Kjarninn - 03.10.2013, Qupperneq 57

Í
slendingar skila lengstu vinnuvikunni af þeim
þjóðum sem við viljum bera okkur saman við. Ef borin
er saman verðmætasköpun á mann á hverja unna
klukkustund eru afköst Íslendinga einungis tveir
þriðju af því sem Bandaríkjamenn ná og Danir eru
einungis liðlega 10% á eftir Bandaríkjamönnum. Á árunum
1950 til 1980, þegar vélvæðingin var hvað umfangsmest,
fækkaði árlegum meðalvinnustundum á Íslandi úr um 2.400
klst. í um 1.900 klst. En í hinum Norðurlandaríkjunum voru
sömu tölur um 1.900 klst. árið 1950, eru komnar niður í um
1.600 klst. árið 1980 og halda áfram að lækka niður í um 1.550
árið 2010. Árið 2010 er árlegur meðalvinnutími Íslendinga
hins vegar um 1.750 klst. og við náum samt ekki sambæri-
legum kaupmætti.
Framleiðni vinnuafls er 20% minni á Íslandi en í
nágranna löndum en fyrir hendi eru umtalsverð tækifæri til
þess að knýja hagvöxt til framtíðar með því að auka arðsemi
í fjármagnsfrekum atvinnugreinum. Þannig má bæta launa-
mönnum upp þann skaða sem þeir hafa orðið fyrir, tryggja
öran framleiðnivöxt og skapa möguleika fyrir varanlegum og
myndarlegum lífskjarabótum. Velferðarþjónusta hér á landi
er að dragast aftur úr hinum Norðurlandaríkjunum á sama
tíma og við verjum tugum milljarða í umfangsmikið kerfi
ríkis forsjár sem snýst um að vernda og styrkja fyrirtæki.
Þetta er nefnt pilsfaldakapítalismi; ef í nauðir rekur hafa
fyrirtækin ávalt hlaupið undir pilsfald ríkisins og heimtað
gengisfellingar í stað þess að taka ábyrgð á eigin gerðum.
Ef tryggja á aukinn kaupmátt í komandi kjarasamningum
verður að huga að endurskoðun og skipulagningu grunn-
stoða efnahagslífsins.
Ódrengskapur og slök þekking
Mörgum, þá sérstaklega stjórnmálamönnum, er tamt að
vísa til gjörða og athafna verkalýðsforingja á árunum fyrir
þjóðarsátt og taka þannig til orða að þá hafi verkalýðs-
hreyfing verið verkalýðshreyfing, annað sé uppi á teningn-
um í dag. Þeir víkja sér undan ábyrgð með því að við slaka
kjarasamninga sé að sakast þegar rætt er um lág laun. Þar
upplýsa stjórnmálamenn okkur um ódrengskap sinn eða
slaka þekkingu á grunnstoðum efnahagslífsins. Gengisfelling
fellir vitanlega stöðu umsaminna launa og kallar á auknar
launakröfur í næstu samningum og þá um leið verðbólguskot
og háa vexti.
Í þessu sambandi má minna á að frá stofnun Rafiðnaðar-
sambandsins árið 1970 hefur sambandið samið um 3.600%
launahækkanir og staðið fyrir umfangsmeiri verkföllum en
öll systursambönd okkar hafa samanlagt lagt út í. Íslenskir
rafiðnaðarmenn eru þar með margfaldir Norðurlanda-
meistarar í launahækkunum, því t.d. Danska rafiðnaðar-
sambandið hefur á sama tíma samið um 330% launa-
hækkanir. Samt stöndum við aftar en Danir í kaupmætti en
jöfnum það reyndar með því að skila að jafnaði 9 klukku-
stundum lengri vinnuviku. Þetta segir í raun allt sem segja
þarf.
