Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1997, Blaðsíða 10

10
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83/FYLGIRIT 35
staðinn vörður um það réttlætissjónarmið að allir
menn séu jafnir og hafi jafnan rétt til lífs. Réttlæt-
ið er eitt af mikilvægustu siðferðilegu verðmætun-
um og ólíklegt að þjóðin geti sætt sig við heilbrigð-
isþjónustu sem ekki byggir á því. Vegna þessa er
lögmálið um mannhelgi eða virðingu fyrir mann-
legri reisn mikilvægasta siðalögmálið fyrir heil-
brigðisþjónustuna.
Pótt lögmálið um mannhelgi sé mikilvægt og
nauðsynlegt er það ekki nægur grunnur fyrir for-
gangsröðun. Ef allir eru jafnir og eiga sama rétt til
verndar lífs og heilbrigðis en auðlindir (10) innan
heilbrigðisþjónustunnar eru ekki nægar þá geta
ekki allir fengið það sem þeir gera tilkall til. Pess
vegna getur þurft að velja þá sem ganga fyrir
öðrum um heilbrigðisþjónustu en þó þarf að gæta
þess að það val brjóti ekki í bága við siðalögmálið
um mannhelgi. Valið verður að byggja á sjónar-
miðum sem samstaða getur náðst um vegna mikil-
vægis þeirra. Lögmálið um þörf og samstöðu
stendur vörð um það mannúðarsjónarmið að
hjálpa þeim sem mest þurfa þess með. Að verja
auðlindum heilbrigðisþjónustunnar til þeirrar
starfsemi eða þeirra einstaklinga sem eru í mestri
þörf fyrir þær má telja viðurkennt verkefni og
markmið heilbrigðisþjónustu. En þeir sem eru
minnimáttar í þjóðfélaginu þarfnast einnig sér-
stakrar verndar. Það eru þeir sem geta ekki sjálfir
séð til þess að þarfir þeirra séu uppfylltar, til
dæmis vegna sjúkdóms eða fötlunar og þurfa þeir
sérstaka aðstoð til þess að brýnar lífsgæða- og
heilsutengdar þarfir þeirra séu uppfylltar. Til að
það verði er þörf samstöðu innan þjóðfélagsins.
En samstaðan vísar til fleiri atriða svo sem að
tryggt sé að aðgangur landsmanna að heilbrigðis-
þjónustunni sé óvilhallur og að allir geti átt jafnan
kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á
hverjum tíma eru tök á að veita (11).
Á erfiðum tímum er hugsanlegt að taka þurfi
óvinsælar ákvarðanir sem geta takmarkað þá heil-
brigðisþjónustu sem einhverjir fá. Ef þessar
ákvarðanir eru byggðar á siðferðilegum lögmál-
um og teknar á lýðræðislegan hátt ber að virða
þær. Til þess að það geti orðið, er þörf almennrar,
málefnalegrar umræðu í þjóðféiaginu um heil-
brigðisþjónustuna og siðferðilega undirstöðu
hennar, áður en slíkar ákvarðanir koma til fram-
kvæmda. Þörf er samstöðu þjóðarinnar og vilja
hennar til að taka afleiðingum lýðræðislegra
ákvarðana sem teknar verða um heilbrigðiskerfið
og þjónustu þess.
Mikilvægt er að heilbrigðisþjónustan í landinu
sé markviss, árangursrík og eins hagkvæm og
nokkur kostur er. Markmið heilbrigðisþjónustu
eru að vernda heilbrigði og vinna gegn sjúkdóm-
um. Pörf er rannsókna til að meta hvernig þetta
verði best gert. Með markvissri heilbrigðisþjón-
ustu er^átt við að heilbrigðisþjónustan nái þeim
markmiðum sem henni er ætlað að ná. Hag-
kvæmnisjónarmið benda á að velja eigi ódýrustu
leiðirnar að markinu svo fremi að árangurinn sé
viðunandi. En það er ekki nóg að skoða einungis
leiðirnar að markinu, kostnað og ávinning. Hafa
ber í huga skammtíma- og langtímaávinning.
Æskilegt er að leggja út í nokkurn kostnað ef
ávinningur í framtíðinnni getur orðið mikill. Það
er réttlætismál að auðlindir þjóðarinnar séu not-
aðar á eins árangursríkan og hagkvæman hátt og
unnt er.
3. Óheppilegar aðferðir til forgangsröð-
unar
Mörgum öðrum hugmyndum um aðferðir til
forgangsröðunar innan heilbrigðisþjónustunnar
hefur verið varpað fram. Sumar þeirra hafa verið
reyndar tímabundið, á ákveðnum svæðum eða
fyrir ákveðna sjúklingahópa. Pær hafa þó ekki
verið notaðar sem grunnur undir forgangsröðun
alls heilbrigðiskerfisins. Hér á eftir er fjallað um
nokkrar þekktar hugmyndir um forgangsröðun.
Hlutkesti. Val með hlutkesti tekur ekki tillit til
heilsutengdra þarfa fólks, ástands þess og bata-
horfa og er því ekki góður kostur til að útdeila
almennri heilbrigðisþjónustu. Hins vegar má vera
að ef tvö tilfelli væru eins í öllum aðalatriðum og
einungis annar aðilinn gæti fengið þá þjónustu
sem hann þarfnast mætti nota hlutkesti. Mjög
fátítt er að slík staða komi upp og því er ekki hægt
að nota þetta lögmál sem almennt lögmál við
forgangsröðun.
Þarfir. Viðmið sem gerir ráð fyrir því að fólk
geti fengið þá heilbrigðisþjónustu sem það telur
sig þarfnast er ekki heppilegt nema auðlindir heil-
brigðisþjónustunnar séu óendanlegar þannig að
unnt sé að uppfylla allar hugsanlegar einstaklings-
bundnar þarfir fólks. Slík gnótt auðlinda er ekki
til og verður tæpast til. Þarfir fólks fyrir heilbrigð-
isþjónustu geta verið mismunandi brýnar. Sumar
eru ekki mjög brýnar frá heilsufarslegu sjónar-
miði til dæmis andlitslyfting eða fitusog og því er
umhugsunarefni hversu miklum fjármunum þjóð-
félagið ætti að verja til þess að sinna slíkum þörf-
um sem gætu orðið á kostnað annarra mikilvægra
verkefna.
Sjálfræði. Sjálfræði fólks er mikilvægt siðferði-
legt verðmæti og á síðari árum hefur verið lögð
mikil áhersla á að hver einstaklingur geti ákveðið
sjálfur hvaða meðferð eða heilbrigðisþjónustu
hann samþykkir eða hafnar. Hins vegar er ekki
heppilegt að byggja stefnumörkun heilbrigðis-