Morgunblaðið - 08.10.2013, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. OKTÓBER 2013
Hinn 4. september sl.
þegar Sýrlandsdeilan
stóð hvað hæst gaf
Obama Bandaríkja-
forseti sér tíma til að
eiga fund með forsætis-
ráðherrum Norður-
landanna. Í yfirlýsingu
fundarins segir m.a. að
„… til að styrkja þá
þegar öfluga samvinnu
á sviði öryggismála, tví-
hliða og svæðisbundna,
ákváðum við að koma á fót Samráði
Bandaríkjanna og Norðurlandanna í
öryggismálum – US – Nordic Secu-
rity Dialogue“. Þetta er sérstaklega
þýðingarmikið fyrir Ísland vegna ör-
yggis á norðurskautinu.
Frekari bráðnun íshellu norður-
skautsins er fyrirsjáanleg og mun
strategísk lykilstaða Íslands, í miðju
nýrra siglingleiða frá Asíu, vega enn
þyngra en áður. Að vísu eru menn
ekki á eitt sáttir um þessar breyt-
ingar en Rússar telja að norðaustur
siglingaleiðin, að mestu undan
ströndum Síberíu, sé opin 3-4 mán-
uði ársins Ef siglingar um Súes-
skurð teppast verður að taka mið af
þörfum norðurskautsleiðarinnar.
Landvarnir Bandaríkjanna
byggðust á því að tryggja stöðuna í
Norður-Atlantshafi með hersetu á
Íslandi í 60 ár heimsstyrjaldar og
kalda stríðsins. Þá kom sú ákvörðun
Bush forseta og Rumsfeld varnar-
málaráðherra 2006, að loka herstöð-
inni í Keflavík í andstöðu við óskir ís-
lenskra stjórnvalda. Eftirmál hins
mikla stríðsreksturs í Írak og
Afganistan virðast hafa valdið því,
að afleiðingar af bráðnun íshellu
norðurskautsins hafi ekki komist
réttilega á dagskrá í Washington.
Bandaríkjaher er sagður á förum frá
Evrópu og að ný stefna geri Asíu að
þungamiðju staðsetningar hans.
Með brottförinni frá Íslandi, var
kastað á glæ áunnu og viðurkenndu
hlutverki að tryggja stöðugleika á
svæði, sem alltaf mun varða öryggi
Norður-Ameríku miklu. Vera
Bandaríkjahers í Keflavík, hinni
óviðjafnanlegu aðstöðu á norður-
skautinu, gegndi sama hlutverki og
bandaríski herinn í Alaska fyrir
norðurameríska heimskautssvæðið,
þ.e. að tryggja frið-
sæld og koma í veg fyr-
ir alla utanaðkomandi
áreitni. Brottför alls
bandarísks herstyrks
frá Keflavík olli var-
hugaverðu tómarúmi –
power vacuum – á Evr-
ópuhluta heimskauts-
ins, enda voru Kínverj-
ar fljótir til að sjá sér
leik á borði á Íslandi.
Þótt svæðið heyri til
samábyrgðar NATO,
skv. 5. gr. stofnsátt-
mála þess, hefur fram-
ferði Kanada varðandi norð-
urskautsmál í NATO og brottför
Bandaríkjamanna frá Keflavík,
greinilega verið túlkað á ýmsa vegu.
Að lega Íslands væri lítt áhugaverð
og vanrækt af NATO hefur varla
verið talið fara milli mála. Þá hefur
það væntanlega vakið athygli að for-
seti Íslands lýsti því yfir að Evrópu-
sambandið hvorki vildi né gæti haft
Ísland sem aðildarríki. Þar með yrð-
um við ekki innan sameiginlegra
landamæra Evrópuríkja en það var
Finnlandi og Eystrasaltsríkjunum
mikið mál af öryggisástæðum.
Reyndar á það sama við um Ísland;
aðstæður eru ólíkar en ástæður þær
sömu að vilja tryggja að lifa í friði í
nánu samstarfi við grannríki. Hin
hliðin á þeim peningi er efnahags-
legt öryggi, þar með að fylgja stefnu
Evrópuríkja í samningum eins og
fríverslunarmálum. .
