Morgunblaðið - 10.12.2013, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Niðurstaðaríkis-stjórn-
arinnar varðandi
tiltekinn þátt
skulda ein-
staklinga hefur breytt stöð-
unni í landinu verulega. Nú
er að vísu reynt með kerf-
isbundnum hætti að slæva
áhrifin af þeirri niðurstöðu
og stundum er seilst langt.
Látið er eins og lofað hafi
verið öðru en gert var og svo
eru efndirnar bornar við hin
endurhönnuðu loforð. Dregn-
ir eru fram liðtækir „fræði-
menn“ sem benda á að boð-
aðar aðgerðir dugi ekki þeim
sem verst eru staddir. Þess
er raunar getið í leiðinni að
aðgerðir þær sem hjálpa eigi
skuldugum fasteignaeig-
endum gagnist heldur ekki
þeim sem skuldi ekkert!
Aldrei var lofað að leysa
allan vanda sem fólk stendur
frammi fyrir við að fjár-
magna íbúðakaup sín. Íbúða-
kaup eru á ábyrgð hvers og
eins. Loforðin snerust ein-
göngu um að bæta þá auknu
erfiðleika sem féllu á þá sem
voru með verðtryggð lán eft-
ir atburðina haustið 2008.
Stjórnmálamenn kusu að
kalla þetta forsendubrestinn
og skilgreindu hann op-
inberlega.
Hæstiréttur hafði áður
gjörbreytt stöðu margra
þeirra sem tekið höfðu geng-
istengd lán til að fjármagna
slík kaup að hluta. Rétturinn
var þar ekki í hlutverki góð-
verkamanns, enda ekki á því
byggt í starfsskilyrðum
hans. Honum bar að leggja
dóm á kröfur í máli, sem fyr-
ir réttinn bar, um að lög
stæðu ekki til þess að slíkir
samningar yrðu efndir að
öllu leyti samkvæmt skil-
málum þeirra. Sú varð nið-
urstaða réttarins.
Engin álitamál eru uppi,
eða a.m.k. ekki tekin alvar-
lega, um að verðtrygging
skuldbindinga fái ekki stað-
ist að lögum. Það var póli-
tískt mat, sem fékk stuðning
í kosningum og síðan í mál-
efnasamningi stjórnarflokka
sem leiddi til aðgerða í þeim
anda sem nýlega birtist op-
inberlega.
Fyrrnefndir dómar
Hæstaréttar ýttu mjög undir
slík fyrirheit. Sem betur fer
var því hvergi lofað að firra
einstaklinga allri ábyrgð á
gjörðum sínum í húsnæðis-
kaupum og færa þá ábyrgð
yfir á aðra, þ.m.t. þá sem
þegar hafa erfiðað lengi til
þess að geta staðið við slíkar
persónulegar
skuldbindingar.
Frá miðju
sumri hafði verið
mikið skrafað um
að ríkisstjórn-
arflokkarnir væru ólíklegir
til að ná saman um raunhæf-
ar aðgerðir í skuldamálum í
tæka tíð. Samkomulagið í
stjórnarsáttmála væri óljóst
og lítt útfært og myndi
hvergi nærri duga þeim. Eft-
ir því sem leið á haustið
töldu sífellt fleiri að málið
yrði hugsanlega banabiti rík-
isstjórnarinnar, sem myndi
því ekki endast út árið. Sam-
fylkingin og VG hafa sjálf-
sagt bundið nokkrar vonir
við vangaveltur af því tag-
inu. Þeir hafa þó varla litið á
þær spár sem sitt haldreipi,
eins og þegar þeir treystu á
að EFTA-dómurinn myndi í
Icesave falla Íslandi í óhag
og þeim sjálfum í vil. Hvor-
ug óskin gekk eftir.
Þar sem meginhugmynd-
irnar um skuldamálin liggja
nú fyrir og hafa fengið betri
viðtökur en jafnvel stuðn-
ingsmenn ríkisstjórnarinnar
þorðu að vona, er nú lag fyr-
ir hana. Stjórnin fór óþægi-
lega hægt af stað í ýmsum
málum og jafnvel mjög
klaufalega í mikilvægum at-
riðum. Þýðingarmikið er að
rétta kúrsinn af og nýta
þann byr sem gafst. Í fram-
haldi af því er rétti tíminn
fyrir ríkisstjórnina að ýta af
afli undir bjartsýni fólksins í
landinu.
Sumir segja að hægt sé að
„tala upp bjartsýnina“ og
svo sjái hún um framhaldið
og slíkt hafi verið gert með
góðum árangri í upphafi
seinasta áratugar seinustu
aldar. Það er ekki nákvæmt.
Fyrst þarf að leggja grund-
völl, þjappa hann og styrkja.
Þá er kominn tími til að tala
upp bjartsýnina, af því að
forsenda hennar er þá fyrir
hendi. Innistæðulaust bjart-
sýnistal er hins vegar verra
en ekki neitt. Ný ríkisstjórn
sem talar upp bjartsýni án
þess að hafa búið í haginn
fyrir trúverðugleika slíks
tals brennir sig fljótt og illa
og ekki er víst að hún fái
annað tækifæri. Langflestir
eru veikir fyrir bjartsýnis-
spám og því móttækilegir.
