Sveitarstjórnarmál - 01.12.1967, Blaðsíða 18

nokkrir hans sögu misgruna, þá bevísi annað
sannara með löglegum vitnurn."
Varðveizt liefur og álitsgerð Þórðar lögmanns
um þetta atriði, og er hún svohljóðandi: „Virt-
ist Þórði lögmanni og öðrum fleirum góðum
mönnum, að saga fulltíða ómaga eða eldri skyldi
standa, og hreppstjórar að tiltölu skulu þá ann-
ast eftir því, sem hvor hefur uppá lýst. En ef
hreppstjórar misgruna, þá sanni ómaginn sögu
sína með eiði.“
Hér virðist maður dæmdur á framfæri tveggja
hreppa, en málsatvik eru ókunn. í Jónsbók2)
er kveðið á um, að þar eigi maður sveitfesti, sem
hann hafði upp fæðzt, eða þar, sem erfingi hans
var vistfastur, þremenningur eða nánari. Þórður
Eyjólfsson hefur í ritgerð um alþingi og héraðs-
stjórn3) bent á tvo möguleika til að hljóta sveit-
festi í tveim hreppum. Er annar sá, að ákvæðun-
um um uppfæðsluhrepp og frændsemishrepp
væri blandað saman, enda óglögg, en hinn, að
kona tók ekki sveitfesti með manni sínum. Und-
ir slíkum kringumstæðum voru þau stundum
dæmd til að eiga för um báða hreppana. Vera
má, að dómurinn í máli Guðmundar Illugasonar
eigi rætur að rekja til annars hvors þessara
atriða.
Ekki verður annað af dórni þessum ráðið en,
að framburður fulltíða sveitarómaga liafi talizt
jafngildur framburði annarra landsmanna, en
ekki var þessu svo háttað um öll mannréttindi.
Á lögmannsárum þeirra Jóns og Þórðar eða nán-
ar tiltekið árið 1592 var samþykkt í lögréttu4), að
fátækir þurfamenn, sem á sýslur eða hreppa
komnir væru, skyldu engum kaupurn ráða utan
með hreppstjóranna ráði og samþykki. Með sam-
þykkt þessari er því bætt við önnur störf hrepp-
stjóra að vera fjárhaldsmenn þurfamanna, en
um leið fyrir það girt, að sveitarómagar gætu
leikið á virðulega landeigendur í hrossakaupum
eða öðrum álíka viðskiptum. En víkjum nú að
öðrum viðfangsefnum og alvarlegri.
FLAKK OG
LAUSAFÓLK
Á tímabilinu 1580—1600 voru í allmörgum
héruðum dæmdir dórnar um flakk og lausafólk.
Merkastir dóma5) þessara eru að líkindum Bæjar-
skerjadómur Þórðar lögmanns frá 1583, Reyðar-
vatnsdómur Sigmundar Þórólfssonar umboðs-
manns konungs í Rangárvallasýslu frá 1589,
Viðvíkurdómur Markúsar Ólafssonar sýslumanns
í Skagafjarðarsýslu frá 1585 og Skriðudómur
Benedikts Halldórssonar sýslumanns í Eyjafjarð-
arsýslu frá 1595. Tilefni allra þessara dóma er
ósköp keimlíkt. Hreppstjórar og almúgi kvarta
um, að þurfamenn innanhrepps séu hvorki flutt-
ir né hýstir að lögum. Förufólk kemur og vinn-
ur sér inn fé yfir sumarmánuðina, en er ófúst
að greiða veittan beina. Sumt veður um sveitir
og fylgir hvergi réttum boðleiðum. Bændur í
Rangárþingi kvarta að auki um, að gildir karl-
menn komi með fjölskyldur sínar og ráði sig í
vinnumennsku fyrir geysikaup, en séu dramb-
samir oft á tíðum og latir, enda hlaupi þeir í
aðrar sveitir við minnsta tilefni, en skilji fylgi-
nauta sína færleiklausa eftir. Dómsniðurstaða er
og yfirléitt á einn veg. Bændur eru leystir
undan því að hýsa förumenn, sem ei fara að
lögum. Niðurstaðan í kaupgjaldsdeilum Rang-
æinga varð eins konar gerðardómur. Kaupamenn
þessir voru skyldaðir til að vinna hjá þeim, sem
hreppstjórar vísuðu til, en ekki var gert ráð fyrir
sérstökum kaupgreiðslum, nema fyrir tímabilið
frá sláttarbyrjun til Maríumessu hinnar síðari
(8. sept.), en þann tíma máttu þeir taka 15 álnir
á viku. Dómur þessi (Reyðarvatnsdómur) var síð-
an staðfestur í Lambey að því undanskildu, að
ekki megi taka laun, er vika var til fyrrnefndrar
Maríumessu, enda dagur þá orðinn mjög stuttur.
Nokkuð sérstaks eðlis er samþykkt, sem hrepp-
stjórar Seltjarnarneshrepps6) gerðu í Reykjavík
hinn 15. nóvember 1581. í samþykkt þessari, en
184
SVEITARSTJÓRNABMÁL