Fréttir - Eyjafréttir - 21.12.2000, Blaðsíða 22

22
Fréttir
Fimmtudagur 21. desember 2000
Gottuleiðangurinn til Grænlands árið 1929:
Stefndu að sauð-
r
nautarækt á Islandi
-Komu heim með níu kálfa sem ekki þoldu íslenskar aðstæður
Skipshöfnin á Gottu við upphaf leiðangursins. Fremri röð frá vinstri: Gunnar Kristjánsson, Markús
Sigurjónsson, Kristján Kristjánsson, Kristján Kristinsson, Þorvaldur Guðjónsson.
Aftari röð frá vinstri: Vigfús Sigurðsson, Ragnar Pálsson, Ársæll Árnason, Finnbogi Kristjánsson,
Baldvin Björnsson, Edvard Frederiksen.
Rúm 70 ár eru liðin
frá hinum fræga
Gottuleiðangri til
Grænlands en hann
var farinn sumarið
1929 og ætlunin að
fanga sauðnaut á
Grænlandi og flytja
þau til Islands.
Upphaf þessa
máls var að á
alþingi var árið
1928 samþykkt
fjárveiting upp á 20
þúsund krónur til
að afla sauðnauta
og flytja þau inn.
Mun ætlun
alþingismanna hafa
verið sú að auka
með þessu
fjölbreytni í
íslenskum
landbúnaði. Gerðar
höfðu verið
tilraunir með að
flytja inn dýr, m.a.
hreindýr og héra,
að ógleymdum
refum og minkum,
og þama átti að
bæta enn einni
skrautfjöðurinni í
dýralíf íslensks
landbúnaðar. Var
gert ráð fyrir að tíu
sauðnaut yrðu sótt
til Grænlands.
Komið þið með dýrin, þá
borga ég styrkinn!
Nokkrir ungir og áræðnir menn
ákváðu að láta til skarar skríða og
freista þess að gera út leiðangur til
Grænlands til að sækja sauðnaut. Þar
var fremstur í flokki Ársæll Ámason,
bókaútgefandi og bókakaupmaður í
Reykjavík, sem hafði ritað greinar í
blöð um möguleika þess að fanga
sauðnaut og flytja til íslands. Þeir
sóttu um þessa fjárveitingu og ætluðu
sér að leigja Ametu, 200 smálesta
skip, sem var sérútbúið til siglinga í ís.
í ljós kom að Ameta var ekki til leigu,
bankinn sem hafði með skipið að gera,
vildi aftur á móti selja það og skyldi
kaupverðið vera 50 þúsund krónur.
Ársæll og félagar ákváðu að kaupa
skipið en til að geta fjármagnað þau
kaup urðu þeir að fá greiddar fyrirfram
þær 20 þúsund krónur sem alþingi
hafði ákveðið að verja til verkefnisins.
En þegar þeir gengu á fund Tryggva
Þórhallssonar, forsætisráðherra, var
þeim gerð grein fyrir að ætlun
Alþingis var ekki að styrkja einhveija
ævintýramennsku út í bláinn.
„Komið þið með dýrin hingað á
staðinn og þá skal ég greiða ykkur
styrkinn,“ sagði ráðherra..
Þar með var úti sá draumur að fá
Ametu til fararinnar en ekki var samt
gefist upp. Þeir fréttu að til leigu væri
35 smálesta bátur, Gotta VE 108, í
eigu Áma Böðvarssonar í Vestmanna-
eyjum. Báturinn þótti óvenju sterk-
byggður og ætti því að mega treysta
honum til siglinga í ís. Þá var nýbúið
að skipta um vél í honum. Ur varð að
þeir leigðu Gottu til fararinnar.
Valinn maður í hverju rúmi
Forsprakki hópsins, Ársæll Ámason,
skráði sögu þessa leiðangurs og gaf
ferðasöguna út á bók, sama ár og
leiðangurinn var farinn. Það sem hér
er tekið saman er að verulegu leyti
byggt á bók Ársæls, Grænlandsför.
Áhöfnina á Gottu skipuðu 11 menn.
Skipstjóri var Kristján Kristjánsson, úr
Amarfirði, rúmlega þrítugur, þaul-
vanur bátasjómaður, gætinn, hæg-
gerður og einbeittur, eins og Ársæll
lýsir honum.
Stýrimaður var Kristján Kristinsson
frá Hafnarfirði, vanur togarasjómaður,
ötull, skemmtinn og skýr. Hann bar
viðurnefnið Bakkus, ekki þó vegna
fylgilags við þann foma guð, heldur
að öllum líkindum vegnajDess að hann
var ættaður frá Bakka á Álftanesi.
Vélamaður var tvíburabróðir
skipstjórans, Gunnar. Hann var ekki
aðeins „mótoristi“ heldur einnig
„mótorsmiður“ sem væntanlega
myndi heita vélvirki nú á dögum.
„Állt féll vel sem hann kom að, ekki
aðeins smurning og smíði heldur og
samveran við félagana," segir í
lýsingu Ársæls á honum.
Annar vélamaður var Þorvaldur
Guðjónsson frá Vestmannaeyjum,
annálaður fiskimaður og sjósóknari.
„Ekki get ég hugsað mér að Ólafur
Tryggvason hefði getað kjörið sér
glæsilegri stafnbúa á Onninn langa en
Valda,“ segir Ársæll í bók sinni þegar
hann lýsir Þorvaldi.
