Fréttir - Eyjafréttir - 24.08.2000, Blaðsíða 8

8
Fréttir
Fimmtudagur 24. ágúst 2000
Túnsamningar og landnytjasamningar á Heimaey:
Framtíðarskipulag á næsta leyti
Margir samningar að renna út - Beitarlönd geta ekki gengið manna á milli
Vinna við gerð nýrra túnsamninga
á Heimaey hefur staðið undanfarin
ár og sér ekki enn fyrir endann á
hcnni. Er um tímafrekt verkefni að
ræða því verið er að flytja ónýtta
túnskika yfir á nafn Vestmanna-
eyjabæjar með þinglýsingum.
Þegar þessu er lokið taka við nýjar
reglur um úthlutun túna og verður
stuðst við nýtt hnitakcrfi sem
tæknideild bæjarins útbýr. Fréttir
hafa kíkt á þetta mál sem er á
margan hátt flóknara en gera hefði
mátt ráð fyrir.
I eðlilegum farvegi
Jóhann Pétursson, héraðsdómslög-
maður, hefur umsjón með starfmu
fyrir Vestmannaeyjabæ og leggur
hann áherslu á að koma túnskikum,
sem ekki eru í notkun, yfir á nafn
Vestmannaeyjabæjar. „Þetta er vinna
sem er í eðlilegum farvegi en hún
tekur tíma,“ segir Jóhann. „Tilgang-
urinn með þessu öllu er að í
framtíðinni verði hægt að úthluta
túnum eftir nýju hnitakerfi frá tækni-
deild bæjarins til þeirra sem þurfa. Oft
eru skikar líka skráðir á nöfn manna
sem löngu eru hættir að nýta þá. Allt
tekur þetta töluverðan tfma og þarf að
fara í gegnum þinglestur og slíkt.“
Jóhann segir að í framhaldinu verði
gerðir nýir túnsamningar sem taki mið
af eðlilegum kröfum dagsins í dag um
umgengni og nýtingu. „Margir samn-
ingamir eru orðnir fjörgamlir og
fallnir úr gildi en nú er verið að gera
þetta sem auðveldast og skipulegast
þegar til framtíðar er litið.“
Að lokum sagði Jóhann að það
þjónaði hagsmunum allra bæjarbúa að
gerð nýrra túnsamninga lyki sem fyrst
og regla kæmist á um úthlutun lands.
„Það eru fjölmargir sem þurfa að
koma að þessari vinnu, m.a. Flug-
málastjóm og ríkið."
Byggja á gamalli hefð
Túnsamningar á heimalandinu,
Heimaey, em flókið fyrirbrigði en þeir
byggja á gamalli hefð um skiptingu
landsins sem ekki hefur verið auðvelt
mál þegar það gat verið spuming um
afkomu fjölskyldunnar hvort hún
hafði aðgang að landskika eða ekki.
Mikil vinna hefur verið lögð í að
koma skikk á hver hefur yfir að ráða
hvaða túnsamningi og meginstefnan
er að koma landinu undir Vestmanna-
eyjabæ. Afraksturinn er átta bækur
upp á samtals mörg hundmð blað-
síður. Margir þessara samninga eru
fallnir úr gildi, óljóst er hver hefur
yfirráð yfir landinu, sem um ræðir, en
aðrir em í fullu gildi. Samtals er um að
ræða hátt í 400 samninga sem hafa
verið gerðir við einstaklinga, fyrirtæki,
Viðlagasjóð og ríkisstofnanir eins og
t.d. Flugmálastjóm.
