Morgunblaðið - 08.10.2013, Blaðsíða 4

Verslun hefur ekki náð fyrri hæðum
Vísitala - fast verðlag
Heimild: Rannsóknarsetur verslunarinnar
110
100
90
80
70
60
50
40
Raftæki Föt Húsgögn Rúm
Ágúst
2007
Ágúst
2008
Ágúst
2009
Ágúst
2010
Ágúst
2011
Ágúst
2012
Ágúst
2013
(Janúar 2008 = 100)
(Mælingu breytt)
Janúar
2012
Ágúst
2013
350
300
250
200
150
100
50
0
Raftæki-hvít vara* Raftæki-brún vara** Tölvur Farsímar
Des.
2012
Ágúst
2012
Jan.
2013
*Hvít vara: Stór raftæki, s.s. kæliskápar og þvottavélar **Brún vara: Minni raftæki ásamt sjónvörpum og hljómflutningstækjum.
BAKSVIÐ
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Enginn getur lengi verið án matar
en það er hægt að ganga aðeins
lengur í slitnum gallabuxum, fresta
því að endurnýja sjónvarpssófann
og venjast humminu í gamla ís-
skápnum. Þessi sannindi endur-
speglast í stöðu verslunar á Ís-
landi; matvöruverslun er í jafnvægi
en aðrar stórar og veltumiklar
greinar hafa ekki náð sér á strik
eftir hrunið 2008.
Rannsóknasetur verslunarinnar
á Bifröst safnar upplýsingum um
veltu eftir einstökum greinum smá-
verslunar. Í skýrslum setursins má
m.a. lesa að raunvirði fataverslunar
er 39% minna en árið 2007 og velta
húsgagnaverslana er aðeins 50% af
því sem hún var í ágúst 2007.
Kaupmáttur Íslendinga var auð-
vitað með mesta móti á árunum
fyrir hrun, enda gengi krónunnar
hátt og næg atvinna í boði. Þótt
ekki sé endilega von á að aftur
verði 2007-stemning í búðunum
vonast verslunarmenn þó eftir
bata. En hann lætur bíða eftir sér.
Spara við sig
Andrés Magnússon, fram-
kvæmdastjóri Samtaka verslunar
og þjónustu, segir að búist hafi ver-
ið við meiri aukningu í sölu á raf-
tækjum og húsgögnum, enda þurfi
að endurnýja slíka hluti nokkuð
reglulega. Því hafi stöðnun í sölu í
þessum greinum komið nokkuð á
óvart.
Samdráttur í fataverslun er mik-
ill. Þar hafi einkum tvennt áhrif;
annars vegar að fólk spari greini-
lega mjög við sig í fatakaupum og
hins vegar fatakaup Íslendinga er-
lendis. „Það hafa margir lýst því
þannig að á góðærisárunum hafi
þeir átt þrennar til fernar góðar
gallabuxur. Nú eigi þeir bara einar
eða tvennar. Það munar um þetta.
Og það hefur veruleg áhrif ef við
karlarnir erum með fimm skyrtur í
notkun en ekki tíu,“ segir Andrés.
Markaðurinn velti um 30-35 millj-
örðum ári, og því hafi það veruleg
áhrif ef margir spari við sig.
Kaupa barnaföt ytra
Samkvæmt könnun sem SVÞ
birtu í fyrra kom í ljós að fataversl-
un Íslendinga erlendis var á bilinu
28-42% eftir vöruflokkum og var al-
gengast að barnaföt væru keypt er-
lendis.
Andrés segir að frá
því könnunin var gerð
hafi gjöldum og skött-
um sem leggjast á
fatnað ekkert verið
breytt. Mynstrið sé
líklega hið sama nú og
þegar könnunin var
gerð. „Eitt það
athyglisverðasta
sem kom í ljós í könnuninni var að
eftir því sem ráðstöfunartekjur
fólks voru hærri, því líklegra var
það til að kaupa föt í útlöndum,“
segir Andrés. Þeir sem voru með
minni tekjur höfðu sem sagt síður
kost á innkaupaferðum til útlanda.
Tvítolluð og ofurskattlögð
SVÞ hafa ítrekað bent á að
fatnaður frá Suðaustur-Asíu, sem
er algengasta upprunasvæði fatn-
aðar, beri að langmestu leyti tvö-
faldan toll. Þegar fötin komi inn í
Evrópusambandið leggist á þau
15% tollur og þegar þau séu flutt
hingað frá birgjum í ESB leggist
aftur á 15% alíslenskur tollur. Til-
raunir til að fá ESB-tollinn felldan
niður við flutning fatanna hingað
hafi verið árangurslausar. Til við-
bótar leggst einn hæsti virðis-
aukaskattur í heimi ofan á föt hér-
lendis. „Og við erum meðal annars
að keppa við Bretland þar sem
enginn virðisaukaskattur leggst of-
an á föt fyrir börn upp að 14 ára
aldri. Og í Bandaríkjunum er al-
gengt að söluskattur sé 6-8%. Þetta
er staðan,“ segir Andrés.