En bjartsýnin verður að
falla í réttan jarðveg og það
er vandaverk að undirbúa
hann og slíkt verk má ekki
draga, því að „heilt“ kjör-
tímabil líður undra hratt.
Senn er fjórðungur þess lið-
inn.
Ríkisstjórnin hefur
lag sem gæti dugað
henni vel}
Kaflaskil
L
iðin vika var uppfull af válegum tíð-
indum hverskonar, að því marki að
flestum þótti nóg um. Meðal þess
sem helst þótti afleitt afspurnar
voru títtnefndar niðurstöður svo-
kallaðrar PISA-könnunar sem gefa á nokkra
vísbendingu um stöðu æsku þessa lands þegar
kemur að bóknámi og árangri þess. Ekki þótti
það síst sláandi að „30% drengja geta við lok
grunnskólans ekki lesið sér til gagns“. Í landi
þar sem bókmenntir og sagnaritun standa á
aldagömlum grunni er auðvitað fráleitt að næst-
um þriðjungur drengja sé eitthvað annað en
fluglæs þegar gagnfræðaskólanum sleppir.
Þar sem undirritaður er ekki kennaramennt-
aður er ekki meiningin að ræða um kennslu-
aðferðir í þessum pistli, um það læt ég mér hæf-
ari einstaklinga. En margir hafa bent á atriði
sem eflaust gæti falið í sér einhvern hluta skýringarinnar á
þessari niðurstöðu. Fá nemendur á grunn- og gagnfræða-
skólastigi nógu skemmtilegt lesefni í hendur í skólanum,
meðan lestrarhæfni og -áhugi er að mótast? Ég er ekki viss
um það, og dreg það reyndar í efa þegar ég lít um öxl og
rifja upp það sem skólakerfið fékk mér í hendur á sínum
tíma. Fátt af því var til þess fallið að kveikja áhuga enda
svalaði ég óslökkvandi lestrarþorstanum með tíðum heim-
sóknum á bókasafnið í menningarmiðstöðinni Gerðubergi.
Ég las eins og berserkur, en munurinn var sá að bækurnar
sem tilheyrðu skólanum las ég af skyldurækni, jafnvel af
illri nauðsyn, hinar drakk ég í mig af áfergju og iðulega
kláraði ég bók á tveimur til þremur dögum.
Hvers vegna skyldi ég ekki hafa fengið að
lesa í skólanum það sem ég sótti mér á bóka-
safnið? Fátt vissi ég skemmtilegra sem barn en
að lesa bækur danska æringjans Ole Lund
Kirkegaard enda bækurnar til þess fallnar að
láta lesandann skella reglulega upp úr. Í dag les
ég Hodja og töfrateppið, Virgil litla, Fúsa
froskagleypi og alla hina klassíkina fyrir börnin
mín og fæ sömu undirtektir og þegar ég las
forðum fyrir sjálfan mig. Barnabækur Ár-
manns Kr. Einarssonar, Óskasteinninn, Æv-
intýri í óbyggðum og fleiri, voru umsetnar á
bókasafninu; Múmínálfarnir voru mikil dýrindis
skemmtun að lesa, þá sem nú, og hefði ekki ver-
ið amalegt að heyra kennarann setja fyrir
heimalestur í bók um þá. Þá var allur sagna-
bálkurinn sem ber nafn Enid Blyton fínasta
efni fyrir ungan huga sem þyrsti í krimma fyrir byrjendur.
Aftur á móti er sitthvað athugavert við að skikka 15 ára
börn til að lesa Gísla sögu Súrssonar (svo er enn og var fyrir
aldarfjórðungi síðan) sem er þung aflestrar og auk þess full
af voðaverkum, vondum draumum og klykkir út með því að
söguhetjan hysjar iðrin aftur upp í kvið rétt áður en sagan
er öll. Líklegt til að kveikja lestrargleði? Ekki held ég það
heilt yfir, sem er synd því fornsögurnar eru ómetanlegur og
ótæmandi sjóður þegar lesendur hafa aldur til. Ég leyfi mér
aftur að efast um þá aðferðafræði að láta Gísla sögu vera
innganginn í þær. Sköffum börnunum skemmtilegt lesefni.
jonagnar@mbl.is
Jón Agnar
Ólason
Pistill
Af læsi og lesefni barna
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
göngufiska er náttúruleg og þeim
svæðum sem maðurinn hefur opnað.
Samkvæmt því er svæðið ofan við
laxastigann í fossinum Búða ekki tal-
ið náttúrulegt göngusvæði þótt áætl-
að sé að þar séu 48% af útbreiðslu-
svæði laxa í Þjórsá. Fyrirhugað er
að gera seiðafleytu í tengslum við
byggingu Hvammsvirkjunar. Fag-
hópurinn taldi réttlætanlegt að færa
virkjunina í nýtingarflokk.
Hins vegar taldi hópurinn ekki
réttlætanlegt að fara sömu leið með
Holtavirkjun og Urriðafossvirkjun.
