Morgunblaðið - 19.01.2012, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. JANÚAR 2012
Á göngu Það er afar kuldalegt um að litast í höfuðborginni þessa dagana, raunar á landinu öllu, og er spáð kólnandi veðri. Það er því mikilvægt að búa sig vel þegar haldið er út í göngutúr.
Ómar
Janúar er evr-
ópskur átaksmánuður
gegn legháls-
krabbameini sem er
næstalgengasta
krabbamein meðal
kvenna ef litið er til
heimsins alls. Á
hverju ári greinast í
Evrópu 60.000 konur
og 30.000 deyja af
völdum þessa sjúk-
dóms. Við Íslendingar eigum því
láni að fagna að á Íslandi er dán-
artíðni af völdum legháls-
krabbameins einna lægst á heims-
vísu vegna vel skipulagðrar leitar.
Aðra þjóðir, jafnvel innan Evrópu,
geta ekki státað af slíkum árangri.
Leghálskrabbameinsleit
á Íslandi
Með frumustroki frá leghálsi er
unnt að greina leghálskrabbamein
á forstigi eða á algeru byrj-
unarstigi (hulinstigi). Leit-
araðferðin er notuð í mörgum
löndum. Leghálskrabbameinsleit
hófst hér á landi árið
1964.
Leitin beinist að
konum á aldrinum 20-
69 ára og eru þær
boðaðar til skoðunar á
tveggja til fjögurra
ára fresti eftir aldri
og fyrri leitarsögu.
Árangurinn er ótví-
ræður og frá byrjun
leitar hefur nýgengið
lækkað um 71% og
dánartíðnin um 93%.
Tæpur helmingur
þeirra kvenna sem greindust með
leghálskrabbamein á tímabilinu
2001-2010 voru á hulinstigi sjúk-
dóms og keiluskurður, sem er
minni háttar aðgerð, er þá í flest-
um tilfellum nægjanleg meðferð.
Varnaðarorð
Hér á landi deyr að meðaltali ein
kona á móti hverjum átta sem
greinast með sjúkdóminn en í Evr-
ópu deyr ein á móti hverjum
tveimur sem greinast. Þessi góði
árangur er þó háður reglulegri
mætingu kvenna til leitar. Það er
því áhyggjuefni að
leghálskrabbameinstilfellum hefur
fjölgað á síðastliðnum tveimur ár-
um aðallega hjá konum sem hafa
aldrei mætt eða mætt mjög óreglu-
lega til leitar og eru sumar þeirra
með sjúkdóminn á háu stigi. Þessi
staðreynd gefur tilefni til að hvetja
konur á aldrinum 20 til 69 ára að
sinna boðun Leitarstöðvar til leg-
hálskrabbameinsleitar.
Hvetjum til undirskrifta
Evrópusamtökin ECCA (Euro-
pean Cervical Cancer Association:
http://www.ecca.info) berjast fyrir
því að allar evrópskar konur hafi
sama rétt til bestu fáanlegra for-
varna gegn þessum sjúkdómi.
Leitarstöð Krabbameinsfélags-
ins hefur borist beiðni frá ECCA
um aðstoð við að safna undir-
skriftum á Íslandi fyrir „STOP
Cervical Cancer Petition“ sem
hvetur Evrópuþingið, fram-
kvæmdastjórn Evrópusambands-
ins og ríkisstjórnir allra landa í
Evrópu til að veita öllum evrópsk-
um konum þennan rétt.
Markmið ECCA er að ná einni
milljón áskorana en þann fjölda
þarf til að framkvæmdastjórn Evr-
ópusambandsins taki þetta mál á
málefnaskrá sambandsins. Þegar
þessi grein er rituð er fjöldi áskor-
ana um 940.000 og skortir þannig
eingöngu um 60.000 áskoranir.
