Kjarninn - 29.05.2014, Qupperneq 81

02/05 PiStill
tvífættur
Forsagan er þessi. Bandaríkjadalur hafði verið tvífættur fram
að þrælastríðinu 1861, sem merkti að bæði gull og silfur stóðu
gjaldmiðlinum að baki. Myntslátta hins opinbera var „frjáls“,
svo fram að þeim tíma gat hver sem fært fram ýmist gull eða
silfur og látið slá fyrir sig dali, en hlutfall gulls og silfurs í
myntum var ákveðið með lögum. Í þrælastríðinu var þetta
fyrirkomulag lagt af tímabundið og pappírsseðill sem kallað-
ur var grænbakur (e. greenback) tekinn upp, en með því að
taka dalinn af málmfæti gátu stjórnvöld leyft sér að fjár-
magna stríðsreksturinn með seðlaprentun. Eftir að stríðinu
lauk ríkti hins vegar einhugur um að sýna ráðdeild og setja
dalinn á málmfót aftur, enda var þannig
hægt að koma í veg fyrir óhóflega þenslu í
peningamagni og tilheyrandi verðbólgu. Og
þar kemur að myntsláttulögunum ógurlegu
1873.
Þegar dalurinn var settur á málmfót að
nýju ákvað bandaríska þingið nefnilega að
það skyldi gert með gulli, en myntslátta
silfurs var afnumin með öllu. Þetta gæti
virst minniháttar breyting, og jafnvel
þingmennirnir sem afgreiddu frumvarpið
veltu henni ekki mikið fyrir sér. Hún átti
hins vegar eftir að hafa veruleg neikvæð áhrif á bandaríska
hagkerfið næstu ár og áratugi. Vandinn var sá að flestöll
stórveldi heims tóku upp gullfót um svipað leyti, um leið
og gullvinnsla dróst mikið saman (með öðrum orðum jókst
eftirspurn eftir gulli mikið á meðan framboðið stóð í stað)
og gullverð hækkaði mikið. Þegar gull er notað sem gjald-
miðill er öll þjóðarframleiðslan umreiknuð í gull, og því er
óumflýjan legt að hærra gullverð merki að almennt verðlag
lækki. Í raun var verðhækkun gulls því birtingarmynd ónógs
peningamagns í hagkerfum heimsins, ekki síst því þjóðar-
framleiðsla Bandaríkjanna jókst mikið í hlutfalli við gullið
sem tiltækt var til greiðslumiðlunar á sama tíma.
„Það er kannski
ótrúlegt, en lögin
sem vöktu þessi
hörðu viðbrögð
fjölluðu um mynt-
sláttu – eins banalt
og það kann nú
að hljóma.“