Fréttablaðið - 28.11.2013, Qupperneq 28

28. nóvember 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 28
Samkvæmt Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnuninni er ofbeldi
alvarlegt heilbrigðisvandamál.
Allar þjóðir heims eru hvattar
til að styrkja og auka forvarnir
gegn ofbeldi og koma því mark-
visst inn í mennta-, félagsmála-,
laga- og heilbrigðiskerfið og
mikilvægt er að hefja forvarnir
snemma.
Einstaklingur sem beittur er
ofbeldi getur orðið fyrir sál-
rænu áfalli og upplifað lang-
varandi streitu, afleiðingar þess
geta verið mjög alvarlegar eins
og áfallastreituröskun, ýmis geð-
ræn vandamál s.s. þunglyndi,
kvíði, persónuleikaröskun o.fl.;
hegðunar- eða félagsleg vanda-
mál s.s. lágt sjálfsmat, erfið-
leikar með tengslamyndun, náin
sambönd og kynlíf, sjálfsvígs-
hugsanir og áfengis- og vímu-
efnavandamál. Flókin sálvef-
ræn einkenni geta einnig komið
fram s.s. verkir, vefjagigt, svefn-
vandamál, síþreyta og fleira.
Langvarandi streita bælir
ónæmiskerfið og hefur þar af
leiðandi áhrif á þróun ýmissa
sjúkdóma og heilsufarsvanda-
mála, þess vegna getur ofbeldi
haft áhrif á þróun sjúkdóma og
heilsufarsvandamála. Ofbeldi
hefur því ekki aðeins áhrif á ein-
staklinginn sem fyrir því verð-
ur, einnig fjölskyldu og vini og
litar allt samfélagið. Afleiðing-
arnar geta einnig verið gífurlega
kostnaðarsamar fyrir þjóðfélag-
ið vegna örorku, lyfja, rannsókna,
aðgerða, afbrota og ýmissa með-
ferða.
Efla þarf fræðslu
Því er mikilvægt að reyna að
koma í veg fyrir ofbeldi og byrja
v ið upphaf
hvers lífs, í
móðurkviði, í
mæðravernd.
Auka fræðslu
til heilbrigð-
isstarfsfólks
sem starfar
með foreldrum
sem eiga von á
barni og þeirra
sem koma til
með að sjá um
eftirlit í fram-
haldinu. Efla
fræðslu t i l
kennara, skóla-
starfsfólks og skólahjúkrunar-
fræðinga. Stórum hluta dagsins
eyða börnin okkar í skólanum,
þar gefst kennurum og skóla-
starfsfólki kjörið tækifæri til að
aðstoða þau börn sem búa við eða
hafa orðið fyrir ofbeldi.
Á endalaust að auka ábyrgð
kennara? Er þetta ekki ábyrgð
foreldra? Vissulega er þetta
ábyrgð foreldra en þær aðstæð-
ur geta skapast hjá börnum að
ofbeldið á sér stað á heimilinu,
barnið finnur ekki öruggt skjól
og fær ekki stuðning, barnið getur
ekki stundað félagsstörf, er lagt í
einelti, á enga vini. Hvert á barnið
að leita? Kennarinn eða heilbrigð-
isstarfsmaðurinn gæti verið eina
manneskjan í lífi barnsins sem
það treystir og getur leitað til.
Fagfólk sem velur að vinna með
börnum og fjölskyldum þeirra,
ber samfélagslega og siðferði-
lega ábyrgð á að vera til staðar
fyrir barnið og fjölskylduna. Það
á að vera hluti menntunar kenn-
ara, heilbrigðis- og félagsmála-
starfsfólks, presta, lögreglu o.fl.
að þekkja einkenni, áhættu og
afleiðingar alls kyns ofbeldis,
vita hvernig skal bregðast við og
hvert skal leita.
Við fullorðna fólkið berum
ábyrgð á börnum okkar, í lífi
allra geta þó skapast aðstæð-
ur þar sem einstaklingur miss-
ir tökin, er ekki til staðar fyrir
barnið sitt eða sína nánustu, þá
er það ábyrgð samfélagsins að
bregðast við.
Gætum að því hvernig við
tölum, ef við gefum í skyn að við
séum komin með nóg af öllu tali
um ofbeldi og getum ekki hugs-
að okkur að hlusta á þá umræðu,
er mjög ólíklegt að börn okkar
eða vinir í vanda leiti til okkar,
því þau leggja ekki meira á
okkur.
Hugsum áður en við tölum og
munum að aðgát skal höfð í nær-
veru sálar.