I úttekt, sem Jóhann Pétursson lög-
fræðingur og Hlynur B. Gunnarsson
þáverandi byggingafulltrúi í Vest-
mannaeyjum gerðu árið 1997 sem
hluta af vinnu túnsamninganefndar, er
farið yfir þinglýsta túnsamninga í
Vestmannaeyjum, athuguð staðsetn-
ing og hver er líklegur rétthafi. Þeir
skipta verkefninu í nokkra kafla og í
kaflanum um samninga við ein-
staklinga og fyrirtæki er farið yfír 41
samning. Langflestir þeirra em til 75
ára, örfáir til 50 ára og margir renna út
árin 2003 og 2004, nokkrir renna út
síðar, enn aðrir em fallnir úr gildi og
og um tvær jarðir, Breiðabakka og
grasbýlið Lyngfell er talað um erfða-
leigu til ótakmarkaðs tíma. I mörgum
tilfellum er óljóst um staðsetningu en
GREINARMUNUR er gerður á landi undir beit og landi undir túnskika. Túnsamningar á heimalandinu, Heimaey, eru flókið fyrirbrigði
en þeir byggja á gamalli hefð um skiptingu landsins sem ekki hefur verið auðvelt mál þegar það gat verið spurning um afkomu
fjölskyldunnar hvort hún hafði aðgang að landskika eða ekki.
rétthafar finnast að flestum þeirra.
í næsta kafla er listi yfir túnskika
sem heyra undir Vestmannaeyjabæ,
Viðlagasjóð og ríkisstofnanir. Sam-
tals em þetta milli 80 og 90 samningar
við bæinn, Viðlagasjóð, Flugmálstjóm
og Lyngfell. Margir skikar sem heyra
undir Vestmannaeyjabæ em komnir
undir byggðina.
Svo eru það samningar sem ekki
hafa verið þinglýstir en þeir em 28 og
þeir eiga það flestir sameiginlegt að
þinglýstur skiki er þegar kominn undir
byggðina.
Skilaði af sér fyrir tveimur
árum
Túnsamninganefnd var skipuð af
bæjarstjóm Vestmannaeyja þann 28.
október 1996 og var henni ætlað að
yfirfara alla túnsamninga á Heimaey
og skila skýrslu um málið. í nefndinni
sátu Jóhann Pétursson lögmaður,
Olafur Olafsson bæjartækniffæðingur,
Hlynur B. Gunnarsson þá bygginga-
fulltrúi bæjarins, Stefán Geir
Gunnarsson þá formaður landnytja-
nefndar og Georg Kr. Lámsson þá
sýslumaður. Jóhann var af nefndinni
kosinn formaður og skilaði hún
skýrslu sinni í mars 1998.
Samkvæmt niðurstöðu nefndarinnar
er að finna samtals 242 túnsamninga
og í öllum tilvikum em eignaráðin hjá
Vestmannaeyjabæ nema í nokkmm
undantekningum þar sem um er að
ræða samninga milli bæjar og ríkis.
„Margir af þessum túnsamningum em
í dag þinglýstir á Vestmannaeyjabæ
og líka á ríkisstofnanir. Þá em
túnsamningar sem eru þinglýstir eða
skráðir á einstaklinga eða fyrirtæki.
Margir þessara samninga em skv.
niðurstöðum nefndarinnar fallnir til
Vestmannaeyjabæjar fyrst og fremst
þar sem skilyrði um eðlilega notkun
samkvæmt samningnum hafa ekki
verið haldin og túnin ekki ræktuð í
samræmi við ákvæði samningsins.
Einnig em ýmsir samningar þar sem
rétthafar em taldir vera einstaklingar
eða fyrirtæki. Gildir þetta um tún sem
em í eðlilegri notkun skv. ákvæði
samningsins. Nefndin skoðaði hvem
samning og lagði ákveðið mat á gildi
hans,“ segir í samantekt nefndarinnar.
Vill nýja túnsamninga
Varðandi framtfðarskipan telur
nefndin eðlilegast að gerðir verði nýir
túnsamningar sem verði tímabundnir
til tíu ára. „Þessir samningar renni allir
út á sama tíma til að auðvelda alla
vinnu við endumýjun þeirra. Akvæði
um forleigurétt og forkaupsrétt Vest-
mannaeyjar ofl. skulu koma skýrt
fram í þeim samningum. Þessir
samningar skulu miðaðir við hnita-
kerfi þannig að landamerki verði ætíð
ljós.“
Nefndin sendi auglýsingu til rétt-
hafa varðandi réttarstöðu að þeir lýstu
til nefndarinnar þeim réttindum sem
þeir teldu sig hafa yfir að ráða.