Matsveinn var Edward Frederiksen,
fimmtugur að aldri, grár fyrir hæmm
af eldamennskuáhyggjum en ungur og
sætur þegar í land var komið, eins og
segir í lýsingu á honum. „Lærður í
matargerð og málum og mörgu fleiru.
Kunni að segja fleiri sögur en við hinir
allir samanlagt."
Loftskeytamaður var Ragnar Pálsson
en lítið reyndi á þá kunnáttu hans um
borð þar sem senditækið virkaði ekki
sem skyldi, þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir til að gera við það. Aftur á mót
var móttökutækið í besta lagi og gátu
þeir fylgst með fréttum frá Islandi
allan tímann. „Ragnar var þekktastur
um borð fyrir héraveiðar," segir í
lýsingu á honum.
Vigfús Sigurðsson, „Grænlandsfari,"
var elstur um borð, hélt upp á 54 ára
afmælið þann 16. júlí. Hann hafði
tekið þátt í dönskum leiðangri yfrr
Grænland árið 1912 og var því kunn-
ugur staðháttum. „Hann er maður
æðrulaus og jafnhugaður. Alltaf
alúðlega glaður á hverju sem gengur.
Bókamaður mestur allra um borð,“
segir í lýsingu Ársæls.
Markús Siguijónsson var yngstur um
borð, 19 ára. Afi hans var Markús
Bjamason, skipstjóri og skólastjóri
Stýrimannaskólans og Ársæll segist
ávallt hafa séð verðandi skipstjóra í
Markúsi. „Svipurinn var alvörugef-
inn, hann vann öll sín verk með
ákveðnum dugnaði eins og hann
væntanlega ætlaði að krefjast af undir-
mönnum sínum.“
Finnbogi Kristjánsson var bróðir
Kristjáns skipstjóra og Gunnars
vélstjóra. „Hann var einhver mesti
vígamaðurinn um borð, ötull og eftir
því þolinn við hvað sem hann fékkst.
Hvort heldur var að hlaupa upp
snarbrattar Qallshlíðar, bera ketbyrðar,
standa blautur og kaldur við stjóm í
stórviðri, ekkert bugaði Boga. Og
ávallt reiðubúinn að slá fram spaugi-
lega hógvæmm sjómannafjarstæð-
um,“ segir í lýsingu af honum.
Baldvin Bjömsson, gullsmiður, hafði
dvalið langvistum í Danmörku og
Þýskalandi en fluttist heim skömmu
eftir að stríðið skall á og bjó í Reykja-
vík og Vestmannaeyjum. „Hann mun
vera „hinn ævintýragjami gullsmiður“
sem dönsku blöðin sögðu að hefði
komið af stað allri þessari vitleysu
(þ.e. leiðangrinum, - innsk. SJ). En
þess má geta í þessu sambandi að
hann vissi ekkert af þessari ferð fyrr en
báturinn var leigður frá Vestmanna-
eyjum og átti því engan þátt í
undirbúningi hennar," segir Ársæll.
„Hann var sjógarpur mikill á yngri
ámm og vildi nú óður og uppvægur fá
að „ganga í bamdómi.“ Það sýndi sig
fljótt að gullsmíðin hafði ekki alveg
gert út af við sjómanninn í honum.
Það mundi taka allmikið rúm ef ég
ætti að telja upp allar hans listir. Þess
má að eins geta að viðfelldnari og
glaðværari félaga er ekki hægt að
hugsa sér,“ segir Ársæll um Baldvin.
Og ellefti leiðangursmaðurinn um
borð í Gottu var svo Ársæll Ámason.
Ársæll var fæddur 1886, Njarð-
víkingur. Hann var lærður bókbindari
og vann m.a. í Sviss, Svíþjóð og
Noregi áður en hann stofnsetti eigin
bókbandsstofu og bókaverslun 1915.
Hann var einnig nokkuð umsvifa-
mikill útgefandi, gaf m.a. út tímaritið
Eimreiðina á ámnum 1917 til 1923.
Þá þýddi hann og gaf út allar
ferðabækur Vilhjálms Stefánssonar
landkönnuðar.
Farkosturinn, Gotta VE 108, var
smíðaður í Faxe, Danmörku árið 1916
úr eik og fum. Gotta var mæld 35
smálestir brúttó en 14 nettó, 16,85 m
að lengd, 4,86 á breidd og djúpristan
2,29 m. Nýbúið var að skipta um vél í
bátnum, í honum var 65 ha vél af
gerðinni Seffle.
Loftskeytatækin verri en
engin
Lagt var af stað frá Reykjavík þann 4.
júlí 1929 kl. Vi 5 síðdegis í norðan-
hægviðri og sólskini. Þegar út í flóann
kom tók Gotta að höggva dálítið og
var þá innýflum sumra leiðangurs-
manna nóg boðið.
Fljótlega kom í ljós að sendir
loftskeytatækjanna um borð virkaði
ekki og var því haldið inn til ísafjarðar
til að reyna að ráða bót á því. „Ekki
tókst það og reyndust þessi tæki verri
en engin," eins og Ársæll lýsir þeim.
Siglt var til norðurs og við Hom
renndu þeir fæmm og fengu nokkrar
máltíðir af stútungi. Ferðin norður
eftir gekk greitt allt til þess er þeir
komu í hinn eiginlega Grænlandsís.
Þann 10. júlí varð fyrir þeim ókleifur
ísveggur. Þoka var á og héldu þeir
kyrrn fyrir um daginn þar til síðdegis
að birti til og sást vík inn í ísinn.