Deilur Kínverja um lögsögu við
Japani í Austur-Kínahafi og Filipps-
eyjar og Víetnam í Suður-Kínahafi
kalla til aðstoðar Bandaríkjanna.
Fari þar illa yrði Evrópusvæði norð-
urskautsins varla undanþegið
árekstrum, hvenær og hvernig sem
það gæti orðið. Fyrir Kínverja er Ís-
land sagt hliðið að norðurskautinu
með yfirráðum á stórhöfn í Finna-
firði og flugvelli á Norðausturlandi
til tengingar námarekstri á Græn-
landi. Íslendingar sjá ekki fremur en
aðrir fyrir sér neina yfirvofandi
árásarhættu hvað sem verður í
framtíðinni. Hvað sem því líður skal
fyrirbyggja um aldur og ævi, að
nokkur varanleg aðstaða kínverskra
risafyrirtækja eða annarra fjárfesta
með ófyrirsjáanlegri eigin mannafls-
og fjármagnsþörf, nái til þessa
lands. Slíkt tvíbýli myndi í óráðinni
framtíð kaffæra okkar fámennu þjóð
og raska hernaðarlegu valdajafn-
vægi á svæðinu.
Um heimskautið undan ströndum
Norður-Ameríku og auðæfi hafs-
botnsins gegnir allt öðru máli en á
evrópska íshafinu. Það nýtur feiki-
mikillar herverndar, m.a. hinnar
miklu Elmendorf-herstöðvar í
Anchorage, sem tengist NORAD-
ratsjárkerfinu og hýsir stórsveit
flughersins með meiru. Þessi mikla
hagsmunavarsla verður skiljanlegri
við heimsókn á þessar slóðir. Olíu-
vinnslan í Prudhoe Bay á norður-
strönd Alaska gekk fullkomlega eðli-
lega fyrir sig í 55 stiga frosti.
Leiðslu- og dæluverkið nær um
1.300 km til hafnar á suðurströnd-
inni með allt að fimmtungi af þörf
Bandaríkjanna á fljótandi elds-
neyti ...
Á bak við háfleygar stuðningsyfir-
lýsingar um samvinnu við norður-
skautsráðið, stefna ríkin utan þess í
að nýta gríðarlega miklar auðlindir
olíu og gass á hafsbotni, sem strand-
ríkin lýsa sem sínum samkvæmt
ákvæðum Hafréttarsáttmálans. En
norðurskautsráðið er valdalaus sam-
ráðsvettvangur og ekki fært um
setja niður deilur vegna andstæðra
sjónarmiða. Þetta er þeim mun and-
snúnara, að NATO tapaði ágætri
stöðu um þessi mál sem var 2009.
NATO-ráðstefna var haldin það ár í
Reykjavík um Security Prospects in
the High North með öllu forystuliði
bandalagsins, en aðalframkvæmda-
stjórinn, Jaap de Hoop Scheffer,
lýsti verkefnum NATO á Norður-
slóðum svofellt: leitar- og björg-
unarverkefni; viðbrögð gegn nátt-
úruhamförum; orkutengd örygg-
ismál; viðræðuvettvangur um
deilumál og samvinna við Rússa t.d. í
leitar- og björgunarmálum. Höfund-
inum, sem sat ráðstefnuna, var létt
við þetta og taldi að þrátt fyrir brott-
förina frá Keflavík væru varnarmál-
in hér í góðu lagi. Þetta reyndist tál-
sýn.
Framkvæmdastjóraskipti urðu í
NATO 2009 og við tók Anders Fogh
Rasmussen, sem lýsti því yfir 2013:
„Eins og er hefur NATO engar fyr-
irætlanir um að auka viðveru sína
eða starfsemi á norðurslóðum.“ Fyr-
irætluð verkefni og frá 2009 runnu
nefnilega hljóðlega út í sandinn og
komu ekki til framkvæmda. Var
þetta vegna algjörrar andstöðu Kan-
ada við að neins staðar væri minnst
á norðurskaut í aðgerðaáætlun
NATO (e. NATO Strategic Concept)
2010 eða í yfirlýsingu leiðtogafundar
NATO í Chicago 2012.
