Morgunblaðið - 27.09.2014, Page 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 2014
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Forstjóri Mjólkursamsölunnar
segir augljóst að fyrirtækið hafi
orðið fyrir álitshnekki á meðan
umræðan um úrskurð Samkeppn-
iseftirlitsins hefur staðið. „Það
mun breytast þegar við höfum
skýrt okkar sjónarmið. MS skapar
sér álit á markaði með hegðan
sinni en einnig með þjónustu.
Þessi málatilbúnaður á ekki við
rök að styðjast og við ætlum okk-
ar að endurvinna það traust sem
hefur skaðast,“ segir Einar Sig-
urðsson, forstjóri Mjólkursamsöl-
unnar.
Úrskurður Samkeppniseftirlits-
ins grundvallast á því að MS hafi
mismunað keppinautum með því
að selja vinnslumjólk á hærra
verði til Mjólku á meðan hún var í
eigu fyrri eigenda en fyrirtækið
fékk þegar það var komið inn í
framleiðslusamstæðu MS og fékk
mjólk frá öðrum einingum innan
samstæðunnar. Samkeppniseft-
irlitið tók ekki gildar þær skýr-
ingar Mjólkursamsölunnar að rétt-
mætt hafi verið að nota
mismunandi verð. Einar segir að
með því leggi Samkeppniseftirlitið
að jöfnu tvenn mjög ólík viðskipti.
Einar segir að með því að bera
saman verð á hrámjólk sem seld
var Mjólku í tíð fyrri eigenda og
annarra fyrirtækja sömu eigenda
og eftir að fyrirtækið var komið í
eigu Kaupfélags Skagfirðinga sé
ekki verið að bera saman sam-
bærilega hluti. „Þegar fram-
leiðslan var endurskipulögð voru
vörur með hárri framlegð færðar
frá Kaupfélagi Skagfirðinga til
Mjólkursamsölunnar og í staðinn
fær KS meiri mjólk á því verði
sem bændur fá greitt fyrir hana.
Svona hefur fyrirkomulagið verið,
þegar mjólk hefur verið miðlað í
þessu samstarfi, frá árinu 2007.
Það er margbúið að rýna þetta
fyrirkomulag með hliðsjón af lög-
unum og lögfræðingar okkar hafa
ætíð verið þeirrar skoðunar að
ekkert í því stangist á við lög,“
segir Einar. Hann bætir því við að
vel megi hugsa sér annað fyrir-
komulag við að bæta mjólkurbúum
innan samstæðunnar upp fram-
legðar- eða tekjutap vegna til-
flutnings verkefna. „Það sem öllu
skiptir er að menn missi ekki
sjónar á þeirri hagræðingu sem
þetta samstarf MS og KS hefur
skapað og með hvaða hætti þeirri
hagræðingu hefur verið skilað til
neytenda.“
Kostnaður og tekjutap
Mjólkursamsalan seldi Mjólku
hrámjólkina á verði sem verðlags-
nefnd búvöru gaf út fyrir „mjólk í
lausu máli“. Samkeppniseftirlitið
sýnir fram á að það verð sé ætlað
fyrir gerilsneydda mjólk sem þeg-
ar hefur verið unnin í afurðastöð
og því augljóslega dýrari en óger-
ilsneydd hrámjólk enda ólíkur
kostnaðargrunnur þar að baki.
Það var ekki fyrr en sl. vor, eftir
að rannsóknartímabili Samkeppn-
iseftirlitsins á málefnum Mjólku
og tengdra fyrirtækja var lokið,
að verðlagsnefndin gaf út sérstakt
verð fyrir óunna mjólk.
Einar Sigurðsson segir að um
áratuga skeið hafi verið miðað við
ákvörðun verðlagsnefndar um
mjólk í lausu máli þegar um hefur
verið að ræða sölu milli ótengdra
mjólkurbúa, hvort sem hún var
gerilsneydd eða ógerilsneydd.
