Kjarninn - 29.05.2014, Side 94

09/10 Kína
Eftir að Maó varð leiðtogi flokksins árið 1935 var tek-
inn upp sjálfstæðari stefna. Með sigri kommúnista yfir
þjóðernissinnum árið 1949 náði Flokkurinn völdum í
Kína og stofnaði Kínverska alþýðulýðveldið 1. október
það ár. Síðan þá hefur Kommúnistaflokkurinn farið
með einokun á ríkisvaldinu í landinu. Framan af söfn-
uðust völd í höndum einnar persónu – fyrst í höndum
Maós og síðar (í minna mæli þó) Dengs Xiaopings.
Eftir þeirra daga hefur 5-10 manna hópur fastanefnd-
ar stjórnmálaráðs Flokksins farið sameiginlega með
völdin. Sú venja hafi skapast að valdamesti einstak-
lingur stjórnmálaráðsins gegnri embætti forseta Kína
og sá næstvaldamesti (eða þriðji valdamesti) embætti
fosætisráðherra.
Lýðræðishreyfing stúdenta 1989. Það sem ýtti hreyf-
ingunni af stað var fráfall fyrrum aðalritara Flokksins
Hu Yaobang en hann hafði verið frjálslyndsti leiðtogi
Kína á níunda áratugnum. Minningarathafnir um hann
snerust upp í kröfur um lýðræðisumbætur. Hreyfingin
breiddist hratt út um allt landið. Stofnuð voru sjálf-
stæð stúdentafélög utan valdssviðs Flokksins. Þeim
tókst að skipuleggja tvær risastórar kröfugöngur 27.
apríl og 4. maí. Þeim mistókst hins vegar að ná eyrum
stjórnvalda með kröfur sínar. Þessi mistök grófu
undan stúdentafélögunum og áttu þátt í að róttækir
stúdentaleiðtogar skipulögðu hungurverkfall á Torgi
hins himneska friðar um miðjan maí. Framan af ríkti
klofningur meðal leiðtoga þjóðarinnar hvernig átti að
taka á kröfum stúdenta. Umbótasinnar urðu undir og
hinn 20. maí lýstu harðlínumenn yfir herlögum og að-
faranótt 4. júní beittu þeir hervaldi til að rýma Torgið.
Maó Zedong (1893-1976): Leiðtogi Kommúnistaflokks
Kína 1935-1976. Frá 1949 fór Flokkurinn með einokun
á ríkisvaldinu og var Maó þá jafnframt æðsti leiðtogi
landsins. Hann mótaði stefnu sem um margt var frá-
brugðin kommúnisma í öðrum löndum. Í styrjöldinni
við Japan og borgarastríðinu við þjóðernissinna á fyrri
hluta 20. aldar lagði hann t.d. áherslu á framsækið
byltingareðli bænda (fremur en verkamanna). Eftir
sigur yfir þjóðernissinn-
um og stofnun Kínverska
alþýðulýðveldisins (1949)
lagði Maó áherslu á að
byltingin þyrfti að „halda
áfram“ en ekki stoppa og
verða „skriffinnum“ að
bráð eins og hann taldi
hafa gerst í Sovétríkjunum.
Efnahagsstefna Maós Stóra
stökkið (1958-61) leiddi til
hungurdauða milljóna Kínverja. Þessi mistök leiddu
til þess að hann missti um tíma stjórnartaumana í
hendur pragmatista eins og Deng Xiaoping. Nokkrum
árum síðar náði hann frumkvæðinu aftur með aðstoð
hersins og setti þá af stað menningarbyltinguna
(1966-76) m.a. til að eyða út áhrifum pragmatistanna.
Zhou enlai (1898-1976): Forsætisráðherra Kína
frá stofnun Kínverska alþýðulýðveldisins 1949 til
dauðadags 1976. Zhou var alla tíð einn einn helsti
aðstoðarmaður Maós. Þó hann væri oft ósammála
stefnu formannsins tókst honum að komast hjá því
að falla í ónáð. Hin síðari ár vann hann bak við tjöldin
að því að draga úr mestu öfgunum í stefnu Maós
(stóra stökkinu og menningarbyltingunni) og byggja
upp pólitískt bakland fyrir efnahagslegar umbætur.
Hann hélt verndarhendi yfir Deng Xiaoping og öðrum
pragmatískum leiðtogum í valdabaráttu þeirra við
vinsti öfgamenn fjórmenningaklíkunnar svokölluðu.
Eftir stríðsátök á landamærunum við Sovétríkin árið
1969 tókst Zhou að sannfæra Maó um að Kína stafði
meiri ógn af Rússum en Bandaríkjamönnum og að það
væri skynsamlegt að taka upp friðsmleg samskipti við
stjórnvöld í Wahington.