Læknablaðið - 15.03.1989, Blaðsíða 41

LÆKNABLAÐIÐ
109
Mynd 6. Alexander Fleming (1881-1955). Gerðist
frumkvöðull nýrra hugmynda um meðferð sýkinga og
einangraði fyrstur manna sýklalyf, að vísu mjög
óhreint, úr örverugróðri. Hugmyndir hans þóttu I fyrstu
nœsta fjarstœðukenndar, en ollu síðar straumhvörfum í
lceknisfrœði.
bólusetningar eða væri komið í blóðið með gjöf
sermis, er hefði ákveðin mótefni að geyma.
Wright heyktist aldrei á gildi »serumterapíu« og
gat aldrei sætt sig við, að »kemóterapía« væri
fullgild aðferð til lækninga á sýkingum. Urðu um
þetta mikil átök milli læriföður (Wrights) og
lærisveins (Flemings) svo sem víða er rakið í
framúrskarandi vel ritaðri ævisögu Alexander
Flemings (La vie de Sir Alexander Fleming) eftir
franska rithöfundinn André Maurois (hér er
stuðst við danska þýðingu 1960). Þessi afstaða
Wrights var sýnu athyglisverðari fyrir þá sök, að
Wright þekkti Ehrlich vel og hann heimsótti
Wright í London til þess að kynna kenningar
sínar um sýklalyf. Hann skildi þá eftir Salvarsan,
sem Fleming notaði með mikilli leikni (það þurfti
að gefa í æð, sem þá var óvanalegt og þótti
nýstárlegt). Fleming læknaði þannig allmarga
sjúklinga, er haldnir voru sýfilis, og fylgdist með
þeim árum eða áratugum saman (28). Hvorki
þetta, né neitt annað fékk hnikað Wright eitt
hænufet a.m.k. ekki fyrr en á hans efstu árum!
Á árum fyrri heimsstyrjaldar starfaði Fleming
ásamt öðrum breskum læknum undir stjórn
Wrights í spítala í Norður-Frakklandi. Hann varð
þar vitni að því, hve ógnvekjandi meiðsl hermenn
hlutu á vígvellinum af völdum sprengikúla, er
raunar voru mun mannskæðari en áður hafði
þekkst. Hann varð jafnframt vitni að því, hve
fljótt slík sár ígerðust af venjulegum
sárabakteríum, stífkrampabakteríunni
(Clostridium tetani) eða gasbrandsbakteríunni
(Clostridium perfringens), en það leiddi venjulega
til blóðeitrunar (sepsis) og dauða þeirra, er urðu
fyrir. Gegn slíkum sýkingum reyndust öll þekkt
sótthreinsiefni árangurslaus og virtust meira að
segja gera illt verra. Sótthreinsiefni komu að vísu
að haldi við meðferð yfirborðskenndra sára þar,
sem samtímis var unnt að fjarlægja dauðan eða
hálfdauðan vef og þannig hreinsa þau. Slík sár
voru þó því miður fátíð á vígvellinum. Fleming
sagði (í lauslegri þýðingu); »Það sem við leitum er
efni sem sprauta má inn í blóðrásina án áhættu og
drepur þær bakteríur sem valda sýkingunni líkt
og salvarsan drepur spírókettur« (29). -
Heimkominn til London árið 1919 varð þessi
hugmynd eins og rauður þráður í öllu lífi hans.
Skömmu eftir 1920 gerði Fleming þá uppgötvun,
að i mörgum vefjum og flestum vessum (m.a.
táravökva) er að finna enzým, sem nefnt var
lýsózým og leysir sundur vegg margra baktería og
drepur þær. Því miður reyndist þetta enzým
aðallega verka á þær bakteríur, er að jafnaði
valda ekki sýkingum. Notagildi lýsózýms til
lækninga var þannig mjög takmarkað. Tilvera
lýsózýms minnti þó Fleming á, að slík efni, sem
ynnu á bakteríum, gætu myndast í lifandi
frumum. Lýsózým er nú oftar nefnt múramídasi.
Árið 1928 var Fleming að skoða Petriskálar, sem
í voru gamlar bakteríuræktanir
(»bakteríukúltúrar«). í mörgum skálanna var
myglugróður, sem óx yfir agarinn í skálunum.
Það var velþekkt, að mygla var hættuleg m.a.
stafýlókokkum, og var talið, að sýrur mynduðust
í myglunni, er grönduðu stafýlókokkum. Vitni
hefur lýst því, er Fleming greip eina þessara skála
og sagði: »That is funny ....« - Það, sem var svo
»funny« við þessa sérstöku skál var, að utan við
mygluna var svœði þar, sem
stafýlókokkaræktunin var í upplausn, uns fjær
dró og kom í nokkurn veginn heilbrigða ræktun.
Skál þessa varðveitti Fleming æ síðan og sýndi
stoltur gestum (30). Mynd af henni með
upphaflegum skýringum Flemings er hér sýnd
(mynd 7).
Fyrirbærið, sem Fleming sá, var sem sagt
gamalþekkt, en hann bæði skynjaði og skildi, að
myglusveppir gætu myndað efni, sem verkaði