Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1997, Blaðsíða 8

8
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83/FYLGIRIT 35
III. Siðfræði forgangsröðunar
1. Nokkur mikilvæg hugtök
Eftirfarandi eru skilgreiningar á nokkrum
miklivægum hugtökum innan siðfræði og heil-
brigðisþjónustu.
Heilbrigði. Almennur skilningur á heilbrigði er
að sá sem er heilbrigður sé hraustur eða laus við
sjúkdóma og aðra kvilla. Skilgreining Alþjóða-
heilbrigðisstofnunarinnar (WHO) byggir á mikil-
vægi andlegs, líkamlegs og félagslegs heilbrigðis.
Pessi skilgreining lýsir hugsjón, því ólíklegt er að
nokkur maður búi við fullkomið líkamlegt, and-
legt og félagslegt heilbrigði. Skilgreiningin minnir
á mikilvægi þessara þátta fyrir heilbrigði manna
og á samspil þáttanna innbyrðis. Skilgreiningin
hefur verið gagnrýnd fyrir að vera óheppileg
þegar fjallað er um þjóðir því þær muni ekki geta
náð þessu ástandi frekar en einstaklingarnir. Aðr-
ir hafa gagnrýnt að ekki sé tekið tillit til menning-
arlegra og tilvistarlegra þátta sem geta einnig haft
áhrif á heilbrigði fólks.
Heilsa. Heilsa vísar til þess að einstaklingurinn
sé heilbrigður eða hraustur. Hins vegar er þetta
nokkuð huglægt ástand þvf maður getur talið sig
vera við fulla heilsu en samt haft sjúkdóm svo sem
byrjandi krabbamein.
Sjúkdómur og veikindi. Sjúkdómur er skil-
greindur með vísan til óeðlilegra breytinga í starf-
semi eða gerð líkamans. Þannig er mögulegt að
einstaklingur hafi sjúkdóm án þess að vita af því.
Hugtakið veikindi er skylt sjúkdómi en vísar þó
fremur til reynslu sjúklingsins sjálfs og líkamlegra
og/eða andlegra þjáninga hans. Sá sem telur sig
veikan getur leitað sér læknisaðstoðar en hins
vegar er ekki víst að hann hafi sjúkdóm enda
uppfylli einkenni og ástand hans ekki þekktar
skilgreiningar fyrir sjúkdóma (8). Jafnframt má
benda á að í alþjóðlegum greiningarkerfum sjúk-
dóma er einnig flokkun á ýmiss konar ástandi sem
tæpast getur talist vera sjúkdómur svo sem fæð-
ingarblettir eða meðganga.
Heilbrigðisþjónusta. Til heilbrigðisþjónustu
telst meðal annars:
Lœkningar — Með lækningum er átt við læknis-
fræðilegt mat þar með talin greining sjúkdóma og
meðferð sem er viðleitni til að lækna fólk, fyrir-
byggja sjúkdóma, laga einkenni og veita líkn.
Hjúkrun — Með hjúkrun er leitast við að auka
sjálfsbjargargetu skjólstæðingsins hvort sem það
er með endurheimt fyrri getu eða aðlögun að
breyttu heilbrigðisástandi. Veita honum aðstoð við
það sem hann myndi sjálfur gera hefði hann til þess
nægan þrótt og þekkingu. Með öllum athöfnum
sínum leitast hjúkrunarfræðingurinn við að efla
heilbrigði. fyrirbyggja sjúkdóma, bæta heilsu og
lina þjáningar. I því felst að hjálpa einstaklingnum,
sjúkum eða heilbrigðum, við allt það sem stuðlar að
heilbrigði og bata eða friðsælum dauðdaga.
Endurhœfing og hœfing — Aðferðir til að vinna
gegn og laga starfrænar truflanir sem eru tilkomn-
ar eftir sjúkdóma, slys eða vegna þroskahefting-
ar. Þessar aðgerðir geta verið læknisfræðilegar,
menntunarlegar, félagslegar eða tæknilegar.
Forvarnir — Forvarnir geta náð til einstak-
linga, stærri hópa eða allrar þjóðarinnar.
Fyrsta stigs forvarnir beinast að því að koma í
veg fyrir sjúkdóma til dæmis með aðgerðum til að
koma í veg fyrir mengun í umhverfinu svo sem í
vatni, andrúmslofti eða af völdum hávaða. Einnig
með því að gefa upplýsingar um æskilegan lífsstíl,
hreinlæti og umbætur í umhverfinu. Onæmisað-
gerðir tilheyra einnig þessum flokki.
Annars stigs forvarnir beinast að því leita uppi
sjúkdóma og meðhöndla þá sem fyrst til dæmis
með því að skimprófa fyrir ákveðnum sjúkdóm-
um sem eru alvarlegir en læknanlegir. Þessi gerð
forvarna nær einnig yfir aðgerðir til að auðvelda
félagslega aðlögun.
Þriðja stigs forvarnir miða að því að koma í veg
fyrir að þeir sjúkdómar sem þegar hafa verið
greindir taki sig upp á ný og einnig að fyrirbyggja
óheppilegar en síðbúnar afleiðingar sjúkdóma.
Réttlæti. Réttlæti ermargrætt hugtak. Það get-
ur þýtt að allir fái jafnt, allir fái það sem þeir
þurfa, að allir fái það sem þeir eiga skilið eða að
allir fái í samræmi við framlag sitt. Þegar um
heilbrigðisþjónustu er að ræða verður þó ekki
annað séð en að æskilegast sé að skoða réttlæti
innan hennar f samhengi við réttláta dreifingu
gæða. Þá myndi réttlæti heilbrigðisþjónustunnar
vera tvenns konar: Annars vegar að svipuð tilfelli
séu meðhöndluð á svipaðan hátt. Þá ætti sú með-
ferð sem fólk fær að vera óháð efnahag, félags-
legri stöðu, hæfileikum og búsetu fólks svo eitt-
hvað sé nefnt. Hins vegar þarf að dreifa gæðum
þannig að þeir sem hafi mesta þörf fyrir þjónust-
una gangi fyrir. Þeir einstaklingar sem eru í brýn-
ustu þörfinni eru þeir sem eru í lífshættu eða geta
vænst þess að bera alvarlegan skaða af því að bíða
eftir þjónustu eða þá að þjáningar þeirra eru meiri
en annarra. Það er réttlætismál að þessir aðilar
gangi fyrir enda verða þarfir þeirra að teljast
brýnastar. Þessi réttlætissjónarmið innan heil-