Fram undir miðjan níunda áratuginn fylgdi full vísitölu-
binding kjarasamningum, en það olli því að verðbólgan var
oft fyrir ofan 50% og náði jafnvel yfir 100%; hæðum sem
einungis voru þekktar í Suður-Ameríku. Verðtrygging launa
og verðtrygging lána eru ósambærilegar viðmiðanir. Lán
til margra ára, jafnvel áratuga, er veitt í væntingu þess að
jafngildu verðmæti sé skilað að lánstíma loknum. Á þeim
tíma hefur lánveitandi engin tök á að endursemja um lána-
kjör með hliðsjón af breyttum aðstæðum og hefur því ástæðu
til að tryggja verðgildi endurgreiðslu. Vinna er hins vegar
afhent þjónusta á líðandi tíma. Gildi launakjara er háð lengd
og friðarskyldu kjarasamninga og persónulegum uppsagnar-
fresti. Kjör og laun eru reglulega endurskoðuð miðað við
breyttar aðstæður, og unnt að beita uppsögn. Enn fremur eru
laun svo mikill meginhluti rekstrarkostnaðar og ráð stöfunar
verðmæta í þjóðarbúi að óraunhæft er að festa raungildi
þeirra til nokkurrar lengdar, og gildir það til beggja átta,
hækkunar og lækkunar.
Stöðugar hreyfistærðir
Hugmyndin að baki verðtryggingu launa var sú að hag-
vöxtur og kjarabætur væru stöðugar hreyfistærðir sem ekki
gengju til baka heldur mætti stöðugt bæta ofan á. Þessi
hugmynd gekk ekki upp í þjóðarbúskap háðum sveiflum í
auðlindum og ytri skilyrðum. Þegar óraunhæf kröfugerð
náði fram og var þar með verðtryggð um leið og ekkert mátti
slaka á kröfunni um fulla atvinnu leiddi þetta kerfi til sjálf-
gengrar verðbólgu. Engin slík félagslega þvinguð kröfugerð
er hins vegar að verki við mótun raunvaxta á markaðnum.
Kostnaðar verðbólga hefur verið áberandi í íslensku hagkerfi.
Spenna á vinnumarkaði hefur valdið launaskriði, sem kemur
síðan fram í hækkandi verði á vörum og þjónustu og skekkir
samkeppnisstöðu útflutningsgreina. Það kallar aftur á móti
á gengisfellingar, sem síðan verða til þess að hækka verðlag
enn frekar. Launahækkanir upp á tugi prósenta skiluðu því
sáralitlu í hækkun kaupmáttar, en á þessu var tekið með
myndarlegum hætti við gerð Þjóðarsáttar árið 1990. Bak við
hana lá gríðarlega mikil vinna hjá aðilum vinnumarkaðar,
sem hófst í alvöru upp úr 1987 og lauk ekki fyrr en um 1993.
Þar var tekist harkalega á í baráttunni við víxlhækkanir milli
hópa og ekki síður við stjórnvöld um að halda aftur af hækk-
unum þjónustugjalda. Fjölmiðlamenn hafa ætíð sýnt gríðar-
legt ábyrgðarleysi þegar þeir hafa hampað þeim sem hafa
í frammi umfangsmestu launakröfurnar. Það sé hlutverk
verkalýðsforystu að sjá til þess að sem flestar krónur séu í
launaumslaginu við útborgun en hlutverk stjórnmálamanna
að tryggja stöðugleikann. Árangur þessarar stefnu blasir við,
vilji menn sjá hana; við erum föst í viðjum vanans og erum
þar af leiðandi að dragast aftur úr á öllum sviðum.
Raunhækkun
launa
Álit
Guðmundur
Gunnarsson
Fyrrverandi formaður
Rafiðnaðarsambandsins
01/01 kjarninn Álit
Kjarninn tekur á móti
aðsendum greinum. Ekki er
tekið við greinum lengri en
700 orð. Mynd af höfundi
verður að fylgja.
Sendið greinar á
ritstjorn@kjarninn.is