Morgunblaðið - 02.01.2014, Qupperneq 32

32 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. JANÚAR 2014
Ekki er laust við að maðurhafi haft fordóma í garðbreska lárviðarskáldsinsTeds Hughes, en hann
hefur vonandi komið þeim fyrir
kattarnef með ljóðabókinni
Afmælisbréf. Hún hefur nú verið
gefin út á íslensku í afburðagóðri
þýðingu Hallbergs Hallmunds-
sonar og Árna Blandon.
Yrkisefni Hughes í bókinni er
stormasamt samband hans og
bandaríska rithöfundarins Sylvíu
Plath. Þau áttust árið 1956 og
eignuðust tvö börn en hjónabandið
entist aðeins í sex ár. Hughes yfir-
gaf konu sína og börn í september
1962 til að taka saman við aðra
konu. Sylvía Plath er talin hafa
þjáðst af geðhvarfasýki og geðræn
vandamál hennar hafa m.a. verið
rakin til fráfalls föður hennar sem
dó þegar hún var átta ára. Nokkr-
um mánuðum eftir að Hughes
sveik Plath, eða í febrúar 1963,
fyrirfór hún sér með því að stinga
höfðinu inn í gasofn meðan börn
hennar sváfu í sömu íbúð. Hún var
þá þrítug að aldri.
Síðustu mánuðina áður en Plath
dó orti hún flest af þeim ljóðum
sem hún er þekktust fyrir; ákaf-
lega beitt, áhrifamikil, frumleg og
hljómrík ljóð sem hitta mann beint
í hjartastað. Nokkur þeirra eru á
meðal þess besta og áhrifamesta
sem ort var á enska tungu á öld-
inni sem leið.
Konan sem komst upp á milli
hjónanna, Assia
Wevill, fór að
dæmi Plath sex
árum síðar. Hún
fyrirfór sér með
gasi eins og
Plath og drap
um leið fjögurra
ára dóttur sína
og Hughes.
Sumir kenndu
Hughes um sjálfsmorð Plath,
þ. á m. femínistar sem litu á hana
sem fórnarlamb karlrembu og tákn
um kúgun kvenna í bókmennta-
heiminum. Dæmi eru um að femín-
istar hafi gert hróp að „ófreskj-
unni“ Hughes þegar hann las upp
ljóð sín, kallað hann „morðingja“
og jafnvel hótað honum lífláti.
Hughes svaraði ekki þessum að-
dróttunum fyrr en 35 árum eftir
dauða Plath með ljóðabókinni
Birthday Letters sem kom út á
frummálinu árið 1998. Afmælisbréf
eru persónulegri en aðrar ljóða-
bækur Hughes. Myndmálið og
táknin í Afmælisbréfum eru flókin
og til að geta skilið ljóðin til fulls
þarf lesandinn að kunna skil á
sögu Hughes og Plath og ljóðum
hennar um samband þeirra.
Hughes skírskotar m.a. til
grískra sagna um völundarhús sem
byggt var að beiðni Mínosar, kon-
ungs á Krít, til að geyma ófreskj-
una Mínótáros sem var að hálfu
maður, að hálfu naut. Mínótáros
þessi át pilta og stúlkur sem Aþen-
ingum var gert að fórna. Hann var
lokaður inni í völundarhúsinu uns
Þeseifur, konungur Aþeninga,
vann á honum með hjálp dóttur
Mínosar, Ariadne. Hún léði honum
sverð og bandhespu eða hnykil
sem hann notaði til að rata út úr
völdundarhúsinu eftir að hafa ban-
að ófreskjunni með sverðinu. Ari-
adne hljópst á brott með Þeseifi en
hann yfirgaf hana skömmu síðar.
Í Afmælisbréfum finnur Plath
föður sinn í miðju völundarhússins
– hann er óvætturinn sem hún
þarf að vinna á. Ólíkt Þeseifi deyr
hún í þeim bardaga. Hughes sjálf-
ur er í hlutverki Ariadne, það er
hann sem færir henni bandhesp-
una og eggjar hana til átakanna í
völundarhúsinu sem verður að
tákni um skáldskap Plath. Í ljóðinu
Mínótárinn (bls. 120) spyr hann
hvað hann hafi gefið púkanum
innra með Plath og svarar:
Blóðugan endann á bandhespunni
sem rakti upp hjónaband þitt,
skildi börnin þín eftir bergmálandi
eins og rangala í völundarhúsi,
Skildi móður þinni eftir blindgötu,
færði þig að hyrndri, bölvandi
gröf þíns upprisna föður –
og í hana þitt eigið lík.
Í þessu ljóði er það ekki
„óvætturinn“ Hughes sem yfirgef-
ur Plath, heldur er það hún sem
yfirgefur hann, móður sína og
börn.
Lesandinn verður óhjákvæmi-
lega fyrir vonbrigðum ef hann býst
við játningu frá Hughes eða
endanlegri skýringu á því hvers
vegna Plath stytti sér aldur. Auð-
vitað er ekki til nein einhlít skýr-
ing á því. Afmælisbréfin eru flókin
og djúphugsuð, skrifuð á löngum
tíma, ólíkt þekktustu ljóðum Plath
sem voru skrifuð í mögnuðu anda-
giftarkasti á örfáum mánuðum.
