Morgunblaðið - 27.09.2014, Side 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. SEPTEMBER 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Evrópskitungu-máladag-
urinn var haldinn
hátíðlegur í gær.
Að þessu sinni var
hann helgaður fornmálunum og
þörfinni á að læra þriðja tungu-
mál á eftir móðurmáli og ensku.
Það er vel, því að hin síðari ár
hefur of mikil áhersla verið lögð
á enskunám á kostnað annarra
tungumála og sú tilfinning jafn-
vel skotið rótum að enskukunn-
átta ein og sér sé nægileg til
þess að fleyta fólki áfram á er-
lendri grund. Þó að enskan sé
mikilvægasta erlenda tungu-
málið fer því fjarri að hún nægi
sem eina erlenda tungumálið.
Að vissu leyti er hér um sjálf-
skaparvíti að ræða. Tilhneiging
hefur verið til þess hin síðustu
ár að líta niður á nám á tungu-
málabrautum framhaldsskól-
anna og telja þá menntun að
einhverju leyti verri en þá
menntun sem hægt sé að verða
sér úti um á náttúru- eða raun-
vísindabrautum. Þegar hag-
ræðingarkrafan verður ofan á
er því freistandi að fórna tungu-
málunum og beina fjármun-
unum sem þangað fara annað.
En eins og bent hefur verið á
getur sá sparnaður verið dýr.
Tapið sem hlýst af því að
glutra niður tungumálakunn-
áttu sést ekki endilega í bók-
haldinu þó að það komi líklega
fram þar einnig. Tapið er þó
vissulega til staðar og verður
tilfinnanlegra eftir því sem tím-
inn líður, þar sem erfiðara verð-
ur að finna mennt-
aða kennara til
þess að kenna mál-
in, og þar af leið-
andi erfiðara að
snúa blaðinu við.
Eitt lýsandi dæmi um þetta má
nefna en það er staða latín-
unnar hér á landi. Nú er hvergi
hægt að læra latínu á fram-
haldsskólastigi, nema við hina
gamalgrónu fornmáladeild í
Menntaskólanum í Reykjavík.
Og meira að segja þar hefur
latínan átt undir högg að sækja
því að lagt var hart að skóla-
meisturum þar að draga úr og
jafnvel afnema latínukennsluna
og breyta tungumáladeildunum
í félagsfræðibrautir. Erfitt er
að ímynda sér latínuskólann án
latínukennslu og þó að enginn
finnist lengur sem talar latínu
að móðurmáli er latínan engu að
síður grunnurinn að öllum róm-
önsku tungumálunum, auk þess
sem latína og forngríska mynda
saman stofninn að nánast öllum
orðaforða vísinda og fræða.
Það eru gömul sannindi og
ný, að ekki er hægt og ekki er
æskilegt að steypa alla nem-
endur í sama mót. Að sama
skapi má vel íhuga það, að þó að
stundum sé nauðsynlegt að
gera umbætur í menntakerfinu
mega þær ekki leiða til þess að
framhalds- og menntaskólarnir
okkar tapi sérkennum sínum.
Um leið verður að efla á ný
kennslu á tungumálum, fornum
sem nýjum, því að slík kunnátta
er dýrmæt og má ekki glutrast
niður.
Ekki má þrengja um
of að tungumála-
kennslu}
Tungumálin opna dyr
Ilham Tohti erhagfræðingur
og hefur talað máli
Uighura í Kína,
enda kemur hann
úr þeirra röðum. Á
þriðjudag var Il-
ham (Uighurar hafa svipað
nafnakerfi og Íslendingar,
seinna nafn er ekki fjölskyldu-
nafn heldur fyrra nafn föður)
fundinn sekur um „aðskiln-
aðarhyggju“, dæmdur í lífstíð-
arfangelsi og fyrirskipað að all-
ar eigur hans skyldu gerðar
upptækar.
Réttarhöldin stóðu stutt yfir,
tóku aðeins tvo daga. Ilham var
handtekinn í janúar og hefur
verið í haldi síðan. Samtökin
Amnesty International gagn-
rýna að lögmenn hans hafi aldr-
ei fengið að sjá gögn málsins og
þeim hafi að auki ekki verið
leyft að hitta skjólstæðing sinn
í sex mánuði.
Uighurar búa flestir í Xinji-
ang-héraði og þar hefur verið
róstusamt undanfarin ár. Kín-
versk stjórnvöld hafa brugðist
við sjálfstæðisviðleitni þeirra
með hörku og ofbeldi, sem vak-
ið hefur andúð í
þeirra garð og kall-
að fram örvænt-
ingu. Ofbeld-
isverkum
aðskilnaðarsinna
hefur verið svarað
með offorsi.
Í einu af málgögnum kín-
verska kommúnistaflokksins
sagði í dálki á leiðarasíðu í gær
að allir þeir, sem vildu sundra
Kína ættu að láta sér mál Il-
hams sér að kenningu verða.
Ilham hefur hafnað ofbeldi.
Hann vill ekki aðskilnað, en
aukna sjálfstjórn. Hann er rödd
hófsemi í deilunni.
