til
írlands og Bandaríkjanna. Var klór þar notaður
af nafngreindum fæðingalæknum til þess að
hefta útbreiðslu barnsfararsóttar. Enda þótt ná
mætti virkri smitvörn með klóri á
fæðingastofnunum þar, sem hann var notaður,
var það þó ríkjandi skoðun lækna á þeim tíma, að
barnsfararsótt og sárasmitun væri tvennt ólíkt og
óskylt! Enn berlegar átti þessi skoðun eftir að
bitna á Semmelweis og brautryðjendastarfi hans
(8).
Ignaz Philipp Semmelweis (1818-1865) var
ungverskur læknir af þýskum ættum, er árið 1846
gerðist aðstoðarlæknir við fæðingastofnunina í
Vínarborg. Á hverju ári fæddust þar mörg
þúsund börn. Var stofnuninni skipt í tvær deildir
og nutu læknastúdentar kennslu í annarri
deildinni, en ljósmæðraefni í hinni.
Barnsfararsótt var skæð á stofnuninni og
sérstaklega í þeirri deild, er læknastúdentar komu
í. Um þetta farast Vilmundi Jónssyni svo orð:
»Nú hafði Semmelweis það daglega fyrir augum,
að stúdentarnir gengu frá störfum á
líkskurðarstofunni rakleitt inn á fæðingardeildina
að konunum, sem biðu þar fæðingar, og gerðu á
þeim innvortis rannsókn með óþvegnum og illa
Mynd 1. Ignaz Philipp Semmelweis (1818-1865).
Frumkvöðull um notkun sótthreinsiefna til smitvarnar.