Það verður þó að segjast að Ísland
var ekki skilið eftir fullkomlega van-
rækt og berskjaldað. Takmörkuð
loftrýmisgæsla flugherja NATO-
ríkja frá Keflavík var ákveðin, einnig
með þátttöku Svía og Finna. Þá
skiptir miklu máli, að það hlutverk
sem Landhelgisgæslunni er ætlað
varðandi radar- og samskiptakerfi
NATO, er vel rækt og með full-
komnum tækjakosti. En staðreyndin
er þó sú að einir NATO-ríkja erum
við með hálfgildings loftvarnir. Hér
þarf því að koma til frumkvæði Ís-
lands til breytingar. Til lágmarks
þarf loftrýmisgæslan að vera var-
anleg og Keflavík að verða aðsetur
samhæfingar á öflugri leitar- og
björgunarþjónustu á norðurslóðum.
Það þarf að efna til samstarfs um ís-
brjót / dráttarbát og langdrægar
þyrlur, ásamt fylgdarflugvél með
eldneytisbirgðir. Þetta er löngu
tímabært, m.a. vegna hættu á sjó-
slysum skemmtiferðaskipa.
Að lokum mætti spyrja hvort eitt-
hvað jákvætt hvað Ísland varðar
verði lagt til málanna með tilkomu
hinna nýstofnuðu samtaka, Artic
Circle, undir forystu forseta Íslands
og fleiri þekktra aðila. Hlutverk
Arctic Circle ætti að koma í ljós á
ráðstefnu þess í Reykjavík 12.-14.
október nk. en boðaðir eru margir
fyrirmenn, m.a. frá Alaska, sem von-
andi reynast ráðagóðir.
Öryggi á norðurskauti?
Eftir Einar
Benediktsson » Fyrirbyggja verður
um aldur og ævi að
nokkur varanleg að-
staða kínverskra risa-
fyrirtækja eða annarra
fjárfesta … nái til þessa
lands.
Einar
Benediktsson
Höfundur er fyrrverandi sendiherra.
þingholtsstræti 1 · 101 rvk · sími 562 7335
caruso.is · caruso@caruso.is
við Erum líka á facebook
Hádegisseðill • Mánudag til föstudags kl. 11.30-14.00
Njóttu þess að borða
góðan mat í hádeginu
Rómantískur og hlýlegur
veitingastaður á þremur
hæðum í miðbæ Reykjavíkur
- Súpa dagsins með heimabökuðu brauði .......................... kr. 790
- Kjúklingasúpa með grænmeti, chilly og núðlum ........... kr. 1.290
- Sjávarréttasúpa Caruso................................................ kr. 1.350
- Kjúklingasalat m. hunangsgljáðum kjúklingastrimlum .. kr. 1.390
- Tómatsalat m. mozzarella og ruccolasalati í jurtaolíu .... kr. 1.250
- Salat Templada m. hvítlauksristuðum nautastrimlum .... kr. 1.650
- Caruso chef´s salat ...................................................... kr. 1.290
- Caruso kjötlasagna...................................................... kr. 1.390
- Spaghetti carbonara .................................................... kr. 1.390
- Hvítlauksristaðar risarækjur Risotto ............................. kr. 1.450
- Ferskasta sjávarfang dagsins ....................................... kr. 1.670
- Pítsa með tveimur áleggstegundum að eigin vali .......... kr. 1.390
- Pítsasamloka með kjúkling, pepperoni og salati ........... kr. 1.390
- Ristað lambafille með villisveppum og parmesan.......... kr. 2.890
- Blandaður ítalskur krapís með ávöxtum.......................... kr. 950
- Panna Cotta með ávöxtum og jarðarberjasósu................. kr. 950
Hjá okkur
er alltaf
notalegt
bæði í
hádeginu
og á kvöldin
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar eru á aðra miðla.
Að senda grein
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn "Senda inn
grein" er valinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.