Læknablaðið - 15.11.1991, Blaðsíða 5

LÆKNABLAÐIÐ 1991; 77: 329-34.
329
Vilhjálmur Rafnsson1’2’, Hólmfríöur Gunnarsdóttir2’
DAUÐASLYS SJÓMANNA1966-1986
INNGANGUR
Dauðaslys meðal sjómanna við Islandsstrendur
hafa ekki einungis verið áhyggjuefni
íslendinga. Mikið manntjón varð meðal
erlendra fiskimanna fyrr á árum hér við land
(1). Öryggismál sjómanna hafa því verið lengi
til umræðu og margir starfað að þeim málum,
áhugamenn um slysavamir, yfirvöld sem og
sjómenn og útgerðarmenn.
Þær skoðanir hafa verið settar fram að á
Islandi hafi fólki verið fómað í þágu lífsins
í baráttu við óblíða náttúru landsins, en
að nú sé liðin sú tíð að menn bíði örlaga
sinna hugsunar- og athafnalausir því að
árangur hafi náðst í slysavömum (2). En
hefur raunverulega dregið úr banaslysum og
drukknunum meðal sjómanna? I gögnum
Lífeyrissjóðs sjómanna má skoða þessi mál
nánar. Lífeyrissjóðurinn var stofnaður 1958 en
gögn hans voru tölvutekin 1965-66. Tilgangur
þessarar rannsóknar var að kanna tíðni
dauðaslysa hjá meðlimum lífeyrissjóðsins með
því að athuga dánarmein þeirra í opinberum
gögnum Hagstofu Islands.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Lífeyrissjóður sjómanna var stofnaður 1958
og var í byrjun eingöngu fyrir undirmenn og
yfirmenn á togurum. Togarar voru skilgreindir
sem fiskiskip stærri en 500 lestir. A árunum
1960-62 bættust undirmenn á farskipum
við og yfirmenn sumra skipafélaga gengu
einnig í sjóðinn. Yfirmenn hjá Eimskip,
Ríkisskip, Sambandsskipum og Samskipum
hafa aldrei greitt til lífeyrissjóðsins. Óljóst
er í hvað miklum mæli vélstjórar hafa greitt í
lífeyrissjóðinn eða hvort þeir hafa eingöngu
verið í eigin sjóði. Bátasjómenn gengu í
lífeyrissjóðinn 1970 og var í fyrstu greitt af
Frá Rannsóknastofu í heilbrigðisfræöi, læknadeild Háskóla
íslands1*, Atvinnusjúkdómadeild Vinnueftirlits ríkisins 2\
Fyrirspurnir, bréfaskipti: Vilhjálmur Rafnsson.
Number
Fig. 1. Numher of members of the pensions fund which
were at risk each year.
hluta af launum þeirra. Bátasjómenn voru
bæði undirmenn og yfirmenn. Þegar litið er
á hve margir voru í lífeyrissjóðnum á hverju
ári (mynd 1) er ljóst að tiltölulega fáir bætast
við með tilkomu undirmanna á farskipum á
árunum 1960-62. Félagafjöldinn tvöfaldast
hins vegar 1970 þegar bátasjómenn koma
til. Félögum fjölgar ár frá ári fram til ársins
1981, en fer fækkandi eftir það. Meirihluti
félagsmanna í sjóðnum hefur því allan tímann
verið fiskimenn og má ætla að undirmenn
á farskipum hafi í mesta lagi verið um eitt
þúsund manns á ári. Það var ekki hægt að
skilja fiskimenn frá farmönnum í gögnum
lífeyrissjóðsins og ekki var heldur unnt að
greina hvaða starf menn höfðu haft um borð
né gerð og stærð skipa. Árið 1991 voru um
70% íslenskra sjómanna í sjóðnum. Nokkuð
mun hafa verið um það að menn fengju
endurgreitt úr sjóðnum á fyrstu starfsárum
hans en mjög hafi dregið úr því á seinni
árum og það loks hætt alveg. Upplýsingar
liggja ekki fyrir um það, hvort þeir sem fengu
endurgreiðslur voru teknir af skrám sjóðsins.
Til þess að leita afdrifa sjóðsfélaga var gerð
tölvusamkeyrsla á skrám lífeyrissjóðsins og
Þjóðskránni, Horfinna skrá og Dánarmeinaskrá
Hagstofu Islands. Tölvunefnd veitti leyfi