„Þarna er verið að reyna að hár-
toga þetta á tæknilegum for-
sendum. Það er hægt að færa fyr-
ir því gild rök að kostnaðurinn við
umsýslu ógerilsneyddrar mjólkur í
þessum viðskiptum sé að minnsta
kosti jafn hár og við gerilsneydda
mjólk,“ segir Einar.
En fyrir hvað voru fyrri eig-
endur Mjólku að greiða með þess-
um verðmun? Einar nefnir kostn-
aðarliði sem bætast ofan á
mjólkina eftir að bóndanum hefur
verið greitt sitt, svo sem útjöfnun
kostnaðar sem tryggir bændum
um allt land sama aðgang að
markaði, kostnað við birgðahald
sem kemur til af þeirri skuldbind-
ingu MS að kaupa alla mjólk óháð
eftirspurn, svo og lyfja- og gæða-
prófanir. Einar segir að kostnaður
við birgðahald sé að aukast veru-
lega um þessar mundir vegna þess
munar sem er í eftirspurn á mark-
aði eftir fitu- og próteinhluta
mjólkurinnar. Spurn eftir fitu hef-
ur stórlega aukist. Til þess að
anna henni hefur mjólkurfram-
leiðsla verið aukin og þá þarf að
selja próteinið sem er umfram
innanlandsmarkað á erlendan hrá-
vörumarkað. Reynt er að efla út-
flutning á skyri en gera þarf und-
anrennuduft úr afgangnum og
fyrir það fæst frekar lágt verð.
Einar hafnar því að Mjólk-
ursamsalan hafi í ljósi yfirburð-
arstöðu sinnar á markaði verið að
svína á Mjólku og drepa af sér
samkeppni. Hann nefnir að það
verð sem miðað hafi verið við sé
háð opinberri verðlagningu og hafi
lækkað mjög á síðustu árum í
samanburði við verð til bænda.
Þannig hafi verðið verið 55% yfir
verði til bænda á árinu 1997. Á
árinu 2008, þegar Mjólka hafi
keypt hvað mest af mjólk af MS,
hafi verðið verið á bilinu 26% og
allt niður í 11% yfir verði til
bænda og hækkað aftur upp í 21%
á árinu 2009. Hann leggur áherslu
á að þessi verðþróun tengist ekki
á nokkurn hátt sölu mjólkur til
fyrirtækja Ólafs Magnússonar.
Verðið taki einfaldlega mið af þró-
un heildsöluverðs drykkjar-
mjólkur. Verðið til bænda hafi
hækkað eftir hrun, til að hjálpa
þeim að komast yfir hjalla mikilla
kostnaðarhækkana vegna geng-
isfalls krónunnar en heild-
söluverðið, meðal annars á mjólk í
lausu máli, ekki hækkað samsvar-
andi. Því hafi sú verðhækkun ver-
ið á kostnað fyrirtækisins sem ber
ábyrgð á söfnun og birgðahaldi
Mjólkursamsölunnar. „Verðlags-
nefnd ákvað síðan 2009 að hækkun
á markaði kæmi fyrst og fremst til
vinnslunnar vegna þeirrar miklu
hækkunar sem bændur höfðu
fengið 2008. Af því leiddi að
verðskrá fyrir allar mjólkurafurðir
breyttist 2009, þar á meðal fyrir
mjólk sem seld er á milli mjólk-
urbúa, án þess að verð til bænda
hækkaði.“
Skilað til neytenda
Sú umræða sem orðið hefur um
Mjólkursamsöluna í kjölfar úr-
skurðar Samkeppniseftirlitsins
hefur reynt á starfsmenn fyr-
irtækisins og eigendur sem eru
nánast allir kúabændur í landinu.