Það gildir kínversk yfirvöld
einu. Eins og venjulega bregð-
ast þau við eins og þurs. Dóm-
urinn yfir Ilham Tohti er út í
hött og væri rétt að láta hann
lausan. Dómurinn sviptir grím-
unni af kínverskum valdhöfum.
Hvað sem líður efnahagslegum
framförum, aukinni velmegun
og uppgangi Kínverja er Kína
alræðisríki þar sem hver sá
sem vogar sér að hreyfa mót-
mælum hættir á að verða fyrir
hrammi kommúnistaflokksins.
Kínverjar ganga of
langt með því að
dæma Ilham Tohti í
lífstíðarfangelsi}
Offors gegn andófsmanni
S
vo mætti allavega halda. Börnum er,
réttilega, kennt að fara ekki upp í
bíl með ókunnugum, sérstaklega
ókunnugum karlmönnum. Þessi
ráð virðast þó vera að ganga lengra
en kann að virðast eðlilegt. Og þó. Eins og
Obama myndi orða það: Höfum eitt á hreinu.
Ef helvíti er til, þá er sérstakur staður í helvíti
helgaður þeim sem brjóta gegn börnum, og vil
ég síður en svo gera lítið úr þeirri staðreynd að
börn verða fyrir kynferðislegu ofbeldi, sem
getur haft skelfilegar afleiðingar og þarf að
uppræta.
Nýverið var á mbl.is sagt frá því að ungur
drengur hefði sturlast af hræðslu þegar karl-
maður, sem stöðvaði bílinn sinn fyrir honum á
gangbraut, gaf drengnum bendingu um að fara
yfir gangbrautina með því að veifa til hans með
þar til gerðum hætti. Drengurinn tók bendingu mannsins,
sem er undirrituðum ágætlega kunnugur, sem svo að
hann væri að kalla hann inn í bílinn til sín.
Atvik sem hefði getað farið eins og ofsahræðslan á
gangbrautinni átti sér nefnilega stað meðan á dvöl minni í
Vínarborg stóð á liðnu vori. Á leið minni heim úr skól-
anum, rétt hjá heimili mínu, sá ég litla stúlku, kannski
átta ára, sem hlaupahjólaði í hringi. Mér fannst eitthvað
undarlegt við hvernig hún lét, þannig að ég gaf mig á tal
við hana. Áður en ég gerði það hugsaði ég samt í örskots-
stund, sennilega það sama og allt hitt fólkið sem hafði
horft á hana en gengið framhjá: „Ætli einhver haldi að ég
ætli að ræna henni, eða gera henni eitthvað
þaðan af verra?“
„Vitleysa,“ hugsaði ég, beygði mig niður og
spurði hvort allt væri í lagi. Stúlkan fór sam-
stundis að hágráta, sem gerði mér þeim mun
erfiðara um vik að skilja austurrísku þýskuna
hennar. „Nein,“ sagði hún gegnum tárin. Hún
var búin að týna mömmu sinni. Ég kynnti mig,
spurði eftir nafni og hvar hún hefði síðast séð
mömmu sína. Nafninu náði ég aldrei, en hún
sagðist búa við Hermanngasse, sömu götu og
ég, og hafa síðast séð mömmu sína þar. Við
fórum því áleiðis í þá átt, þar sem mamman
stóð um það bil 40 metra frá þeim stað þar
sem stúlkan hafði hringsólað. Mamman var
áhyggjufull og skammaði dóttur sína fyrir að
stinga sig svona af, en var þakklát þessum
ókunnuga manni sem kom henni til hjálpar.
Þetta fær mann samt til að velta fyrir sér: Er verið að
ala á of miklum ótta barna við ókunnugt fólk, sem í flest-
um tilvikum væri líklegra til að koma barni í vanda til
hjálpar heldur en hitt? Þegar þokkalega vandaðir menn
þurfa að velta fyrir sér hvort það sé betri valkostur að
ganga framhjá hræddu barni, en að bjóða fram aðstoð
sína, þá fetum við ótroðnar slóðir, sem við vitum ekki
hvert leiða okkur. Barnaníðingar eru gagnvart karl-
mönnum það sem ofbeldisfull vélhjólasamtök eru gagn-
vart venjulegum vélhjólamönnum: 1%. Heimurinn er ekki
að versna. Við erum bara hræddari við hann.
gunnardofri@mbl.is
Gunnar Dofri
Ólafsson
Pistill
Allir karlmenn eru ógn
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Eldislaxar af norskum upp-runa sem veiddust íKleifaá í Patreksfirði ísumar virtust vera að
búa sig undir hrygningu í haust. Frá
þessu er greint í frétt á vef Veiði-
málastofnunar (www.veidimal.is)
sem rannsakaði laxana fyrir Fiski-
stofu. Þeir höfðu ýmist veiðst í net
eða á stöng. Í ljós kom að um var að
ræða eldislaxa af norskum uppruna,
líka þeim sem ræktaðir eru í sjó-
kvíaeldi. Rifjað er upp í fréttinni að
tilkynnt var um slys í nóvember
2013 þegar eldislaxar sluppu úr slát-
urkví Fjarðalax. Fyrirtækið sagði
að 200 laxar hefðu sloppið.
