Nýtt Helgafell - 01.05.1958, Blaðsíða 48

42
HELGAFELL
Ólíkir tvíburar
Guðmundur Gislason Ilagalín: Sól á nátt-
rriálum, saaa. I kili slcal kjörviður. Minningar
M. E. Jessens. Norðri. 1957. Guðmundur G.
Ilagalín hefir, eins og allir þekkja, skrifað
ýmislegt svo vel á löngum höfundarferli, að
hann á inni fyrir mistökum, en því miður
verður ekki betur séð en þessi nýja saga,
Sól á náttmálum, sé full af ásetningsglöpum.
Jafn-gáfaður maður og vel að sér eins og
Guðmundur Ilagalín veit auðvitað, að það
er ekki hægt að gera persónur í skáldsögu
að tómum málpípum, án þess að drepa þær,
en honum virðist svo mikið í mun að koma
„skoðunum“ og „heilbrigðum lífsviðhorfum“
á framfæri, að hann lætur flest sögufólk l)látt
áfram skrafa sig í hel. Verst er að fólkið skort-
ir yfirleitt eiginlegt tungutak, ekki sízt As-
brand bónda, sem er söguhetjan og talar
mest allra. Eða getur nokkur sögupersóna
lifað það af í vitund lesanda að komast svona
að orði: „. . . En hvernig yrði urn að móta
heimilið, sem við teljum, að hér þurfi að
koma? Hvað um alþýðuleg og drengileg við-
horf gagnvart hjúum og nágrönnum, hvað um
þá látlausu, en þó höfðinglegu íslenzku risnu,
sem ekki gerir sér mannamun nema að vissu
skynsamlegu og nauðsynlegu marki?“ Hér er
gamall íslenzkur bóndi að tala við konu sína
í einrúmi en ekki lélegur blaðamaður að
reyna að koma sér vel við sveitafólk. Inn í
frásögnina blandast ennfremur dálítið óþægi-
legur en þrálátur tónn, sem erfitt er að skil-
greina til hlítar, en hefir þau áhrif að persón-
urnar minnka, hvenær sem hann heyrist.
Ilann virðist svo til kominn, að höfundinum
finnist. hann vera að láta í l.jós sanna ástiið
til fólks síns, þó að hann sé bara að gera sér
dælt við það.
Nú er ekki svo að- skilja, þó að megin-
hluti sögunnar sé skraf, að ekkert gerist. Gall-
inn er hins vegar sá, að það er fjarskalega
erfitt að láta sér skiljast að sögufólk, sem
talar önnur eins býsn og rekur jafn-auðveld-
lega úr sér garnirnar og þetta fólk, geti nokk-
urn tíma tekið ákvörðun eða látið til skarar
skríða. Þess vegna er allt sem gerist einkenni-
lega ótrúlegt. Einna sennilegastur er kaflinn
um atómskáldið, sem vill ekki giftast ástkonu
sinni, af því að hann óttast um sjálfstæði sitt:
mælgi skáldsins hefir að minnsta kosti eðli-
legar afleiðingar, það talar semsé frá sér
ákvörðun sína á hæfilega skömmum tíma.
Sá kafli gæti verið góð smásaga og atómskáld-
ið ekki ógeðþekk eða ólíkindaleg sögupersóna,
ef við fengjum að skilja við hann þar. En
því miður kemur hann aftur fram á sjónar-
sviðið í „gráum ferðafötum“ (svo að ferða-
íot eru ennþá grá í skáldsögum!), trúlofaður,
húsvaninn og andstyggilega þægilegur á
manninn. Höfundur virðist vilja sýna, að
skáldið sé inri við beinið sannur maður og
góður borgari að auki, en tekst ekki betur
cn gera úr honum þægilegan slúðrara, þegar
hann kemur með hann út í sveit til væntan-
legs tengdaföður lians, Asbrands bónda. Dæmi
um orðræður skáldsins þá: „Nei.“ Baldur
brosti. „Enda mundu þeir menn standa þarna
að, sem geta kippt í ýmsar afltaugar — og
munu raunar vanir að gera það, fara nú litl-
ar sögur af sumum slíkum aðgerðum, þó að
margt sé talað, bæði upphátt og í hljóði.“
Reyndar verður ekki kosið á snjallari dylgj-
ur, en þær fai-a því miður alveg með álit
manns á skáldinu og sjálfu eftirlæti höfundar
líka, Ásbrandi bónda, sem skilur þennan fróð-
lcik hérumbil strax og lætur sér hann vel
líka, í stað þess að skipa stráknum að tala
eins og maður en ekki kjaftakerling. Loks
er eitt ótalið, sem mér virðist skemma mann-
lýsingar sögunnar og aulca að mun á óraun-
verulcika þeirra. Höfundur lýsir persónunum
þráfaldlega eins og þær væru öfgafullir leik-
arar á sviði. Hann hcfir oft áður lýst lát-
bragði dável. En í þessari sögu ofgerir hann
slíkar lýsingar, því að þar getur varla nokkur
maður sagt orð, án þess að gcra sig til og
jafnan með einhverju kostuglegu látæði, sem
trufla athygli lesandans og kemur honum
einkennilega oft fvrir sjónir cins og reiging-
ur. Iíér kemur líka annað og meira til greina.
Mér er næst að halda, að ef maður vildi gera
sem einfaldasta grein fvrir því, hvers vegna
honum fyndist aðalpersónur sögunnar yfir-
borðslegar og leiðinlegar, þá mætti taka svo
til orða, að það væri af því að þær skorti
einhvers konar lítillæti — og höfundur vissi
ekki af því sjálfur. Nú er skortur á lítillæti
almennur brestur og fullgilt söguefni, ef svo
væri í pottinn búið. En höfundur er síður
en svo að gera grein fyrir þessum veikleika