Krabbameinsfélagið hvetur konur
til að taka þátt í þessari áskorun
með því að rita nafn sitt á vefslóð
ECCA www.CervicalCancerPeti-
tion.eu
Vísdómsperlan, merki átaks
gegn leghálskrabbameini
Konur geta einnig sýnt stuðning
sinn með því að festa kaup á Vís-
dómsperlunni sem er auðkennis-
merki átaksverkefnisins en perlan
fæst keypt hjá Krabbameinsfélag-
inu í Skógarhlíð.
Til þess að vekja athygli á for-
vörnum gegn leghálskrabbameini
og hvetja til virkari beitingar
þeirra meðal Evrópuþjóða, ákvað
ECCA að nota kunnuglegt tákn
sem fólk gæti borið til að styðja
þennan málstað. Í alþjóðlegri orða-
bók um orðatiltæki er Vísdóm-
sperla talin tákna mikilvæga ráð-
gjöf og er hún því mjög viðeigandi
tákn fyrir átak sem hvetur konur
til þátttöku í forvörnum gegn leg-
hálskrabbameini.
Jafnvel í löndum þar sem þetta
orðatiltæki er ekki notað, tengjast
perlur kvenleika og eru því sæm-
andi tákn. Evrópusamtök gegn
leghálskrabbameini (ECCA) vinna
með aðildarfélögum sínum, sam-
starfsaðilum og stuðningsfólki víða
um Evrópu og með alþjóða-
samtökum krabbameinsfélaga
(UICC) að því að kynna Vísdóm-
sperluna og átakið sem tengist
henni.
Ágóði af sölu Vísdómsperlunnar
verður notaður til að styðja við
forvarnir gegn leghálskrabbameini
víðsvegar um Evrópu.
Eftir Kristján
Sigurðsson »Hér á landi deyr ein
kona á móti hverjum
átta sem greinast með
sjúkdóminn en í Evrópu
deyr ein á móti hverjum
tveimur sem greinast.
Kristján Sigurðsson
Höfundur er yfirlæknir Leitarstöðvar
Krabbameinsfélagsins.
Lág dánartíðni af völdum
leghálskrabbameins á Íslandi
Í Morgunblaðinu
hinn 17. janúar sl. gat
að líta tvær greinar
sem fjölluðu um ákæru
Alþingis á hendur Geir
H. Haarde. Annars
vegar var um að ræða
grein innanrík-
isráðherra, Ögmundar
Jónassonar, og hins
vegar grein Stefáns
Más Stefánssonar pró-
fessors. Greinarnar
voru ólíkar á margan hátt eins og
ætla mátti þar sem annar grein-
arhöfunda er stjórnmálamaður en
hinn fræðimaður. Hins vegar vill svo
til að þær styðja á margan hátt nið-
urstöðu hvors greinarhöfundar fyrir
sig.
Stefán Már segir m.a. í grein sinni
að sú ákvörðun Alþingis að kjósa um
það hvort mál skyldi höfða á hendur
hverjum og einum þeirra fjögurra
ráðherra sem þingmannanefndin
lagði til að ákærðir yrðu, hafi leitt til
tvenns konar ágalla. Þannig hafi
ákvörðunin orðið tilvilj-
unarkennd og for-
sendur sumra þing-
manna, sem gengið
hafi út frá því að ann-
aðhvort yrðu allir
ákærðir eða enginn,
brostin. Þá hafi þetta
fyrirkomulag vikið til
hliðar faglegu mati
þingmannanefnd-
arinnar og það færst í
hendur einstakra þing-
manna. Leiða megi að
því líkum að nauðsyn-
leg sérfræðiþekking
hafi ekki verið til staðar hjá einstaka
þingmönnum í sama mæli og hjá
nefndinni. Niðurstaða athugunar
Stefáns Más er sú, veruleg hætta sé
á að meðferð Alþingis á málinu hafi
vikið í þýðingarmiklum atriðum frá
almennum og viðurkenndum reglum
um höfðun sakamála.
