Morgunblaðið - 13.11.2012, Side 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. NÓVEMBER 2012
Ekki veit ég hvað
það þýðir að vera
kominn til vits og ára.
En minni mitt nær
langt aftur. Ég man
kreppuárin og að-
draganda og upphaf
síðari heimsstyrjald-
arinnar, að ekki sé
minnst á hernám
Breta 10. maí 1940.
Þar með lauk 19. öld-
inni á Íslandi. Í kjölfarið efldust
efasemdir um að Ísland gæti til
frambúðar verið í konungs-
sambandi við Danmörku. Kon-
ungur var í herkví í höll sinni í
Kaupmannahöfn og gat ekki sinnt
konungsskyldu við Íslendinga. Þá
fundu Íslendingar enn einu sinni
hversu leiðin um Atlantshaf til
Evrópu er löng.
Ekki stóð á því að Íslendingar
slitu konungssambandi við Dani.
Stofnað var lýðveldi og sett á
laggirnar embætti forseta og hann
nefndur þjóðhöfðingi og skyldi
kjörinn til fjögurra ára. Það eitt
sýndi að forsetaembættið er ger-
ólíkt stöðu konungs með erfðarétti
niðja hans. Hins vegar tókst mið-
ur vel að orða valdsvið forseta í
stjórnlögum. Var réttilega að því
fundið, að þýðingarkeimur væri að
þeim greinum stjórnarskrár þar
sem forseti var nefndur til valda. Í
framkvæmd skipti það engu. Með
skynsamlegum lögskýringum var
samkomulag um að firra stjórn-
arskrána bókstafstrú og orðheng-
ilshætti. Forsetar landsins voru
vel viti bornir og mátu valdastöðu
sína af skynsemi menntamanna,
sem ólust upp við hófsemd-
arstefnu 19. aldar.
Með lýðveldisstjórnarskránni
var slitið konungssambandinu, síð-
ustu leifum pólitísks sambands við
Dani. Því má ekki gleyma að Ís-
land varð fullvalda ríki 1. desem-
ber 1918 og sambandslögin „greið-
ur vegur til sambandsslita og
lýðveldisstofnunar að aldarfjórð-
ungi liðnum“, svo vísað sé til orða
Einars Laxness sagn-
fræðings. Lok margra
alda sambands við
Dani má kalla tíma-
mót, aldaskil í Ís-
landssögunni, og áttu
sér þó langan aðdrag-
anda og settu mark á
stjórnmálaumræðu
19. aldar, öld Jóns
Sigurðssonar. Lengi
var haft á orði í við-
hafnarræðum að háð
hefði verið sjálfstæð-
isbarátta og markmið
hennar að tryggja efnahagslegar
framfarir og betra mannlíf, enda
væri sjálfstæði, fullveldið, hvati
framfara og lýðræðislegt réttlæt-
ismál.
Nú er annað uppi á teningnum!
Nú liggur fyrir fundarályktun
samtaka sagnfræðinga sem segir
að „sjálfstæðisbaráttan“ hafi verið
„þjóðernissinnað pólitískt pex“.
Þykir „vísindalega sannað“ að já-
kvæður árangur af sjálfstæðisbar-
áttunni sé pólitískur heilaspuni,
mýta.
Gott og vel! En hvað sem heila-
spuna um sjálfstæðisbaráttu líður,
er Ísland viðurkennt sjálfstætt
lýðveldi og verður að spjara sig
sjálft og eiga nútímalega stjórn-
arskrá. Þótt sögulegur aðdragandi
að stofnun fullvalda ríkis 1918 og
lýðveldis 1944 sé mýta, að dómi
sagnfræðingafélagsins, er íslenska
ríkið staðreynd og tilvera þess
engin mýta. Ísland á sér stjórn-
arskrá. Þar segir í fyrstu grein:
„Ísland er lýðveldi með þingbund-
inni stjórn.“ Og hversu innantóm
sem sjálfstæðisbaráttan kann að
hafa verið að dómi sagnfræðinga
dagsins í dag, urðu til á 19. öld
lýðræðisleg hófsemdarviðhorf,
sem þróuðu þingbundna stjórn-
arhætti sem stuðlað hafa að lýð-
ræði og eflt mannréttindi víða um
heim – fremur en nokkurt annað
stjórnarfyrirkomulag sem mann-
kynssagan kann frá að greina.
Eins og felst í nafninu þjóðþing,
ber þjóðkjörið alþing hverrar
þjóðar uppi lýðræðislegt stjórn-
skipulag. Um þetta verður ekki
deilt. En deila má um, hvernig
kjósa á til þjóðþings. Þar má
benda á margar leiðir. En engin
leið breytir þeirri staðreynd að
þjóðþing, löggjafarþing hvers rík-
is, er „fulltrúaþing“, samkoma val-
in af kjósendum til að fara með
vald þjóðar innan stjórnkerfis laga
og réttar. Leið okkar 19. aldar
manna og arfþega þeirra hug-
mynda til þessa dags er, að
stjórnmálaflokkar ráði vali fulltrúa
sem kosið er um. Fyrir því eru
gild rök, einkum þau að skipulagð-
ir stjórnmálaflokkar bjóða fram
markaða stefnu, hafa mótaða
stefnuskrá, gagnstætt þeirri hug-
mynd að velja „persónur“ upp og
ofan eftir orðspori og frægð þar
sem tíska og tíðarandi ráða mestu.