Verkefnisstjórnin gerði niðurstöð-
urnar að sínum. Hún telur að til að
hægt verði að taka afstöðu til neðri
virkjananna þurfi að liggja fyrir
upplýsingar um markmið mótvægis-
aðgerða Landsvirkjunar til að
vernda fiskstofna, eftirlits- og við-
bragðsáætlun og skilgreining á því
hvaða viðbótarrannsóknir þurfi að
gera á búsvæðum laxfiska í Þjórsá.
Tveir nefndarmenn skiluðu sér-
álitum eða bókunum sem ganga í
sitthvora áttina. Elín R. Líndal,
fulltrúi sveitarfélaga, lagði eindregið
til að allar virkjanirnar þrjár í
Þjórsá yrðu færðar til baka í nýting-
arflokk.
Þóra Ellen Þórhallsdóttir pró-
fessor lét bóka að hún teldi ekki nóg
að skilgreina hvaða viðbótarrann-
sóknir þyrfti að gera á búsvæðum
laxfiska heldur þyrftu niðurstöður
slíkra rannsókna að liggja til grund-
vallar röðun virkjanakosta.
Telja enn skorta upp-
lýsingar um laxinn
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Urriðafoss Gera þarf frekari áætlanir og fleiri rannsóknir á tveimur neðstu
virkjanakostunum í Þjórsá með tilliti til laxastofnsins í ánni.
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Verkefnisstjórn um ramma-áætlun telur aðeins mögu-legt að fjalla um virkj-anirnar þrjár í neðrihluta
Þjórsár við endurskoðun áætlunar
um vernd og orkunýtingu land-
svæða. Farið var yfir rannsóknir á
áhrifum virkjana á stofna laxfiska og
tillaga gerð um að aðeins efsta virkj-
unin, Hvammsvirkjun, verði færð úr
biðflokki í orkunýtingarflokk.
Við undirbúning ráðherra fyrr-
verandi ríkisstjórnar á áætlun um
vernd og orkunýtingu landsvæða,
sem samþykkt var á Alþingi í byrjun
ársins, voru nokkrar virkjanir færð-
ar úr orkunýtingarflokki í biðflokk
með þeim rökum að gögn vantaði til
þeirrar röðunar sem áður hafði í
raun farið fram. Það voru virkj-
anirnar þrjár í neðrihluta Þjórsár,
það er Hvamms-, Holta- og Urr-
iðafossvirkjun, auk Skrokköldu-
virkjunar og Hágönguvirkjana I og
II.
Umhverfisráðherra núverandi
ríkisstjórnar fól verkefnisstjórninni
með viðbót við erindisbréf að setja
umfjöllun um þessa kosti í forgang
sem og Hagavatnsvirkjun og Hólms-
árvirkjun við Atley sem ekki fengu
fullnægjandi mat í meðförum fyrri
verkefnisstjórnar.
Lítið fjallað um fimm kosti
Í fyrstu tillögum verkefnis-
stjórnarinnar kemur fram að í sum-
ar hafi orðið ljóst að ekki yrði hægt
að gera öllum virkjanakostunum við-
unandi skil á þeim stutta tíma sem
til ráðstöfunar er, sérstaklega þegar
ljóst varð að dráttur yrði á skipun
faghópa vegna óvissu um greiðslur
fyrir vinnu þeirra.
Stjórnin einbeitti sér að því að
endurmeta þá óvissu um áhrif virkj-
ananna þriggja í Þjórsá á laxastofna
sem fram hafði komið í umsagnar-
ferli fyrri rammaáætlunar og varð
þess valdandi að virkjanirnar voru
færðar úr orkunýtingarflokki í bið-
flokk. Skúli Skúlason, prófessor við
Háskólann á Hólum, og Haraldur
Rafn Ingvason líffræðingur gerðu
skýrslu þar sem farið var yfir laxa-
málin og síðan skipaður faghópur
undir forystu Skúla til að fara yfir
skýrsluna.
Faghópurinn gerði greinarmun
á þeim svæðum þar sem útbreiðsla
Gert er ráð fyrir að tillögur
verkefnisstjórnar um áætlun
um vernd og orkunýtingu
landsvæða fari tvisvar til um-
sagnar hagsmunaaðila og al-
mennings. Tillagan sem nú
liggur fyrir er komin í fyrra
umsagnarferlið sem lýkur 13.
desember.
Að því loknu mun verkefna-
stjórnin fara yfir innsendar
athugasemdir og útbúa
endanlega tillögu sína sem
aftur fer í umsagnarferli. Þá
verður gefinn lengri tími eða
að minnsta kosti tólf vikur.
Ráðherra hefur óskað eftir
að fá tillögurnar fyrir miðjan
febrúar. Gert er ráð fyrir að
umhverfisráðherra muni þá í
samráði við iðnaðarráðherra
leggja fram tillögu til nýrrar
þingsályktunar um vernd og
orkunýtingu landsvæða. Fram
hefur komið að stefnt er að
því að það verði gert á þessu
þingi.
Fyrra um-
sagnarferli
ÁÆTLUN UNDIRBÚIN