Þótt þau séu ekki eins áhrifamikil
og bestu ljóð Plath eru þau af-
burðagóð á sinn hátt og sýna að
Plath var ekki eina fórnarlambið í
þessari sorglegu sögu, heldur einn-
ig Hughes og börn þeirra.
Óvættur og
fórnarlamb leysir
frá skjóðunni
Afburðagóð „Afmælisbréfin eru flókin og djúphugsuð, skrifuð á löngum
tíma, ólíkt þekktustu ljóðum Plath sem voru skrifuð í mögnuðu andagift-
arkasti á örfáum mánuðum,“ segir um þessa kunnu ljóðabók þar sem Ted
Hughes lýsir sambandi þeirra Sylvíu Plath.
Ljóð
Afmælisbréf
bbbbn
Ljóðabók eftir Ted Hughes. Hallberg
Hallmundsson og Árni Blandon þýddu.
Brú gefur út. Reykjavík, 2013, 198 bls.
BOGI ÞÓR
ARASON
BÆKUR
Út er komið nýtt
tölublað Þjóð-
mála, 4. hefti 9.
árgangur. Fjöl-
breytilegt og for-
vitnilegt efni er i
ritinu. Björn
Bjarnason fjallar
um nýútkomnar
bækur fyrri ráð-
herra „hreinu vinstri stjórn-
arinnar“; í grein ræðst Atli Harð-
arson gegn ýmsum ríkjandi
hugmyndum í skólamálum; Einar
Steingrímsson fjallar einnig um
skólamál í greininni „Vondir há-
skólar, viljalaus stjóprnvöld“, og í
enn einni grein gerir Tryggvi
Gíslason athugasemdir við frágang
nýja tíu þúsund króna seðilsins og
þá einkum myndina af Jónasi Hall-
grímssyni. Þá er m.a. birtur kafli úr
nýrri skáldsögu Óskars Magn-
ússonar og Styrmir Gunnarsson
fjallar um bókina Norðurslóðasókn
eftir Heiðar Má Guðjónsson
Nýtt hefti
Þjóðmála
Chomsky – mál,
sál og samfélag
er heiti bókar
sem Háskóla-
útgáfan hefur
gefið út. Rit-
stjórar eru Hösk-
uldur Þráinsson
og Matthew
Whelpton.
Í bókinni er fjallað á aðgengileg-
an hátt um helstu þætti kenninga
Noams Chomsky um mannlegt mál
og eðli þess og valin atriði í sam-
félagsrýni hans reifuð.
Chomsky á að baki langan og
glæstan feril sem málvísindamaður
og samfélagsrýnir. Sagt hefur verið
að ekki sé vitnað jafn oft í nokkurn
mann í fræðiheiminum í dag.
Chomsky var heiðursfyrirlesari á
aldarafmæli Háskóla Íslands árið
2011 og eiga kaflar bókarinnar rót
að rekja til málstofu sem haldin var
þá. Í henni eru einnig fyrirlestr-
arnir sem Chomsky flutti hér.
Fyrirlestrar
Chomskys
Þegar séra Jamie MacLeod mætti
með gamalt málverk í upptöku á
þætti bresku sjónvarpskonunnar
Fiona Bruce, Antiques Roadshow,
þar sem fólk mætir með allskyns
gamla hluti til að fá metna, þá fékk
Bruce hugboð. Hana grunaði að
þessi portrettmynd, sem talin var
eftirgerð myndar eftir meistarann
Anthony van Dyck (1599-1641),
„gæti mögulega verið frummyndin
sjálf“.
Klerkurinn hafði greitt 400 pund,
um 80 þúsund krónur fyrir verkið,
en nú hafa sérfæðingar staðfest, eft-
ir vandaða hreinun á verkinu, að
hugboð sjónvarpskonunnar var rétt
og er það talið allt að 400.000 punda
virði, um 80 milljóna króna.
MacLeod kom með málverkið í
þáttinn þar sem hann hafði hug á að
selja það og safna með því fé fyrir
nýjum kirkjuklukkum í sókn-
arkirkju sína.
Fiona Bruce segist hafa fengið
hugboðið þar sem hún hafði nýlokið
upptökum á þætti þar sem hún
„gerði ekki annað en horfa á mál-
verk eftir Van Dyck“.
Talið er að listamaðurinn hafi mál-
að myndina árið 1634 og að hún sýni
einn sjö fyrirmanna í Brussel sem
hann málaði stóra mynd af en hún
var eyðilögð skömmu síðar..
Draumurinn Fiona Bruce og séra Jamie MacLeod við verk Van Dyck.
Hugboðið var rétt og
verkið eftir Van Dyck
Fataskápur
Hæð 2100 mm
Breidd 800 mm
Dýpt 600 mm
58,900 kr m vsk
Tegund: Strúktúr eik
TIL Á LAGER
SKÁPATILBOÐ
Smiðjuvegi 9 · 200 Kópavogi · Sími 535 4300 · axis.is
Opnunartími: mán. - fös. 9:00 - 18:00