Læknablaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 39

LÆKNABLAÐIÐ
107
má við meðferð á sýkingum (verka hliðstætt við
svarkerfi (ónæmiskerfi) líkamans).
Ehrlich gerði sér samt fyrstur manna ljóst, að
ónæmislækningar myndu ekki einar sér geta leitt
til framfara í meðferð fjöldamargra alvarlegra
sýkinga. Til þessa yrði að nota »kemísk efni«,
sem öfugt við mótefnin væru líkamanum með
öllu fjarræn og gerð úr litlum sameindum. Rík
venja er að telja einungis síðari flokk lyfja til
sýklalyfja og undanskilja ónæmislyf. Er svo
einnig gert hér.
Áhugi Ehrlichs á því að lækna sýkingar með
»kemískum efnum« fór stöðugt vaxandi eftir því
sem árin liðu og einkum eftir að hann varð
forstöðumaður vísindastofnunar á vegum þýska
ríkisins. Þessi stofnun hafði verið sett á laggirnar
i Berlín, en var flutt til Frankfurt am Main fárra
ára gömul árið 1899. Nefndist hún þá Königliches
Institut fúr experimentelle Therapie. Átti stofnun
þessi a.m.k. i upphafi einkum að annast opinbert
eftirlit með ónæmissermum og bóluefnum. Á
þessum árum bjó Ehrlich til hugtakið
»efnalœkningar« (chemotherapy) þ.e.a.s. að
lækna sýkingar með »kemískum efnum« er nú
nefnast sýklalyf (25). í frægum fyrirlestri, sem
Ehrlich hélt í félagi þýskra efnafræðinga og oft
hefur verið vitnað til lýsir hann mjög ljóslega
skoðun sinni á ágæti sýklalyfja og takmörkunum
ónæmiskækninga (Úber den jetzigen Stand der
Chemotherapie. Ber. dtsch. chem. Ges. 1909, 47,
17-47). Verða tilfærðir tveir stuttir kaflar úr
þessum fyrirlestri í enskri þýðingu (26):
»The particular task which experimental
therapeutics will have to tackle first of all is
obviously to find means by which experimentally
produced infectious diseases can be cured. It is
true that active and passive immunization, for
which we are indebted to Koch and Behring,
represent a powerful weapon which has already
been used successfully in the treatment of many
infectious diseases and will become even more
important in the future. The outstanding feature
of serum therapy is that the protecting agents are
products of the body, which exert a selective
parasitotropic action and are devoid of an
organotropic action. In this case we deal with
what could be called magic bullets which are
aimed at the noxious organism which is foreign to
the body, but have no effect on the body itself
and its cells. It is evident from this that in the
right cases the administration of serum is superior
to any other form of treatment. We know,
however, that in a number of infectious diseases,
particularly those caused by protozoa, serum
therapy is either not practicable or involves a
considerable loss of time. To this category belong
malaria, the various forms of trypanosomiasis
and probably also a number of infections caused
by spirilla. All these deseases must be treated with
chemical substances, i.e. chemotherapy must
replace serum therapy».
Seinni tilvitnunin lýsir nánast hverja leið hann
hugðist fara að markinu.
»In order to pursue successfully we must look for
substances which possess a high affinity and high
lethal potency in relation to the parasites, but
have a low toxicity in relation to the body, so that
it becomes possible to kill the parasites without
damaging the body to any great extent. We want
to hit the parasites as selectively as possible. In
other words, we must learn to aim and aim in a
chemical sense. The way is to synthesize by
chemical means as many derivatives as possible of
relevant substances».
í tilvitnuðum fyrirlestri leggur Ehrlich áherslu á
tvö atriði, er aftur og aftur hafa skipt sköpum um
þróun og rannsóknir á sýklalyfjum. Hið fyrra er,
að ráða yfir aðferð til þess að sýkja tilraunadýr
með þeim sýkli, sem reyna á að ráða niðurlögum.
Hið siðara er, að hafa aðgang að eins mörgum
afbrigðum þess eða þeirra efnasambanda, sem
nota á til þess að vinna á sýklinum, og auðið er.
Síðara atriðið leysti Ehrlich með því að ráða til sín
efnafræðinga og með nánum tengslum við þýsku
lyfjaverksmiðjuna Hoechst. Það fyrirtæki var
einn helsti brautryðjandi þegar á öldinni sem Ieið
í framleiðslu samtengdra (»sýntetíseraðra«) efna,
sem nota mátti til lyfja. Hitt atriðið leysti hann
einkum með því að fá til liðs við sig japanskan
vísindamann, Sahachiro Hata 1873-1938, sem
fyrstum hafði tekist að sýkja tilraunadýr
(kanínur) af sýfilis (25, 27).
í fyrirlestrinum getur Ehrlich þó ekki um það,
sem endanlega skiptir mestu máli við rannsóknir
af hverju tagi sem er: nægilegur búnaður og fé til
rannsókna. í þessu efni naut Ehrlich heppni, sem
fáum hlotnast og ekki verður undan vikist að
rekja í fáum orðum. Ekkja ein í Frankfurt am
Main, Franziska Speyer, keypti í minningu
eiginmanns síns árið 1906 stærðar hús í borginni,
bjó það vel úr garði til efnafræðilegra og
líffræðilegra rannsókna miðað við þarfir Ehrlichs
og fékk honum það til umráða. Eftir það var
hann i raun forstöðumaður tveggja
rannsóknastofnana og á grænni grein varðandi
rannsóknir á sýklalyfjum (25, 26).