Þegar róttækar hugmyndir um
breytingar á stjórnarskrá eru á
döfinni, er Alþingi og skipan þess
undir smásjá. En leyfist mér – 19.
aldar hófsemdarmanni – að vara
við öfgum. Leyfist mér að benda
á, að Alþingi, löggjafarþing þjóð-
arinnar, hefur eitt og sjálft skyldu
að ákveða fyrir þjóðina allt sem
varðar stjórnskipun, hvort sem
eru breytingar á gildandi stjórn-
arskrá eða gildistaka nýrrar
stjórnarskrár. Stjórnlagaráð hélt
vel á málum en með þjóð-
aratkvæðagreiðslu um gerðir þess
er aðeins verið að búa mál í hend-
ur Alþingi sem metur hvert það
erindi sem til þess er vísað. Slík
er virðing Alþingis.
Þáttur í því að auka virðingu
Alþingis er að stjórnlagaráð við-
urkenni að það er háð mati Al-
þingis um tillögur sínar – ekki öf-
ugt – að Alþingi eigi að taka þeim
orðalaust. Að réttum skilningi á
jákvæðri afstöðu kjósenda við
fyrsta lið þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar, er niðurstaðan sú, að Al-
þingi hafi tillögur ráðsins til við-
miðunar, en líti ekki á þær sem
fyrirskipun og þær séu óumbreyt-
anlegar og Alþingi beri að hlíta
sem þjóðarvilja. Eða er það svo,
að íslensk þjóð, almenningur í
landinu, vilji kújónera Alþingi,
rétt kjörið þjóðþing – elstu stofn-
un í landinu, sjálfa undirstöðu laga
og réttar í þjóðfélaginu í þúsund
ár?
Reyndar getur söguheimskan
leitt þjóð – sem engist í ótta um
framtíð sína og vonar upp á ann-
arra náð – í ógöngur, þvert ofan í
trú okkar 19. aldar manna. Þá er
þjóð ofurseld óttablendnu skrumi
sem heldur því fram að þjóðin geti
ekki stjórnað eigin málum án er-
lendrar meðstjórnar. Með slíkum
málflutningi er ekki síst vegið að
æðstu stjórnarstofnunum, einkum
Alþingi, ekki með takmarkaðri
gagnrýni heldur algildum dómi um
vanmátt þings og stjórnar að ráða
fram úr vanda smáþjóðar í hnatt-
væddum heimi. Þeir sem svo
hugsa, telja að ráðin verði bót á
þessum vanmætti með fullveld-
isafsali í hendur ríkjasambandi,
eins og nú stendur til boða.
Með þessu er verið að leiða
þjóðina á braut uppgjafar og
sinnuleysis. En þetta vanmat hef-
ur fleiri hliðar. Þess vegna er
tímabært að hvetja ábyrg öfl að
sameinast um að treysta stöðu Al-
þingis, efla traust almennings til
þingsins, minna á stjórnskipulegt
hlutverk löggjafarþingsins, sem
því einu er ætlað að hafa. Slíkt já-
kvætt uppbyggingarstarf gæti
byrjað á því að viðurkenna, að það
er Alþingis að fjalla um stjórn-
arskrármálið, meta ferli þess og
taka þingræðislega afstöðu til úr-
slita þjóðaratkvæðagreiðslunnar,
enda er um ráðgjöf að ræða – ekki
fyrirmæli. Það er Alþingi sem set-
ur lög um stjórnarskrá og leggur
fyrir kjósendur til staðfestingar
eða synjunar.
Sá sem hér heldur á penna er
þess ekki umkominn að gera lítið
úr störfum stjórnlagaráðs né nið-
urstöðum þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar. En hvorugt hnikar rétti Al-
þingis. Stjórnlagaráð hefur lokið
hlutverki sínu og á að draga sig í
hlé. En Alþingi víkur ekki úr sín-
um stað. Það á sér langtíma-
hlutverk í sögu landsins.
Endurheimt virðingar Alþingis
felst einnig í verkum og framkomu
alþingismanna og stjórnmála-
flokka sem ráða framboðum til Al-
þingis. Stjórnmálaflokkarnir þurfa
að taka sér tak. Ef brotalöm er á
hegðun kjörinna fulltrúa í þingsöl-
um ber flokksforustu að taka í
taumana. Ef stjórnmálaflokkar
ætla að rísa undir því trausti, sem
borið er til þeirra sem lýðræð-
isstoðar, verða þeir að vanda innra
skipulag, umræðuhætti og stefnu-
mótun. Alþingi er að sönnu um-
ræðuvettvangur. Þar er eðlilegt að
slái í brýnu og deilur geta orðið
snarpar og þá verða orð ekki sótt-
hreinsuð! En alþingismenn verða
að þvo af sér það slyðruorð að
þeir séu „alltaf að rífast“!