Grein Ögmundar, sem ber heitið
„Við gerðum rangt“ staðfestir þetta
rækilega. Ögmundur greiddi at-
kvæði með því að allir ráðherrarnir
skyldu ákærðir. Hann segir hins
vegar að málið hafi tekið eðlisbreyt-
ingu þegar niðurstaðan varð sú að
aðeins einn skyldi ákærður. Taldi
hann að mistök hefðu verið gerð með
því að stöðva ekki atkvæðagreiðsl-
una þegar í ljós kom hvert stefndi og
hún tók á sig „afskræmda flokks-
pólitíska mynd“. Í hans huga voru
forsendur brostnar fyrir ákvörðun
hans. Kæmi málið til kasta Alþingis
á ný myndi hann greiða atkvæði með
öðrum hætti. Ögmundur á heiður
skilinn fyrir grein sína sem er rituð
af mikilli einlægni.
Það eru hins vegar viðbrögð ein-
stakra þingmanna við þessum tíð-
indum sem vakið hafa athygli mína.
Svo virðist sem viðkomandi þing-
menn hafi ekki nauðsynlega þekk-
ingu á þessu viðkvæma valdi sem
ákæruvald vissulega er. Þannig
virðast þeir telja að unnt sé að
ákæra til þess eins að sefa reiði hins
almenna borgara, ákæra vegna þess
að einhver hljóti að bera ábyrgð á
hruninu, ákæra til þess að gera upp
pólitísk mistök o.s.frv. Þá er það tal-
ið óheyrilegt að Alþingi hafi afskipti
af ákæruvaldinu með þeim hætti að
fjalla nú um málið og það jafnvel
borið saman við mál svonefndra níu-
menninga á sínum tíma. Þessi um-
ræða er ekki við hæfi þar sem í hlut
eiga alþingismenn sem fara með
ákæruvald.
Ein meginskylda ákæranda er að
gæta að því að gefa ekki út ákæru
telji hann það sem fram er komið
ekki líklegt til sakfellis. Eftir að
ákæra hefur verið gefin út ber
ákæranda sömuleiðis að gæta að
málsmeðferðarreglum. Komi í ljós
vankantar þar á ber ákæranda að
afturkalla ákæruna og fella málið
niður. Í landsdómsmálinu liggja
þessar heimildir og skyldur eftir því
sem næst verður komist hjá Alþingi
sem ákæranda. Ríkissaksóknari,
sem fer með málið í þessu tilfelli,
getur lagt til við Alþingi að fella nið-
ur einstaka þætti eða málið í heild
en hann hefur, ólíkt því sem er t.d. í
almennum sakamálum, ekki heimild
til að gera slíkt sjálfur. Þarna er
reginmunur á og umræður ein-
stakra þingmanna um að Alþingi
eigi ekki að hafa afskipti af ákæru-
valdinu í þessu máli eru því á mis-
skilningi byggðar ólík því sem var í
máli níumenninganna.
Undanfarna áratugi hefur verið
unnið að því bæði hérlendis og er-
lendis að styrkja faglega þekkingu
og vinnubrögð ákærenda með það
fyrir augum að auka réttaröryggi
borgaranna. Tilviljunarkenndar nið-
urstöður Alþingis í landsdómsmál-
inu sem og ófagleg vinnubrögð eru í
andstöðu við þessa þróun. Að mínu
mati er öll þessi málsmeðferð í
ósamræmi við reglur um réttláta
málsmeðferð sem sérhver sakborn-
ingur á að njóta.
Eftir Valtý
Sigurðsson »Eftir að ákæra hefur
verið gefin út ber
ákæranda sömuleiðis að
gæta að málsmeðferð-
arreglum. Komi í ljós
vankantar þar á ber
ákæranda að afturkalla
ákæruna og fella málið
niður.
Valtýr
Sigurðsson
Höfundur er fyrrverandi ríkis-
saksóknari en starfar nú sem
hæstaréttarlögmaður.
Ákæruvald í meðförum Alþingis