Félagsbréf - 01.01.1956, Side 14

12
FÉLAGSBRÉF
lians því meiri. „Stórfengleiki slíkra verka vegur upp þá ódáS, sem
framin er, og aflar ævarandi orðstírs. Stórvirki eru alltaf til frægðar
og sóma, hverrar tegundar, sem eru“. En hann verður einnig að afla sér
vinsælda, já, ástar og aðdáunar. Því verður hann að vera örlátur og
eðallyndur, þegar það á við. En velgerðir allar verður liann að láta í
té í smáskömmtum, í dropatali, því að þá er hetur tekið eftir þeim og
áhrifin skjóta dýpri rótum í þjóðarsálinni. Hann verður að vekja
ímyndunarafl lýðsins og halda því vakandi með miklum atliöfnum,
stórum byggingum og öðrum frægilegum framkvæmdum. Um að gera,
að fólkið tali um foringjann og standi sífellt á öndinni yfir honum
og afrekum lians. Ef liann getur ekki látið lýðinn bæði óttast sig og
elska, þá er óttinn auðfengnari og ennþá gagnsamari. Því að fólk elskar
ekki gegn vilja sínum, en það er auðgert að neyða menn til liræðslu.
Um persónulegar eigindir, sem slíkur þjóðmæringur á að temja sér,
segir Macchiavelli ennfremur, að hann verði að vera ljón og refur og
lamb, allt hvað með öðru og eftir aðstæðum og þörfum liverju sinni,
hugaður sem ljón og áræðinn, lymskur og undirförull sem refur, en
gjarnan með lambsins sakleysislega uppliti. Hann á að látast vera við-
kvæmur, tryggur, meyr og mannúðlegur, hann á að sýnast frómur og
einlægur, en undir niðri á hann að vera gagnstæða alls þessa. Þegar
aðrir lieyra til á hann að sýnast hreinskilnin uppmáluð, velsæmið og
veglyndið. Ekkert er mikilvægara en að fá á sig orð fyrir göfuglyndi:
„Allir sjá, hvað þú sýnist vera, aðeins fáir sjá, livað þú ert, og þessir
fáu hvorki þora neitt að segja né geta það“.
III.
Virðast vður þessar kenningar Maccliiavellis ekki allnýtízkulegar?
Bertrand Russell segir, að Macchiavelli sé fvrsti nútímamaðurinn með-
al þeirra, er um pólitísk efni hafa ritað. Næstur honum um nýtízku-
snið, að áþekkum aldri, sé Tliomas Hobbes, sá er túlkaði liugsjón al-
ræðisríkisins og nefndi það ríki Leviatlian eftir brynjuðu skrímsli,
sem getið er í Jobsbók, og sagði það ríki vera dauðlegan guð. Sú ríkis-
liugsjón liefur ekki getað orðið veruleiki, það liefur verið tæknilega
ómögulegt — fyrri en nú. En um Maccliiavelli er það að segja, að
andi hans hefur svifið yfir vötnum allra stjórnmála, með meiri eða
minni krafti. Vér könnumst við að liafa hevrt þytinn af vængjablaki
lians jafnvel yfir íslenzkri stjórnmálabaráttu. Eða er ekki flest leyfi-
legt í pólitískum viðskiptum, þegar í hart fer?
Og þó eru þessum illa anda takmörk sett í þingræðislöndum, sam-