„Astæða þessa var aðallega sú að
réttindum hefur í gegnum tíðina ekki
verið þinglýst og því þótti rétt að birta
þessa auglýsingu. Hins hefur aug-
lýsingin ekkert lagalegt gildi,“ segir í
samantektinni og það áréttað að
nefndin sé ekki dómstóll og hafi ekki
vald til að skera úr um í deilum. „í
þeim tilvikum þar sem Vest-
mannaeyjabær hefur úthlutað félaga-
samtökum landskikum, svo sem
Skátafélaginu Faxa o.fl. er lagt til að
gerðir verði lóðarleigusamningar,“ em
lokaorð skýrslunnar.
Túnsamningar að renna út
Það er fróðlegt að kíkja á túnsamninga
sem umboðsmaðurinn í Vestmanna-
eyjum hefur gert á öndverðri 20.
öldinni. I samningi frá 1929 kemur
m.a. fram að landið er leigt á erfða-
festu til 75 ára eða til þess tíma sem
ákveðinn verður í jarðræktarlögum,
ffá fardögum 1929 að telja.
Getið er um stærð landsins í fer-
metrum og er það leigt til túnræktar en
ekki annarra afnota. „Byggingar má
ekki gera á landinu, nema að fengið
sje sjerstakt leyfi umboðsstjómarinnar
til þess,“ segir í 3. lið samningsins.
14. og 5. lið segir að leigutaki skuli
hafa girt leigulandið gripheldri
girðingu áður en ár er liðið frá því
landið er honum útmælt, ella fellur
landið aftur til ríkissjóðs (nú Vest-
mannaeyjabæjar) án endurgjalds. „A
hverju ári skal leigutaki rækta til túns
eigi minna en 1/5 hluta af landinu
þannig að landið sje fullræktað á
næstu fimm árum eftir að útmæling
fer fram. Sje þessu skilyrði eigi full-
nægt á tilsettum tíma hefír leigutaki
fyrirgert erfðarétti sínum,“ segir um
skyldur leigutaka en hægt er að gefa
tveggja ára frest séu sérstakar ástæður
fyrir hendi.
„Ef girðingum er ekki viðhaldið eða
leigulandið gengur úr sér að rækt, svo
til auðnar horfi, hvort tveggja eftir
mati óvilhallra manna, fellur landið
aftur til ríkissjóðs (Vestmannaeyja-
bæjar) án endurgjalds en ríkisstjómin
(Vestmannaeyjabær) hefir forkaups-
rétt að mannvirkjum þeim er kunna að
vera á landinu önnur en ræktunar-
umbætur, eftir mati þar til kvaddra
manna,“ segir í 6. lið.
Þá koma almenn atriði um leigu-
gjald, forkaupsrétt hins opinbera og
uppkaup á mannvirkjum ef einhver
em. „Með þessum takmörkunum er
leigutaka heimilt að selja leigurétt
sinn, veðsetja eða ráðstafa honum á
annan hátt, þó að áskildu samþykki
umboðsvaldsins ef um sölu er að
ræða, veðsetningu eða ráðstöfun
leigurjettar á lóðarhluta er að ræða,“
segir svo í 9. lið.
I fundargerð landnytjaneffidar frá 4.
apríl 1981 er að finna samning, ekki
ósvipaðan, um landnytjarétt. Þar segir
að landið sé leigt til fimm ára og í
þriðja lið segir: „Landið er leigt til
beitar en ekki annarra afnota. Bygg-
ingar má ekki gera á því nema til þess
sé fengið sérstakt leyfi bæjarstjórnar."
Þama skilur á milli samninganna,
því ninsamningamir ná aðeins til skika
sem nýttir er til sláttu en samningar
um landréttindi kveða á rétt um beit.
Annað sem skilur að er að leigutaka
er óheimilt að selja, leigja eða ráðstafa
á annan hátt rétti sínum samkvæmt
samningi þessum, án samþykkis
bæjarstjómar. Er seinna atriðið mjög
athyglisvert því þar kemur skýrt fram
að beitarlönd á Heimaey geta ekki
gengið manna á milli nema með
samþykki bæjarstjómar.