JÁ, þér kemur það við
Greinarhöfundur verður með fyr-
irlestur í Háskólanum á Akureyri
í dag (fimmtudaginn 28. nóvem-
ber) kl. 12.10, um afleiðingar kyn-
ferðislegs ofbeldis í æsku fyrir
heilsufar og líðan: er munur á
stelpum og strákum? í tilefni af
16 daga átakinu gegn kynbundnu
ofbeldi. Allir velkomnir, aðgangur
ókeypis.
Kemur þér það við? – Að segja
frá … og vera trúað … gefur von
M e ð h l i ð sj ó n a f
umræðunni um breytt-
an lífsstíl, sérstaklega
breytt mataræði, er vert
að halda á lofti hvað
áunnist hefur í barátt-
unni gegn kransæða-
sjúkdómum á Íslandi síð-
astliðinn aldarfjórðung,
að mestu leyti vegna
jákvæðari l ífsstí ls.
Kransæðasjúkdómur var
algengasta dánarorsök
miðaldra fólks á Íslandi seinni
hluta síðustu aldar og vissulega
eru hjarta- og æðasjúkdómar enn
ein aðaldánarorsök Íslendinga,
en í mun minni mæli en áður og
koma nú að jafnaði fram síðar á
ævinni.
Um þetta höfum við upplýsing-
ar frá dánarmeinaskrá Hagstofu
Íslands og kransæðaskráningu
fyrir allt Ísland sem Hjarta-
vernd hefur annast síðan árið
1980. Þessar skýrslur sýna að
dauðsföllum af völdum kransæða-
sjúkdóms hefur fækkað um 80%
meðal 75 ára og yngri á tíma-
bilinu 1981-2006. Þannig deyja
300 færri Íslendingar árlega í
þessum aldurshópi af þessum
sökum en fyrir aldarfjórðungi.
Kransæðaskráning Hjartavernd-
ar sýnir að um það bil 500 færri
einstaklingar fá kransæðastíflu
árlega en fyrir aldarfjórðungi ef
tíðnin hefði haldist óbreytt. Þetta
vekur upp spurninguna; Hve stór-
an hluta af þessum lækkunum má
rekja til þróunar á eftirtöldum
sviðum síðastliðinn aldarfjórð-
ung?
● Áhættuþátta kransæðasjúk-
dóms meðal þjóðarinnar
● Betri lyfjameðferðar
● Meðferðar kransæðastíflu á
sjúkrahúsunum.
Vísindafólk Hjartaverndar
hefur reynt að svara
þessari spurningu út frá
víðtækum upplýsingum,
sem safnað hefur verið
með áratuga mælingum
á áhættuþáttum krans-
æðasjúkdóma í Hóprann-
sókn Hjartaverndar, en
einnig upplýsingum frá
hjartadeildum spítal-
anna- og erlendum lyfja-
rannsóknum. Um þetta
má lesa nánar í netút-
gáfu Plos One nóvember 2010. Í
samantekt sýnir þetta uppgjör að
þrír fjórðu hlutar þessarar lækk-
unar á tíðni kransæðasjúkdóms
og dauðsfalla af hans völdum
megi rekja til breytinga á áhættu-
þáttum kransæðasjúkdóms sem
orðið hafa meðal Íslendinga á
þessu tímabili. Þannig minnkuðu
reykingar um helming, sem skýr-
ir um það bil fimmtung fækkunar
kransæðatilfella, blóðþrýstingur
lækkaði um 5 mmHg sem einnig
skýrir um fimmtung lækkunar-
innar, líkamshreyfing í frístund-
um jókst verulega, sem einnig
hafði jákvæð áhrif (5%), en vax-
andi líkamsþyngd og samfara
henni tvöföldun á tíðni tegundar
II af sykursýki hafði hins vegar
neikvæð áhrif sem nam 10%.
Lækkun á kólesteróli
Það sem hafði hins vegar mestu
áhrifin var lækkun á heildargildi
kólesteróls í blóði Íslendinga á
þessu tímabili, sem nam tæpu 1
mmol/L eða um það bil 15% hjá
báðum kynjum. Þessi lækkun á
þéttni kólesteróls skýrði rúmlega
30% af heildarfækkun krans-
æðastíflutilfella og dauðsfalla af
hennar völdum á þessu tímabili
eða meira en þau 25% sem skýrð-
ust af inngripi lyfja og meðferðar
á sjúkrahúsunum.
Þessa lækkun á kólesteróli
meðal Íslendinga, í öllum aldurs-
hópum fullorðinna samkvæmt
rannsóknum Hjartaverndar, má
skýra með minni neyslu á smjöri
og hörðu smjörlíki, feitu kjöti,
heilmjólk og feitum mjólkuraf-
urðum en aukinni notkun jurta-
olíu við matargerð. Þetta hefur
leitt til minni fituneyslu í heild
sinni, en það sem skiptir þó meira
máli, minni neyslu á mettaðri
(dýra)fitu, frá því að vera meira
en 20% af heildarorkunni í minna
en 15% auk þess sem neysla trans-
fitu minnkaði á þessu tímabili úr
2,0% í 1,4%.
