Nýtt Helgafell - 01.05.1958, Blaðsíða 47

BÓKMENNTIR
41
niálfar, fremur en vera ber, þar sem leikur-
inn gerist fjarri íslenzkum staðháttum (í
Svisslandi og ótilnefndu einræðisríki) og fjall-
ar um mjög alþjóðlegt efni. Engu að síður er
það hæfilega óbóklegt málfar. Og tilsvörin
eru greið, örugg og skýr, eins og vænta má
frá höfundi með leiklistarþekkingu — og per-
sónulega samtalsgáfu — Kristjáns Alberts-
sonar.
(Og meðal annarra orða. Væri úr vegi að
stinga upp á því, að höfundurinn sjálfur, hinn
vel mennti leiklistarmaður, væri til þess feng-
inn að stjórna hér sýningu á leik sínum, þeg-
ar hann er sýndur í fyrsta sinn?)
K. K.
Sögur, sem gerast í stílnum
Tlior VUhjálmsson: Andlit í spegli dropans.
Helgafell. 1957. Þetta er misjöfn bók eins og
eðlilegt má vera, af því að höfundur fælist
ekki áliættu. Bókin er ekki heldur skrifuð til
að þóknast neinu fullkomnunar sjónarmiði:
hún ber öðrum þræði greinilega vitni um
heilbrigðan uppreistarhug gegn vissum slik-
uni sjónarmiðum. Þessu viðhorfi fylgir aftur
ahætta, sem höfundur hefir ekki með öllu
séð við. Hann virðist stundum gleyma öðrum
tilgangi í svip en þeim að ná sér niðri á fá-
tæklegri glósu eða kreddu úr niðurníddum
hugmyndaheimi meðalmennskunnar: hann
ætlar sér þá of lítið. Óvinur sjálfstæðs skáld-
skapar í hvers konar mynd er kænn dipló-
mat, og kænlegasti Iirekkur lians að ginna
góða menn og hughrausta til þess að berjast
við hégóma. Þannig sigrar hann þá líka.
Á hinn bóginn er það ekki sízt vilji og þor
höfundar að tefla á tvær hættur í stíl sínum,
sem gefa sögum hans líf og sérstakt gildi.
Stíllinn er stundum áherzlumeiri en ástæða
er til, sjálfum sér eftirlátari á stöku stað en
goðu hófi gegnir, enda ögrandi stríðsyfir-
iýsing við lágkúrulega hófsemi. En hann
er aldrei slakur, aldrei daufur; það liafa
ekki aðrir íslenzkir höfundar í seinni tíð skap-
að sér jafn nútímalegan, sterkan eða höfund-
legan stíl og Thor. Þessi stíll er öðrum fremur
^fnismikill í sjálfum sér: efni flestra sagn-
anna er að miklu eða mestu leyti innbyggt í
sjálfan stílinn, ef svo má til orða taka. Sög-
urnar „gerast“ í stílnum fremur en atburð-
unum.
Myndríki stílsins stingur óðara í augu.
Skapandi athyglisgáfa höfundar er sterk:
hann hefir glöggt auga fyrir liinni upplýsandi
staðreynd og notar hana stundum sem segul-
punkt fyrir ólíkar myndir, sem lýstur upp í
liuga hans. Ellegar hann freistar að innbyrða
í setningu, málsgrein eða kafla hvern hugs-
anlegan myndrænan möguleika, sem felst í
hlut, í stellingu, hrevfingu eða mannlegri til-
finningu. I samræmi við þessa aðferð fer hann
stundum í mannlýsingum sínum með per-
sónur eins og málari, sem skilur forin manns-
líkamans sundur og tengir þau við óskyhl
form. Honum lætur að draga upp mynd af
stað og umhverfi með sterkum andstæðum
og óvæntum líkingum. í þeim sögum lúta
persónurnar lögmálum þeirrar myndar, sem
höfundur dregur af umhverfinu og gegna þá
yfirleitt smærra hlutverki í sögumyndinni
heldur en persónur gera í hefðbundnari sög-
um. Það verða lesendur að sætta sig við.
Reyndar eru ýmsar þessar sögur góðar frá
hvoru sjónarmiðinu sem er, hinu hefðbundna
„sögulega“ og hinu myndræna. Sir Walter
Raleigh til dæmis, sem er sérstaklega góð
saga, langa sagan, sem heitir Þeir, og hin
skarpa lifandi mynd af spænskum falangista,
Annarra manna jússur, sem er gerð með ör-
fáum og ómissandi dráttum.
Stíll Thors er samkvæmt eðli sínu alltaf í
mótun, því að hann felur i sjálfum sér andóf
gegn stirðnun og einhæfingu; höfundur hans
geymir sér ýmsar lciðir opnar. En þó að
stíllinn sé fyrst og fremst persónuleg útrás,
hneigist hann og þar með sögurnar til hugs-
aðrar ádeilu, og Thor gerir marga skarplega
og ónærgætna athugasemd um siðti manna
og samfélag. Engu að síður væru þær at-
hugasemdir ekki nenia það sem í orðinu ligg-
ur, ef lesandi merkti ekki, að kvika sagn-
anna er einhvers konar ómeðvitað, uppruna-
legt og drengilegt ofnæmi fyrir því, sem
vill „héla kjarnann í manneskjunni", eins og
stendur í sögunni Fingur í ljósi fingur f
myrkri. Slíkt ofnæmi kynni að vera ein upp-
spretta stórra verka.
IC. K.