Sagnir - 01.04.1988, Page 59

3BD
C09029513
SAMKVÆMT LÖGUM NR.10
29. MARS 1961

SEÐLABANKI
ÍSLANDS
Arm Maguússou
1663-1730
v C0902951 3.
Árni Magnússon
hafði ekki trú
á að uerslun
á íslandi
gœti aukist.
féll úr hungri.6 Enda fór það svo að
íbúar þessa lands og kaupmenn
þeirra tóku að kvarta.
Árið 1701 hélt Gottrúp lögmaður
Islendinga á fund síns arfakóngs og
herra og gerði honum grein fyrir
ástandi mála í landinu. Kóngur tók
erindinu vel. Þar með hófust opin-
berar rökræður um gildi kaupsvæða-
verslunar hér á landi.
Eitt félag — allra
coeina bót
Gottrúp lagði það til við nefnd sem
kóngur hafði skipað að eitt félag
fengi alla verslun á íslandi í sínar
hendur. Bæði taldi hann kaupsvæða-
verslun skaðlega (og studdi það
,T>eð dæmum) og að með verslunar-
félagi mætti ná fram hagstæðara
vöruverði. Einnig lagði hann til að
verslunartaxtinn yrði gerður hag-
stæðari landsmönnum og viðurlög
við brotum gegn ákvæðum einokun-
a,verslunarinnar milduð.'
Hagfelldari kaupsetning og mild-
ari refsingar fengust í gegn. Þá borg-
aði sig jafnvel fyrir suma að versla á
röngu kaupsvæði þar sem hagnað-
Urinn af því gat orðið mun meiri en
refsingin.8 Auk þess voru þeir Páll
Vídalín og Árni Magnússon settir í
nefnd til að kanna hag þjóðarinnar.
Kaupmenn tóku þessari tillögu fjarri
1 fyrstu og báru því við að kostnaður
við stofnun verslunarfélags væri gíf
urlegur.
Skömmu eftir utanför Gottrúps fór
Bendix nokkur Nebel, reyndur sæ-
garpur úr Norðurhöfum, að viðra
skoðanir sínar á kaupsvæða- og fé-
lagsverslun á íslandi. Hann var
sammála lögmanninum í því að eitt
félag ætti að sjá um verslunina. Rök
hans voru þau að í kaupsvæðaversl-
un hugsaði hver kaupmaður um að
skara eld að sinni köku en ekki að
stuðla að almennum framförum.
Hann vildi stofna eitt stórt félag líkt
og Englendingar, Frakkar, Hollend-
ingar og Spánverjar höfðu gert í ný-
lendum sínum. Hann hélt því fram
að félögin reyndu að auka iðnað og
framleiðslu í nýlendunum sem síð-
an yki verslunina. Það sama átti að
geta gerst á íslandi. Hann sagði
landið ríkt til sjávar og sveita og
vildi því senda menn hingað út til
að kenna íslendingum ullariðnað,
svo og fiskveiðar á duggum á djúp-
miðum. Nebel taldi að eina leiðin til
að hrinda þessu í framkvæmd væri
að gera það undir stjórn öflugs
verslunarfélags. Stiftamtmaður og
amtmaður tóku einnig undir
skoðanir Gottrúps og studdu hann.
Árið 1705 lýsti konungur því yfir
að hann hygðist koma á fót félags-
verslun á íslandi. Enn voru þó flestir
kaupmennirnir á móti þessu, enda
þótt nokkrir hefðu snúist, og lögðu
til að leitað væri álits þeirra Árna
Magnússonar og Páls Vídalíns. Á
meðan Árni samdi umsögn þeirra
félaga skiptu kaupmenn algjörlega
um skoðun og vildu nú ólmir fá fé-
lagsverslun, — því fyrr því betra.
Ekki er ljóst hvað olli þessum sinna-
skiptum. En Árni fór þrátt fyrir það
utan og gerði grein fvrir skoðunum
þeirra Páls.9
Fræðimenn virðast ekki á eitt sátt-
ir um þessa greinargerð Árna. Jón
Aðils og Björn K. Þórólfsson taka rök
hans góð og gild en Lúðvík Krist-
jánsson dregur þau mjög í efa.
Hann styður hins vegar mál sitt eng-
um rökum.10 Því skulum við athuga
nánar greinargerð Árna.
✓
Arni Magnússon vildi
áfram kaupsvæði
I greinargerð sinni fagnar Árni því
að svæðaskiptingin óvinsæla verði
afnumin í þeirri mynd sem hún er.
Hann skilur hugmyndir félagsversl-
unarmanna þannig að hverjum
bónda verði frjálst að versla þar sem
honum henti. Hins vegar telur hann
kaupmenn hafa haft allt annað í
huga; að bændur sem eigi um lang-
an veg að fara til rétts kaupmanns á
meðan stutt sé til vitlauss geti valið
sér höfn. Þetta telur Árni alls ekki
styðja hugmyndir um félagsverslun
og raunar sé þarna ekkert nýtt á
ferðinni því að þeim Páli hafi fyrir
þremur árum verið falið að endur-
meta svæðaskiptinguna með hags-
muni almúgans í huga.
Árni er því eindregið hlynntur því
að verslunin verði áfram svæðis-
bundin og telur það eiginlega nauð-
synlegt hvort sem hún verði undir
einu félagi eða mörgum kaupmönn-
um og styður mál sitt með þessum
rökum:
Ef svæðin verða leyst upp væri
það möguleiki að á höfn væri kaup-
SAGNIR 55