„Þetta er fyrirtæki á breyt-
ingaskeiði. Við höfum í áratug
unnið að stöðugri hagræðingu sem
tekið hefur til allra þátta starf-
seminnar. Það er búið að fækka
vinnslustöðvum og almennu
starfsfólki og stjórnendum hefur
fækkað um þriðjung. Framleiðni
mæld í lítrum mjólkur hefur vaxið
um meira en 50%. Því hefur öllu
verið skilað til neytenda í gegnum
ákvarðanir verðlagsnefndar. Allt
hefur þetta tekið á en starfsfólkið
hefur unnið þetta mikilvæga verk-
Ætlum að endurvinna traust
 Forstjóri Mjólkursamsölunnar lýsir þeirri skoðun sinni að nauðsynlegt sé að fara vel yfir málin áður en
núverandi fyrirkomulagi verði kollvarpað  Hagræðing hefur skilað sér í lægra mjólkurverði til neytenda
Morgunblaðið/Ómar
Dreifing Einar Sigurðsson, forstjóri Mjólkursamsölunnar, segir að framleiðni fyrirtækisins hafi aukist um 50% á
síðustu tíu árum, miðað við framleidda lítra. Áfram er unnið að hagræðingu í rekstri Mjólkursamsölunnar.
„Hagræðingin hefur skilað miklu til
neytenda og bænda,“ segir Guðni
Ágústsson, framkvæmdastjóri Sam-
taka afurðastöðva í mjólkuriðnaði
(SAM) og fyrrverandi landbún-
aðarráðherra. Útreikningar sem
gerðir hafa verið fyrir SAM sýna að
frá árinu 2004 hefur árlegur vinnslu-
kostnaður mjólkur lækkað um 2
milljarða króna. Svarar það til 20 kr.
á hvern lítra nýmjólkur eða 200
króna á hvert kíló osts.
Guðni var landbúnaðarráðherra
þegar samruni og samvinna fyr-
irtækja í mjólkuriðnaði var heimiluð
með breytingu á búvörulögum. Þeg-
ar Guðni kom í ráðuneytið, á árinu
1999, leið að því að undanþága bú-
vara rynni út og mjólkuriðnaðurinn
færi að fullu undir samkeppnislög.
„Það komu fram áhyggjur af fá-
keppni á smásölumarkaði, ekki síst
frá smærri verslunum á höfuðborg-
arsvæðinu og úti um landið. Margir
töldu að verslanirnar yrðu undir í
samkeppninni þegar stóru versl-
anakeðjurnar krefðust þess að fá af-
slátt af mjólkurvörum eins og öðrum
vörum. Ekki hefði verið hægt að hafa
sama heildsöluverð og tryggja svipað
verð á mjólkinni út úr búð um allt
land,“ segir Guðni um aðdraganda
lagasetningarinnar. Hann segir að
aukinn meirihluti hafi verið fyrir
breytingunni á Alþingi.
Lægsta mjólkurverðið
Hann telur að lagabreytingin 2004
hafi skilað tilætluðum árangri. Í sam-
antekt ráðgjafa SAM er rifjað upp að
vinnslustöðvum hafi fækkað úr 17 í 5
á síðustu 25 árum. Mjólkurafurðum
er nú dreift frá tveimur stöðum í stað
sextán. Skyrgerð er aðeins á Selfossi
og Akureyri en var á 16 stöðum.
„Þessi umbylting var nauðsynleg til
þess að ná fram hagkvæmni en hún
hefur verið sársaukafull og haft sín
áhrif á atvinnulíf á þéttbýlisstöðum
landsins,“ segir þar.
Guðni segir að starfsfólki í
mjólkuriðnaði hafi fækkað um 30%
frá því búvörulögin voru sett. Það
hafi gerst þrátt fyrir að sala á mjólk-
urafurðum hafi aukist um 25% á síð-
ustu tíu árum og Íslandsmet verið
Hagræðing skilað milljörðum
 Guðni Ágústs-
son er ánægður
með árangur
mjólkuriðnaðarins
Morgunblaðið/Ómar
Vegamót Guðni Ágústsson, framkvæmdastjóri SAM, segir að finna þurfi
aðferðir til að opna leið fyrir ungt fólk inn í kúabúskap. Margir hafi áhuga.
Hagræðing afurðastöðva í mjólk
1989 2014
Mjólkurpökkun
Jógúrt
Skyrgerð
Ostagerð (brauðostar)
Smjörgerð
Mozzarellaostur
Vörulager/dreifing
17
16
16
7
16
3
16
2
1
2
2
3
2
2
Heimild: SAM