Þessi æskilegi árangur hefur
náðst meðal annars vegna ráð-
legginga heilbrigðisyfirvalda og
breyttrar áherslu matvælaiðnaðar-
ins til að mæta kröfum neytenda.
Mér þykir vert að minna á
þetta í umræðunni um breytingar
á lífsstíl þessa dagana. Allir eru
vissulega sammála um óæskileg
áhrif viðbætts sykurs í matvæli
og gosdrykkja í baráttunni gegn
vaxandi offitu og sykursýki, sem
áður var minnst á. En áður en
ávextir og grænmeti eru skorin
við trog og í staðinn ráðlagt feitt
kjöt og beikon sem lífsstíll er
vert að hafa í huga hvað reynslan
hefur kennt okkur hér á Íslandi
síðastliðinn aldarfjórðung.
Hverju hefur jákvæður lífsstíll
Íslendinga áorkað?
Innan fáeinna vikna mun
ríkisstjórnin ákveða að
afhenda fámennum en
valdamiklum hópi þjóð-
areign sem talin hefur
verið að verðmæti allt
að 45 milljarðar króna.
Fyrir þetta munu hinir
fáeinu handvöldu ein-
staklingar, sem ríkis-
stjórnin telur að betur
séu að þessu komnir
en aðrir, greiða mála-
myndagjald sem er aðeins hluti af
því verðmæti sem afhent verður.
Ríkisstjórnin deilir ekki um að hér
er um ótvíræða eign þjóðarinnar
að ræða en hyggst samt sem áður
afhenda þessa þjóðareign velvildar-
mönnum sínum á silfurfati. Ef eign
þessi væri boðin til sölu á almenn-
um markaði myndu fjármunirnir
sem fyrir hana fást fara langt með
að fjármagna endurreisn Landspít-
alans.
Eign sú sem hér um ræðir er
makrílstofninn við Ísland. Ákvörð-
unin um að afhenda þessa eign
fáeinum útvöldum mun verða
borin á borð fyrir okkur sem
afar flókið úrlausnaratriði sem
aðeins sé hægt að leysa með því
að afhenda hana útvöldum. Það er
aftur á móti ekki svo. Hér er um
sáraeinfalda aðgerð að ræða, fiski-
stofn sem er nýr í lögsögunni og
aðeins spurningin um hvort þjóð-
in eigi að fá sanngjarnt verð fyrir
eign sína eða ekki.
Tveir vísindamenn, Þorkell
Helgason og Jón Steinsson, hafa
sett fram heildstæða tillögu um
hvernig bjóða má upp veiðirétt á
makríl þannig að þjóðin og útgerð-
armenn geti vel við unað. Eigend-
ur makrílsins, þjóðin, fá hæsta
mögulega verð fyrir eign
sína og útgerðarmennirnir
fá afnotarétt af makrílstofn-
inum til nægjanlega langs tíma til
að byggja fjárfestingar sínar á.
… þingmaður og svarið er?
Hér mun hefjast gamalkunnur
söngur um fyrirtækin sem munu
verða gjaldþrota, skatt á lands-
byggðina o.fl. Svörin við því eru
að aðeins þau fyrirtæki sem bjóða
of hátt í veiðiréttinn eiga á hættu
að verða gjaldþrota og væntanlega
eru útgerðarmenn ekki svo heill-
um horfnir að þeir bjóði umfram
getu. Ekki verður um skatt að
ræða heldur aðeins innheimt fjár-
hæð, sem viðkomandi útgerð sér
sér fært að bjóða, í frjálsu útboði.
Veiðirétturinn greiðist af fyrir-
tækjunum sjálfum enda greiða
landshlutar ekki skatta. Gera má
ráð fyrir að flest fyrirtækin sem
muni bjóða í makrílveiðina séu
staðsett á höfuðborgarsvæðinu.
Næst þegar þið hittið þingmann-
inn ykkar, spyrjið hann: „Hvort
viltu frekar gefa fáeinum útvöld-
um eign þjóðarinnar eða bjóða
eignina til leigu á almennum
markaði og nota andvirðið til að
endurreisa Landspítalann?“ Látið
svarið sem þingmaðurinn gefur
ykkur ráða því hvort þið kjósið
hann aftur.
