Læknablaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 46

112
LÆKNABLAÐIÐ
alls 26 mýs. Músunum var skipt í tvo hópa (12 og
14 mýs). Mýs í öðrum hópnum fengu
streptókokkasúspensíón við innstungu i
kviðarholið og voru allar dauðar á 4. degi (á
aðfangadag jóla!). Mýs í hinum hópnum fengu
sömuleiðis streptókokkasúspensión í kviðarholið,
en að auki Prontosil per os 90 mínútum síðar og
voru allar á lífi átta dögum síðar. Þessi tilraun (og
aðrar) voru síðan staðfestar með ýmsum hætti.
Domagk fann einnig, að Prontosil verkaði á
stafýlókokka, en ynni ekki á pneumókokkum (36,
37).
Trauðla hefðu Domagk og félagar gert
fyrrnefnda tilraun yfir jólin 1932 nema þeim hefði
þótt viðfangsefnið bæði merkilegt og brýnt. Það
er því einkar athyglisvert, að Domagk skýrði fyrst
frá vinnu sinni og félaga snemma árs 1935 í
vikuriti þýskra lækna (37). í sama hefti þessa
læknarits er og skýrt frá klínískri notkun
Prontosils í nokkrum mæli, en yfirleitt er talið, að
það hafi fyrst verið notað til lækninga árið 1933.
Þessi töf á kynningu meiri háttar framfara í
læknisfræði er nú illskiljanleg. Tvær
skýringartilgátur eru öðrum líklegri. í fyrsta lagi
munu yfirboðarar Domagks af ýmsum sökum
hafa tekið árangur af vinnu hans með fyrirvara. í
öðru lagi eru verulegar likur á því, að nazistar
hafi haft horn í síðu Domagks. Svo mikið er víst,
að honum var beint eða óbeint meinað að veita
viðtöku Nóbelsverðlaunum árið 1939. Það beið
svo til ársins 1947, að hann fengi verðlaunin.
Franskir vísindamenn fundu árið 1935, að
Prontosil er forlyf súlfanilamíðs. Prontosil
afoxast í líkamanum í súlfanilamíð, sem er hið
virka efni og er litlaust, og í annað
amínóbenzenafbrigði
(-N = N- ->R-NH2 + R‘-NH2)
(36). Fyrstu skipulögðu rannsóknir á klínísku
notagildi Prontosils og súlfanilamíðs voru gerðar
í Englandi og birtust sumarið 1936 (38, 39).
Fyrsta súlfónamíðið, er gagnaði við alvarlegar
pneumókokkasýkingar, var framleitt í Englandi
árið 1938. Fljótlega bættist við mikill fjöldi nýrra
súlfónamiða. Súlfónamíð voru því næst mikið
notuð sýklalyf í á annan tug ára. Nú hefur dregið
mjög úr notkun þeirra. Er það bæði vegna
tilkomu nýrra og virkari sýklalyfja og vegna
ónæmismyndunar í áður næmum bakteríum (eða
öðrum sýklum). - Prontosil mun fyrst hafa verið
notað hér á landi árið 1936 og árið 1938 var enn
mikið nýjabrum á notkun þess (40).
Segja má, að súlfónamið hafi farið sigurför um
heiminn á árunum 1935-1940. Samt hélt Fleming
áfram að lofa ágæti penicillíns og það engu síður,
þótt hann ætti nánast ekkert af efninu. Þótti þetta
kokhreysti og var því ekki undarlegt, að hann
talaði fyrir gersamlega daufum eyrum. Svo var á
alþjóðlegum fundi örverufræðinga 1936. Ári
síðar eru og til ótvíræðar heimildir þess efnis, að
Fleming fullyrti, að penicillín myndi einhvern
tíma verða framleitt í stórum stíl og verða notað í
miklum mæli við meðferð á sýkingum af völdum
næmra baktería. Þessu var vissulega enn sem fyrr
dauflega tekið. Nýir tímar fóru þó óðum í hönd
og flestir vissu árið 1938, að stríð væri i vændum.
Yfirvofandi stríð minnti á hið mikla mannfall, er
varð af völdum sýkinga í fyrri heimsstyrjöld, og
þörfina á að ráða niðurlögum þeirra. Annað var
og, að nú voru yngri menn óðum að taka til
starfa, en þeir voru að vonum opnari en hinir
eldri fyrir hugmyndum Flemings um ágæti
Mynd 9. Fyrsta bakteríulyfið, er kom á markað eftir
Salvarsan (arsfenamín), var Prontosil. Prontosil rubum
er rautt að lit og framleiðandi var Bayer. Var sú
lyfjaverksmiðja í eigu I.G. Farbenindustrie. Sama
lyfjaverksmiðja framleiddi einnig og setti á markað
vatnsleysanlegt salt af Prontosil. Var það œtlað til
innstungu og nefndist Prontosil solubile (sjá mynd 10).
Myndin er úr dönsku apóteki.
Mynd 10. Prontosil Solubile (Prontosil til innstungu)
sbr. texta við mynd 9.