Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1997, Blaðsíða 11

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83/FYLGIRIT 35
11
þjónustu landsins á þeim siðferðilega grunni ein-
göngu því fleiri siðferðileg verðmæti eru einnig
mikilvæg. Lögmál sem byggir á því að allir geti
fengið það sem þeir vilja innan heilbrigðisþjón-
ustunnar er einnig vafasamt af sömu ástæðum og
nefndar voru í sambandi við lögmál byggð á þörf-
um. Auk þess geta einstaklingsbundnar óskir um
meðferð verið faglega óréttmætar eða mjög
kostnaðarsamar fyrir þjóðfélagið. Einnig er
nauðsynlegt að hafa í huga að ekki eru allir lands-
menn sjálfráða til dæmis vegna æsku, sjúkdóma
eða þroskahamlana.
Aldur. Hár lífaldur er ekki næg ástæða til að
meina fólki að njóta þeirrar heilbrigðisþjónustu
sem það hefur þörf fyrir. Siðalögmálið um mann-
helgi segir að allir menn séu jafnir og eigi þess
vegna jafnan rétt til að fá þá heilbrigðisþjónustu
sem þeir þurfa og geta haft ávinning af. Lífaldur
má ekki vera aðalatriðið fyrir þá ákvörðun sem
tekin er um meðferð einstaklingsins. Nauðsynlegt
er að meta hugsanlega gagnsemi meðferðar út frá
heilsufari, sjúkdómi og batahorfum. Þar hefur
lífaldur minna að segja en flestir aðrir þættir svo
sem heilsufar eða batahorfur. Þegar ákvörðun um
meðferð er tekin verður að gera alhliða mat á
öllum þeim þáttum sem máli skipta fyrir ákvörð-
unina hverju sinni og það gildir líka þó einstak-
lingurinn sé aldraður. Á sama hátt og einstakling-
ar eiga rétt á nauðsynlegri meðferð eiga þeir einn-
ig rétt á að tilgangslausri meðferð sé hætt.
Leiðbeiningar um meðferð við lok lífs sem unnar
hafa verið hér á landi eru dæmi um heppileg við-
mið, þar sem þær leggja áherslu á upplýst sam-
þykki og sjálfræði sjúklinga. Nefndin styður þessa
hugmyndafræði og mælir með því að átak sé gert
til að kynna hana þar sem hún hefur ekki náð
fótfestu.
Svipuð rök mæla gegn notkun ákveðins með-
göngutíma eða þyngdarviðmiðs við ákvörðun
meðferðar fyrir fyrirbura og léttbura. Ef læknis-
fræðilegt mat bendir til þess að meðferð sé rétt-
lætanleg þá eiga þessir einstaklingar að fá að njóta
hennar. Sumir fyrirburar eiga á hættu að fá varan-
legan skaða vegna vanþroska við fæðingu en
sjaldnast er hægt að sjá fyrir hverjir þeir muni
verða eða hversu alvarlegur skaðinn gæti orðið.
Þessi börn eiga að fá að njóta þeirrar heilbrigðis-
þjónustu sem þau þurfa og geta haft ávinning af.
Ákvarðanir um meðferð sem byggja eingöngu
á aldri einstaklingsins, fæðingarþyngd eða með-
göngutíma hans fyrir fæðingu eru ekki í samræmi
við grundvallarlögmálið um virðingu fyrir mann-
helgi einstaklingsins.
Lífsstíll og áhættuhegðun. Ekki er æskilegt að
láta lífsstíl eða hegðun fólks ráða því hvaða heil-
brigðisþjónustu það fær. Ástæður þessa eru marg-
ar. Hugsanlegt er að þegar áhættuhegðunin byrj-
aði hafi ekki verið vitað um hættulegar afleiðingar
hennar. Það er oft illmögulegt að segja til um
hvaða þættir eru arfgengir og hvaða þættir koma
til vegna lífsstíls. Skaðleg hegðun byrjar oft
snemma á ævinni og hefur margþættar orsakir
sem ekki eru alltaf viljastýrðar. Skilgreiningar á
áhættulífsstíl og sjálfsskaðandi hegðun er oft til-
viljanakenndar og mörk þeirra og lífsstfls án
áhættu eða sjálfsskaða geta verið óljós. Lífsstíll
getur þó komið óbeint inn í læknisfræðilegt mat
svo sem á því hvort sjúklingurinn geti haft ávinn-
ing af meðferð ef hann heldur óbreyttum lífsstfl.
Sjálfsskaðandi hegðun á ekki að hafa áhrif á
forgang til dæmis að fólk með geðræn vandamál
og sjálfsáverka sé látið bíða lengur eftir meðferð
en aðrir með svipaða áverka vegna slyss. Einnig
er óeðlilegt að íþróttamenn fái sérstakan forgang
að samfélagslegri heilbrigðisþjónustu.
Þjóðfélagsstaða. Það brýtur í bága við grund-
vallarlögmálið um mannhelgi og jöfnuð að mis-
muna fólki eftir núverandi þjóðfélagsstöðu þess
eða hugsanlegri þjóðfélagsstöðu þess í framtíð-
inni.
Efnahagur. Ekki er leyfilegt að láta efnahag
fólks hafa áhrif á biðtíma eftir inngripi innan
þeirrar heilbrigðisþjónustu sem fjármögnuð er af
samfélaginu eða á gæði þeirrar meðferðar sem
það fær þar. Samt sem áður getur þjóðfélagið ekki
hindrað fólk í að leita sér heilbrigðisþjónustu utan
þess heilbrigðiskerfis sem fjármagnað er af samfé-
laginu svo fremi að það sé á þeirra eigin kostnað
en ekki samfélagsins.
íslcndingar búsettir erlendis, nýbúar og flótta-
menn. Hjá fólki sem hefur búið erlendis eða er
nýflutt til landsins geta komið upp vandamál sem
þarf að leysa. Þá geta orðið árekstrar milli siða-
lögmálanna um mannhelgi, þörf og samstöðu
annars vegar og hins vegar milli stjórnmálalegra
og efnahagslegra hagsmuna. Nýlegar reglur um
heilbrigðisþjónustu og almannatryggingar mæla
fyrir um að íslenskum ríkisborgurum sem eru bú-
settir erlendis skuli gert að greiða sjálfir mikinn
hluta kostnaðar við þá heilbrigðisþjónustu sem
þeir þarfnast á íslandi. Brottfluttir Islendingar fá
ekki full tryggingaréttindi fyrr en eftir sex mánaða
búsetu á íslandi og réttindi til mæðralauna fyrr en
eftir eins árs búsetu.
Athuga þarf sérstaklega stöðu nýbúa, flótta-
manna og erlends fólks með atvinnuleyfi á íslandi
að því er varðar heilbrigðisþjónustu og almanna-
tryggingar aðallega með tilliti til þess hvort reglur
eða lög brjóta í bága við siðalögmál heilbrigðis-
þjónustunnar.