Gjöf til útgerðar-
manna eða endur-
reisn Landspítalans
Ég undirritaður, Joseph
George Adessa, skrifa til
þess er málið varðar hjá
Tryggingastofnun ríkis-
ins vegna gjörnings sem
ég varð vitni að. Þannig
er mál með vexti að ég fór
á örorku í október 2010
og fékk örorkubætur sem
eru langt undir þurftar-
mörkum.
Hvað um það. Tæpum
tveimur árum seinna
athuga ég hvort ég eigi rétt á
einhverju frá lífeyrissjóðnum
mínum. Búinn að borga í lífeyris-
sjóð frá því ég var fimmtán ára.
Eftir nokkurn tíma fæ ég bréf
frá lífeyrissjóðnum um að ég eigi
u.þ.b. eina milljón hjá þeim, aftur-
reiknað frá október 2010. Eftir
skatt eru þetta um 600 þúsund
krónur. Ég voða kátur með það.
En stuttu seinna fæ ég bréf frá
Tryggingastofnun ríkisins um að
ég skuldi stofnuninni 450 þúsund.
Hvað er þetta? Lífeyrissjóður-
inn segir að ég eigi eina milljón
hjá þeim, 400 þúsund í skatt og
450 þúsund til Tryggingastofnun-
ar ríkisins? 150 þúsund kall eftir.
Allt farið til ríkisins!
Ég bara spyr, hvaða system er
þetta eiginlega? Og hvaða snilling-
ar búa til svona kerfi? Eða snúast
öll kerfi hjá hinu opinbera um það
að arðræna öreigana því litla sem
þeir eiga?
Skortur á mannkærleika
Fólk sem er lasið á líkama eða
sál, nema hvort tveggja sé, á ekki
fyrir fæði, klæðum eða húsnæði,
er með bætur og lífeyri langt
undir þurftarmörkum. Það er allt-
af verið að nuddast í þessu fólki
og segja því að það sé með þúsund
kalli of mikið hér og þúsund kalli
og mikið þar. Hvað er þetta eigin-
lega? Maður þorir ekki að segja að
þetta sé mannvonska. En þetta er
allavega skortur á mannkærleika.
Snúum okkur að mér. Hefði
ekki verið best fyrir Trygginga-
stofnun ríkisins að hirða bara líf-
eyrinn minn sem ég átti hjá lífeyr-
issjóðnum strax, heldur en að ég
fengi hann fyrst og eyddi honum
og koma síðan og rukka mig um
hann? Ég bara spyr: Hvaða fífla-
skapur er þetta?
Sem sagt, ef ég þigg pening-
inn frá lífeyrissjóðnum á ég að
láta Tryggingastofnun ríkisins fá
hann. Ef ég þigg hann ekki, þá fær
enginn neitt, nema náttúrlega líf-
eyrissjóðurinn. Og aftur spyr ég:
Hvaða snillingar eru þetta?
Ps.
Þið voruð að spyrja mig um
skuldastöðu mína og greiðslu-
getu. Ég var búinn að segja við
starfsfólkið hjá ykkur að ég hefði
notað peninginn frá lífeyrissjóðn-
um til að borga upp skuldir mínar.
En þetta mál snýst ekki um það.
Þetta snýst um ef lífeyrissjóður-
inn segir að ég eigi peninga hjá
honum. Á ég hann eða á ég hann
ekki?
Opið bréf til Trygg-
ingastofnunar
KYNBUNDIÐ
OFBELDI
Sigrún
Sigurðardóttir
lektor við Heil-
brigðisvísindasvið
Háskólans á Akureyri
➜ Það á að vera hluti
menntunar kennara, heil-
brigðis- og félagsmálastarfs-
fólks, presta, lögreglu o.fl . að
þekkja einkenni, áhættu og
afl eiðingar alls kyns ofbeld-
is, vita hvernig skal bregðast
við og hvert skal leita.
➜ Þessi æskilegi árangur
hefur náðst meðal annars
vegna ráðlegginga heil-
brigðisyfi rvalda og breyttrar
áherslu áherslu matvæla-
iðnaðarins til að mæta
kröfum neytenda.
HEILBRIGÐISMÁL
Gunnar
Sigurðsson
læknir
SJÁVAR-
ÚTVEGUR
Bolli Héðinsson
hagfræðingur
➜ Látið svarið sem
þingmaðurinn gefur
ykkur ráða því hvort
þið kjósið hann aftur.
SAMFÉLAG
Joseph G. Adessa
öryrki og fv.
framreiðslumaður
➜ Sem sagt, ef ég þigg
peninginn frá lífeyris-
sjóðnum á ég að láta
Tryggingastofnun
ríkisins fá hann. Ef ég
þigg hann ekki, þá fær
enginn neitt, nema
náttúrlega lífeyris-
sjóðurinn.