Frúin - 01.02.1963, Blaðsíða 6

verið rætt og ritað gríðarlega mikið
um fimm alda skeið, en um hina var
einungis rætt, en nær aldrei ritað.
Það er því að vonum, að hugmyndir
okkar um Ólöfu ríku séu harla ó-
ljósar og atferli hennar fallið í
gleymsku. Það er söguleg staðreynd,
að fáir menn hafa verið bættir
dýrara gjaldi en Björn Þorleifsson.
Hins vegar er það vafasamt, hvern
þátt húsfreyjan á Skarði á Skarðs-
strönd átti í því 20 ára stríði, sem út
af vígi hans spannst. Við höfum of-
boð fátæklegar spurnir af henni, en
vildum fegin kynnast henni nokkru
nánar.
Bjó brynjað vægðarleysi og yfir-
gangur undir kvenkufli hennar?
Var hún glæsileg? Drottnaði hún
yfir karlmönnum í krafti kvenlegra
töfra?
Var hún ör til ásta, eins og faðir
hennar vildi að stúlkan sín væri?
Fyrstan vil eg kjörinn kost
kjósa að hafi mín drós:
hærð sé vel og hagorð,
hyggin og ráðdygg,
dægilega miðmjó,
menntuð bezt og fagrhent,
fótsmá og vel vitur,
væneygð og örkær.
BÚNINGUR KVENNA Á 15. ÖLD.
Þannig kvað riddarinn, Loftur ríki
Guttormsson, og dillar dóttur sinni,
en við erum litlu nær.
Sagan hér að framan er skráð af
séra Jóni Gissurarsyni á Núpi í Dýra-
firði um 160 árum eftir dauða Ólafar.
Þótt hann væri Vestfirðingur og
vissi ýmislegt um hana, þá er hann
ekki einu sinni sannfróður um heim-
ili hennar Skarð á Skarðsströnd og
segir að hún búi á Reykhólum. Þann-
ig bregðast krosstrén, sé Ólöf nefnd.
Það fer e. t. v. bezt á því, að hún
haldi áfram að vera þjóðsöguhetja,
íslenzk skjaldmey, sem hver mótar
eftir sinni vild og skáld yrkja til
ástaljóð jafnvel á 20 öld. Heimildir
okkar um Ólöfu ríku eru af svo
skornum skammti, að við getum
aldrei leyst hana til fulls úr álögum
þjóðsögunnar. Það er e. t. v. gæfa
hennar. Það er þó öruggt, að hún var
bæði auðugust og voldugust allra
kvenna fyrr og síðar.
— Bæði af honum gustur geðs
og gerðarþokki stóð, —
segir Fornólfur um Björn í Ögri, en
svo mun einnig hafa verið um Ólöfu
Sama ath.: Víðu og síðu ermarnar.
Héðan er komið máltækið að „láta
hendur standa fram úr ermum“.
Loftsdóttur hina ríku bæði heima á
Skarði og í hirðsölum í Skotlandi og
Kaupmannahöfn, hvort sem hún var
fangi eða frjáls ferða sinna.
2. Þegar fræðimenn
hætta störfum.
Jón Gissurarson segir, að margt sé
hægt að skrifa um Ólöfu ríku, en
hann leiðir það hjá sér af einhverj-
um ástæðum. Það hafði liðið hjá, að
íslendingar skrifuðu um menn og
atburði á 15. öld. Árið 1430 sofnaði
íslenzk sagnaritun þyrnirósarsvefni
og svaf í hundrað ár eins og prinsess-
an í ævintýrinu. Við vitum ekki,
hvaða galdranom svipti íslendinga
fýsninni til sjálfstæðrar fróðleiks-
söfnunar og stakk drottningu hum-
aniskra fræða svefnþornum hér úti.
Hér hafði hún átt marga af snjöllustu
þegnum sínum á Vesturlöndum, allt
frá því að Ari fróði réðst til hirðar
hennar um 1100. Þrjú hundruð árum
síðar þurrkar síðasti íslenzki sagna-
ritarinn á miðöldum blekið af penn-
anum, og sagnfræðingar hefja rúm-
lega aldarlangt verkfall við skriftirn-
ar. Það er fyrst, þegar fornmennta-
stefna 16. aldar berst hingað út, að
þeir taka til starfa að nýju, en þá
höfðu mikil vötn fallið til sjávar. Nú-
tíðin varð að fortíð á 15. öld eins og
ávallt, og hún gleymdist með kyn-
slóðunum, sem hurfu til moldar og
varð ekki rifjuð upp.
Um húsfrúna á Skarði, Ólöfu
Loftsdóttur, var aldrei ritaður staf-
ur, svo að vitað sé með sannindum,
fyrr en hún var búin að hvíla á aðra
öld í gröf sinni. Hún átti sér hirð-
skáld, því að hún var drottning, að
vísu ókrýnd, en allur sá kveðskapur,
sem henni var fluttur, er löngu
gleymdur. Við vitum það eitt, að
henni þótti ísyggilegur brími í lof-
mansöng, sem Svartur skáld á Hof-
stöðum flutt henni. Og sem hann
kvað fyrir henni, sagði hún: „Ekki
nú meira, Svartur minn.“
„Ekki nú meira, Svartur minn.“
„Ekki skal gráta Björn, heldur
safna liði“, það eru öll þau tilsvör
húsfreyjunnar á Skarði, sem varð-
veitzt hafa. „Ekki meira —; ekki
skal“ —
— Öll var prýði í æðsta veldi,
er að þér flykktust sveinar nóg,
og brannstu sjálf í afmorseldi,
en öllu hélzt í skefjum þó. —
Svo kvað skáld til hennar á 20. öld.
Ef til vill hafði það rétt fyrir sér.
6
FRÚIN