Óvissa um efnahagsmál bæti
ekki úr skák. Andrés segir að með-
al félagsmanna í Samtökum versl-
unar og þjónustu hafi verið gíf-
urleg bjartsýni í kjölfar
kosninganna í vor. „En núna eftir
sumarið hefur bjartsýni manna
óneitanlega minnkað verulega,“
segir hann. Almenningur og fyrir-
tæki bíði eftir fréttum frá stjórn-
völdum, að þau sýni á spilin. Fjár-
lagafrumvarpið gefi engar sér-
stakar vísbendingar um hvernig
ríkisstjórnin ætli að efna loforð um
skuldaniðurfellingu eða hvernig
hún ætli að stuðla að auknum
kaupmætti.
„Afkoma verslunarinnar helst al-
gjörlega í hendur við það hver
kaupmáttur almennings er. Og það
er mikil óvissa um hver hann verð-
ur á næsta ári,“ segir hann.
Færri gallabuxur og eldri sófar
 Verslun á Íslandi hefur ekki náð sér á strik eftir 2008  Bíða eftir fréttum frá stjórnvöldum
 Matvöruverslun í jafnvægi en fataverslun á erfitt uppdráttar  Gagnrýna tvítollun og háan skatt
4 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. OKTÓBER 2013
Gestur Hjaltason, framkvæmda-
stjóri ELKO, segir stöðuna mis-
jafna eftir vöruflokkum. Salan sé
svipuð á milli ára en heldur á upp-
leið. Í kjölfar hrunsins hafi sala á
raftækjum sem tengjast flutn-
ingum, s.s. ísskápum og þvotta-
vélum, hrunið en sé nú heldur að
aukast á nýjan leik.
Aukningin tengist aukinni veltu
á fasteignamarkaði en einnig sé í
mörgum tilfellum kominn tími á
endurnýjun raftækja. Menn séu
þó á tánum um framhaldið.
„Manni finnst ekki nógu mikil
bjartsýni á að hlutirnir séu að
ganga,“ segir hann.
Aukning en
samt á tánum
SALAN Á UPPLEIÐ
Gestur
Hjaltason
Þórunn Kristjánsdóttir
thorunn@mbl.is
„Hér á landi þarf að efla forvarnar-
starf og bæta meðferðarúrræði fyrir
þá sem eiga við spilavanda að stríða,“
segir Daníel Þór Ólafsson, dósent í
sálfræði við Háskóla Íslands.
Ætla má að 4-7 þúsund fullorðnir
Íslendingar eigi við verulegan vanda
að stríða vegna þátttöku sinnar í
peningaspilum. Rannsóknir sýna að
um 2-3% unglinga á aldrinum 13-18
ára eiga við spilavanda að stríða.
Daníel vill að Íslendingar dragi
vagninn í forvarnarstarfi er lýtur að
spilafíkn. „Það þarf að fræða fólk um
algengar ályktunarvillur í tengslum
við peningaspil. Fólk hefur iðulega
rangar hugmyndir um líkur á vinn-
ingi. Algengt er að þeir sem eru í
vanda telji að hægt sé að spá fyrir
um niðurstöðu peningaspila sem
byggjast á tilviljun.“
Ráðast þarf í verkefnið með kerf-
isbundnum hætti og forvarnarstarfið
þarf að vera virkara á öllum stigum,
ekki einungis að beina því að ungu
kynslóðinni. Fræðsla til foreldra er
mikilvæg.
Byggja þarf slíkt starf á niðurstöð-
um rannsókna sem hafa sýnt fram á
haldbæran árangur, „ekki prenta út
veggspjöld og klappa sér svo á bakið
eftir það“. Aðspurður hvort til séu
rannsóknir og gott efni til fræðslu
segir hann svo vera, þó þurfi að laga
það að íslenskum raunveruleika og
þarna liggi sóknarfæri.
