Nýtt Helgafell - 01.05.1958, Side 37

Á RÚSTUM KAUPMANNAHAFNAR
31
arvítin: „Adrer slóu skulldenne uppá gyd-
inga, og sögdu þeir hefde viliað launa þessu
þad uppbyriada Christnebod vid þá i sum-
ar . . . Þann 29. var sagt að 11. af þeim hefde
vered yferheyrder og 2. á pjnubecknum, og
urdu menn þó ad aungvo visare. Má þad
synast óljklegt, ad þeir hafe i nockrum rád-
um vered ad eyda stadnum, þvi þeir áttu
hier hús og gots sem adrer. Sumer kendu
þeim þad sem voru i stórskulldum, so þeirra
skulldunautar giæte ei krafed þá nockurs,
er allt þeirra var brunned. Syndust hier til
einna mestar lýkur."
Með kviksögum þessum fór hvinskan:
,,Item var þann dag upplesed, ad hver sem
stæle, edur nockud findest ófriálst hiá,
skyllde vægdarlaust uppfestast. Keirde
margur á laugardagsmorgunenn (þad fyrsta
UPP var loked portunum) út med fulla vagna
af kistum kakalofnum og gótse, sem ádur
var örsnaudur betlare eda umhleypings
Puta . . . Sumer Soldatar ræntu fyrer aug-
unum á mönnum; enn allt þad eingenn fanst
eigande ad, var borded upp á Comædiuhús-
ed, so menn ætte þar adgang. Marger soddan
þiófar urdu uppviser smám saman epter
hendenne, sumer voru brennemerkter, sum-
er komu á Bremerhólm."
Nú er komið að þeim þættinum, sem tíð-
um verður eftirspil stórra harmleikja: svar-
dögunum. Og Jón er ekki með öllu blindur
á hina harmbroslegu hlið þeirra. Ráðamenn-
irnir, sem uggðu hvað mest um eigið líf og
eigur meðan eldsvipan dundi á fólkinu, taka
nú að ugga um metorð sín og fá sér „attest":
„Politietmeistarenn tók attest nockrum tima
sidar, ad eige hefde hann drucked sig druck-
enn i Raadsmans Fieldsteds húse, ellds-
hrunanóttena. Þeir kölludu saman Brand-
folked laungu epter brunan, og lietust yfer-
heyra þad grant, hvar hver hefde staded,
yid hveria sprautu vered, giört og adhafst
olla þá nótt og allan þann tjma. Politieþien-
ararner urdu so piprer og flioter ad koma,
epter þad, alljafnt þá elldur kom upp, ad
þeir bidu eige epter þvi þeir feinge hesta
frá vagnmönnunum, sem vande þeirra var
til adur, helldur hlupu á fæte med flaustre."
Hér læt ég staðar numið í frásögn Jóns,
enda er þar ekki öllu fleira sem varðar elds-
voðann beint. Aðeins vil ég taka upp eftirfar-
andi klausu, því hún varðar framhald þessa
skrifs. Hún er svona:
„Hier um 8. og 9. November var hver
madur uppteiknadur med nafne i sierhveriu
húse, hvert hann var logerande, hvada Pro-
fession hann hafde etc. var sagt orsakast
hefd.e af misþánka á fólke vegna fyrtoýs,
sem fundest hefdeHegenum ádur i Printzens
garde".
Manntalið í Kaupmannahöfn 1728
Með getsökum sem þeim, er Jón Ólafsson
nefnir í niðurlagi brunalýsingar sinnar, tók
fólk fyrsta manntalinu sem gert hefur verið í
Kaupmannahöfn, — réttum aldarfjórðungi
eftir að þeir Árni Magnússon og Páll Vída-
lín hófu manntal sitt á Islandi. Þótt við köll-
um þetta upplýsingaöld í bókum, var við-
horf miðaldamannsins langt í frá útdautt
meðal almúgans: það hafði fundizt fyrtoý í
printzens garde! Því gengu nú langsoltnir
stúdentar og dapureygir prókúristar á möl-
étnum kjól milli húsa, uppteiknandi hvers
manns kristilega nafn, ljóssmenti og prófess-
jón. Og það er ekki alveg fyrir að synja,
að Jón frá Grunnavík trúi sjálfur sögunni um
fyrtoýið.
Eftir brunann mikla var í rauninni fátt
nauðsynlegra en að afla staðgóðrar vitn-
eskju um fólksfjölda borgarinnar, stéttaskipt-
ingu og aðbúð. Eins og Kaupmannahöfn var
til reika rúmum tveim vikum eftir eldsvoð-
ann, má með sanni kalla manntal þetta ein-
stakt stjórnarfarslegt afrek. Litlu seinna var
svo gerð önnur skrá um húseignir þær sem
orðið höfðu fyrir brunanum, stærð þeirra,
byggingarlag, eigendur og leigjendur, skuld-
ir sem á þeim hvíldu og lánadrottna. Frum-
skjölin eru geymd í ríkisskjalasafni Dana,
bundin í feiknlega doðranta (einn er t. d.
2130 fólíósíður að stærð), en voru gefin út í