Veiðimálastofnun fékk fyrst 20
laxa um miðjan júlí sl. úr Kleifaá í
Patreksfirði. Rannsóknir staðfestu
að um eldislaxa var að ræða. Stærð
kynkirtla þeirra benti til þess að
hluti þeirra og mögulega allir
stefndu á hrygningu. Síðar bárust
45 laxar sem veiðst höfðu í lok
ágúst. Stærð kynkirtla bentu til
þess að allir hefðu stefnt að hrygn-
ingu í haust. Um var að ræða hrygn-
ur og hænga.
Ógnar villtum laxastofnum
Guðni Guðbergsson, fiskifræð-
ingur og sviðsstjóri hjá Veiðimála-
stofnun, sagði að innan við brúna yf-
ir Kleifaá væri ísalt lón og þar hefðu
flestir laxarnir veiðst. Áin er ekki
fiskgeng nema stuttan spöl. Hann
segir að villtir laxar alist upp í ám
og gangi svo til sjávar. Eftir vaxt-
arskeið í hafinu komi þeir nær und-
antekninglaust aftur í sínar heimaár
og hrygni þar.
Eldisfiskar úr kvíum hafa ekki
fengið sama umhverfisáreiti og
villtu fiskarnir. Ratvísi þeirra og
eðlisávísun er ekki jafn skýr og
tímasett og villtu laxanna. Guðni
sagði að þegar drægi nær hrygn-
ingu leituðu frjálsir eldislaxar að
straumvatni til að hrygna. Í þessu
tilfelli var vitað að fiskur hafði
sloppið úr kvíum í Patreksfirði. Því
komi ekki á óvart að þeir hafi leitað í
ár í grenndinni.
Guðni sagði marga hafa verið
smeyka við að hér við land væri ver-
ið að ala laxa af kynbættum norsk-
um stofni. Ekki sé vitað með vissu
hvaða áhrif hann kunni að hafa í
náttúrunni sleppi hann úr haldi.
„Reynsla annarra þjóða er sú að
þar sem fiskeldi er stundað í sjókví-
um þá gerist það að fiskar sleppi.
Laxfiskar ganga upp í ár og bland-
ast þar villtum fiskum. Því miður
óttast maður að það kunni að geta
gerst hér,“ sagði Guðni. Þetta mun
m.a. hafa gerst í Noregi, Skotlandi
og eins vestanhafs. En hvers vegna
er þetta óæskilegt?
Guðni segir að rannsóknir á
erfðafræði villtra laxastofna sýni að
þeir lagi sig að aðstæðum á hverjum
stað. „Yfirleitt eru laxastofnar í að-
liggjandi ám skyldari hver öðrum en
stofnum í ám sem liggja lengra frá.
Það er ekki mjög mikill samgangur
á milli laxastofna frá Ameríku og
Evrópu. Þeir eru því fjarskyldir. Ís-
lenski villti laxinn er sérstakur og
liggur eiginlega þar mitt á milli,“
sagði Guðni.
Aðlögun laxastofnanna birtist
m.a. í því hvenær þeir ganga til sjáv-
ar og aftur úr sjó. Blandist þeir
utanaðkomandi stofnum er hætta
á að þessir eiginleikar tapist. Það
er því hætta á að sérkenni ís-
lenska laxins og aðlögun hans að
aðstæðum hverfi blandist hann
löxum af framandi stofn-
um. Stöðugt innstreymi
nýs erfðaefnis í t.d. 5-6
kynslóðir gæti útmáð
það erfðaefni villtra
laxa sem nú er til.
Frjálsir eldislaxar að
undirbúa hrygningu
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Eldislax Í Patreksfirði hafa eldislaxar gengið upp í Kleifaá/Ósá. Unnið er
að því að veiða eldisfiskinn. Það er óæskilegt að hann blandist villtum laxi.
Unnið hefur verið að því að
veiða eldislaxa sem gengið
hafa í Kleifaá/Ósá, að sögn
Guðna M. Eiríkssonar, sviðs-
stjóra hjá Fiskistofu. Óvíst er
hvort allir eldislaxar á ósa-
svæðinu ganga upp ána og er
talið ólíklegt að hægt verði að
veiða þá alla.
Netaveiðar verða stundaðar
fram á haust í samvinnu við
Fjarðalax ehf. til að ná fisk-
unum. Örfáir fiskar, sem gætu
verið af náttúrulegum uppruna
eða úr sleppingum, hafa veiðst
í þessu átaki.
Þetta er ekki einsdæmi.
Þannig er talið að eldislax
hafi veiðst í Breiðdalsá
árið 2005. Einnig er
þekkt að eldislaxar af ís-
lenskum uppruna
höfðu áhrif á erfða-
samsetningu laxa-
stofnsins í Elliða-
ánum.
Reyna að
veiða laxana
ÓVÍST AÐ ALLIR LAXARNIR
GANGI Í KLEIFAÁ/ÓSÁ
Guðni
Guðbergsson