Hugleiðingar
um stjórnarskrármál
Eftir Ingvar
Gíslason »Ef stjórnmála-
flokkar ætla að
rísa undir því trausti,
sem borið er til
þeirra sem lýðræð-
isstoðar, verða þeir
að vanda innra skipu-
lag, umræðuhætti og
stefnumótun.
Ingvar Gíslason
Höfundur er lögfræðingur að mennt,
fv. alþingismaður og ráðherra, fædd-
ur 1926.
Nú þegar kosningar
nálgast er áhugavert
að skoða stefnuskrár
nýrra flokka. Ég hef
verið að glugga í
heimasíður nýrra
framboða. Nið-
urstaðan er að það
virðist aðeins einn
flokkur vera með
mjög skýra og áhuga-
verða stefnu sem
höfðar til mín.
Skýr afstaða gegn ESB, EES
og Schengen
Það er flokkurinn Hægri grænir.
Stefna þeirra í málefnum EES,
hörð andstaða við ESB og skýr
krafa um úrsögn Íslands úr Schen-
gen er algjörlega í takt við mínar
skoðanir. Fyrir nokkru var ég við-
staddur fund þar sem formaður
Hægri grænna fór yfir stefnu
flokksins og meðal annars í heil-
brigðismálum.
Þar kom fram mjög ákveðin yf-
irlýsing formanns flokksins, Guð-
mundar Franklíns Jónssonar, um
hvað flokkurinn ætlar að gera í
málefnum sjúkrahúsa á lands-
byggðinni. Þessa afstöðu studdi
hann mjög góðum rökum og meira
segja markaðslegum rökum.
Markaðsleg rök gegn lokun
sjúkrahúsa á landsbyggðinni
Það var ánægjulegt að heyra að
þessi markaðslegu rök lutu ekki að
því að einkavæða sjúkrahúsin á
landsbyggðinni heldur lutu þau að
þeirri þjóðhagslegu hagkvæmni
sem fylgir því að ríkið annist og
sjái um rekstur sjúkrahúsa á lands-
byggðinni. Hægri grænir eru
flokkur sem hefur þá yfirlýstu
stefnu að ríkið hafi sem minnst af-
skipti af markaði. En þeir við-
urkenna að sumt er best komið í
umsjá okkar allra. Að þeirra mati á
markaður að vera rekin með skýr-
um reglum og markaðshyggja
verður ekki rekin
nema með mannúð.
Þetta viðhorf er
ólíkt viðhorfi hægri
kratanna sem nú
stjórna landinu og
hægri stuttbuxnaliðs-
ins í Sjálfstæð-
isflokknum.
Formaður Hægri
grænna sagði það ber-
um orðum að flokk-
urinn ætlaði að opna
aftur og efla sjúkrahús
á landsbyggðinni.
Hann færði góð rök fyrir því að sá
niðurskurður sem átt hefur sér
stað á sjúkrahúsum á landsbyggð-
inni sem birtist í lokun deilda eða
hreinlega lokun sjúkrahúsa væri
kostnaðarsamari en að halda þeim
opnum.
Þetta sjá allir nema kratar
og sjálfstæðismenn
Að sjálfsögðu sjá þetta allir.
Meira að segja þeir sem telja sig
hægrimenn og eru hlynntir heil-
brigðum markaði og frelsi ein-
staklingsins, eins og ég, og eru
hlynntir sem minnstum afskiptum
ríkisins af markaðinum. Nema að
sjálfsögðu hægri kratarnir í Sam-
fylkingunni og sjálfstæðismenn
sem virðast hafa brenglaða mynd
af því hvað er heilbrigt að hafa á
markaði og hvað ekki. Enda kom
þeirra brenglaða hugmyndafræði
og óhefta afskiptaleysisstefna rík-
isins af markaðinum á Íslandi okk-
ur á vonarvöl
Hægri grænir ætla að
opna aftur sjúkrahús-
in á landsbyggðinni
Eftir Helga
Helgason
Helgi Helgason
» Það var ánægjulegt
að heyra að þessi
markaðslegu rök lutu
ekki að því að einka-
væða sjúkrahúsin á
landsbyggðinni.
Höfundur er stjórnmálafræðingur.
Þar sem að gervihnattabúnaðurinn fæst
ALVÖRU
MÓTTAKARAR
MEÐ LINUX
ÍSLENSK VALMYND
Auðbrekku 3 ~ 200 Kópavogur ~ Sími: 564 1660 ~ oreind.is