Betri meðferðarúrræði er annað
atriði sem Daníel kallar eftir. Þeir
sem eiga við spilafíkn að etja eru oft
með aðra sálræna kvilla eins og
þunglyndi, kvíða og ánetjun áfengis
eða eiturlyfja eru algeng. „Meðferð-
arstarfið þarf að vera marksækið og
byggjast á empírískum rannsóknum
sem hafa sýnt að það beri árangur.“
Daníel hefur unnið að rannsóknum
á spilavanda og peningaspilum á Ís-
landi síðustu tíu ár, þar á meðal fyrir
og eftir efnahagshrunið 2008.
Þær breytingar sem hafa orðið á
peningaspilum síðustu ár er að dreg-
ið hefur úr spilun í spilakössum en
spilun fjárhættuspila á netinu hefur
aukist. „Vandinn er sá að netið er
aldrei lokað, það er aðgengilegt allan
sólarhringinn alla daga ársins. Net-
spilun er nýtt í flóru peningaspila og
þarf að umgangast með ábyrgð.“
Niðurstöður rannsókna Daníels
sýna að þó svo að hafi orðið lítils hátt-
ar aukning í spilavanda frá árinu
2007 til 2011 voru engin tengsl milli
fjárhagsörðugleika fólks í kjölfar
efnahagshrunsins og spilavanda.
Hinsvegar virðast þeir sem eiga í
fjárhagsvanda líklegri til að kaupa
miða í lottói eða spila bingói. Þegar
tengsl spilavanda og þátttöku í pen-
ingaspilum eru skoðuð kemur í ljós
að aðeins spilakassar, póker og net-
spilun hafa marktæk tengsl.
Þrátt fyrir þessar breytingar telur
Daníel að ekki sé ástæða til að telja
að ástand í þessum málum fari
versnandi. „Engin sprenging í spila-
fíkn hefur orðið. Við erum á svipuð-
um slóðum og önnur Evrópulönd og
erum ekki útsettari fyrir þessum
vanda en aðrir.“ Þrátt fyrir það er
brýnt að fækka þeim sem glíma við
spilafíkn. Vandi hvers einstaklings
hefur mikil áhrif á vini og fjölskyldu.
Um þessar mundir stendur Nor-
ræna fagráðið í forvörnum og ráð-
gjöf fyrir námskeiði um peningaspil
og spilavanda.
Hafa iðulega rangar hug-
myndir um líkur á vinningi
 Vill efla forvarnarstarf og meðferðarúrræði við spilavanda  Peningaspil á netinu
Spilafíkn Dregið hefur úr notkun á
spilakössum en peningaspil hafa
aukist á netinu sem aldrei er lokað.
Á svipaðan hátt og fólk verður
háð áfengi eða fíkniefnum verða
spilafíklar haldnir óstjórnlegri
löngun til að leggja undir fé í ým-
iss konar fjárhættuspilum.
Fjárhættuspil snúast um
spennuna og hasarinn sem fylgir
fjárhættuspilum er eins og að
taka róandi lyf eða örvandi til að
koma spilaranum í rétta stuðið
og líðanina. Þessi áhrif hverfa svo
aftur þegar fjárhættuspilarinn
þarf að horfast í augu við raun-
veruleikann, tapaða peninga og
tíma. Þetta kemur fram á vef
SÁÁ.
Óstjórnleg löngun
HVAÐ ER SPILAFÍKN?
Snjókomubakki var væntanlegur
að landinu úr vestri í gærkvöldi, að
sögn veðurfræðings Vegagerðar-
innar. Nú í morgunsárið voru horf-
ur á snjókomu á Suðurlandsvegi
austan Selfoss, að Markarfljóti eða
svo.
Veðurstofan spáði því að á höfuð-
borgarsvæðinu þykknaði upp í nótt
og að dálítil snjókoma eða slydda
gæti orðið nú um tíma um morgun-
inn og dálítil snjókoma og síðar él
eftir hádegi í dag. Hiti yrði 0-4 stig
að deginum. Spáð var talsvert hlýn-
andi veðri á fimmtudag. Á föstudag
á að verða 7-14 stiga hiti, hlýjast
norðaustantil og um næstu helgi
verður hlýtt í veðri á landinu.
Sigurður Þór Guðjónsson, áhuga-
maður um veður, benti á í bloggi
sínu (nimbus.blog.is) að fyrsta næt-
urfrostið í Reykjavík í haust var að-
faranótt sl. laugardags, -0,1 stig. Þá
hafði verið frostlaust í höfuðborg-
inni frá 15. maí eða í 142 daga.
Frostlausi tíminn í Reykjavík hefur
verið að meðaltali 145 dagar á ári á
þessari öld, að þessu ári meðtöldu,
en 143 dagar miðað við öll árin frá
1920. gudni@mbl.is
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Fyrst snjóar
en svo hlýn-
ar á landinu