Fréttablaðið - 04.02.2014, Qupperneq 15

ÞRIÐJUDAGUR 4. febrúar 2014 | SKOÐUN | 15
Hver kannast ekki við það að
verða móður, það er hinn eðli-
legasti hlutur, sérstaklega ef
maður er að reyna á sig? Þarna
er líkaminn að stýra orkuþörf
sinni og segir til um það magn
súrefnis sem hann krefst til að
efnaskipti okkar gangi upp, auk
þess sem hann er að losa sig við
úrgangsefni. Þarna er í grunninn
lýst starfsemi lungnanna á mjög
einfaldaðan hátt. Öll vitum við
að okkur er nauðsynlegt að anda
og að án súrefnis getum við ekki
lifað. Við verðum tilfinnanlega
vör við það ef við höldum í okkur
andanum að það gengur ekki
endalaust, líkaminn berst á móti
og vill fá súrefni.
Þeir sem eru aktífir og stunda
íþróttir eða hvers kyns áreynslu
þekkja líka þá vellíðan sem
því fylgir þegar henni er lokið,
ákveðin sælutilfinning færist yfir
viðkomandi. Við vitum í dag að
hreyfing hvers konar hefur áhrif
á andlega sem líkamlega líðan
auk þess sem hún bætir svefn,
meltinguna og ýmislegt fleira.
Þetta byggir hins vegar mikið á
því að viðkomandi sé hraustur og
þegar hann reynir á sig þá geti
hann hvílst og endurnærst í kjöl-
farið.
Sá sem er með langvinn-
an lungnasjúkdóm samanber
lungnateppu eða viðlíka upplifir
ekki þessa vellíðan. Hann er alla
jafna í súrefnisskorti og upplifir
streitu, vanlíðan og jafnvel stöð-
uga köfnunartilfinningu. Þegar
slíkur einstaklingur reynir á sig
versnar ástandið til muna og það
getur tekið langan tíma að jafna
sig. Jafnvel minnsta áreynsla
eins og að standa upp úr stól og
ganga fram á klósett getur reynst
álíka erfitt og heilt maraþon
fyrir þann hrausta. Þá eru lungun
miklu viðkvæmari fyrir sýking-
um og kvillum sem gerir það að
verkum að oftar en ekki er mun
meiri þörf fyrir stuðning í formi
innöndunarlyfja, stera, sýklalyfja
og jafnvel súrefnis.
Engar málsbætur
Nú er það svo að langvinn lungna-
teppa þróast yfirleitt á löngum
tíma. Meginorsök hennar í dag
er reykingar eða einhvers konar
önnur eiturefni sem viðkomandi
andar að sér yfir einhvern tíma.
Annar býsna algengur sjúkdóm-
ur sem herjar á lungun og veldur
keimlíkum einkennum er astmi,
orsök hans er oftar en ekki tengd
ofnæmi hvers konar eða áreiti
eins og kulda eða áreynslu. Sá
sem er svo vitlaus að reykja áttar
sig oft ekki á því að það er ekki
til nein regla á því hversu lengi
hann má gera slíkt þar til hann
fær sjúkdóminn, þó iðulega taki
það mörg ár.
Ekki fá allir reykingamenn
lungnateppu þó flestir þrói með
sér versnandi lungnastarfsemi
með árunum. Mjög margir fá
krabbamein sem getur dulist
lengi og greinst of seint því áreit-
ið af reykingunum framkallar
hvort eð er hósta og slímmyndun.
Það er kallaður reykingahósti,
sem einstaklingurinn venst furðu
vel. Hann er því ekki eins vak-
andi fyrir breytingum á lungna-
starfseminni eins og aðrir.
Almennt er hægt að segja að
reykingar eigi sér engar máls-
bætur, alveg sama hversu mikið
menn reyna að malda í móinn
með það. Hið sama gildir um
aðrar tegundir tóbaks, hvort sem
því er troðið í pípu, nef eða munn-
hol. Flestir eru hræddir við að
greinast með krabbamein hvers
konar og er slíkur sjúkdómur
auðvitað hræðilegur, oft greinist
lungnamein of seint, því miður og
reynist því ekki læknanlegt.
Það merkilega þykir mér þó er
hversu lítið er fjallað um þau lífs-
gæði sem glatast við það að vera
með langvinnan lungnasjúkdóm.
Oft flækist málið með öðrum til
viðbótar eins og kransæðasjúk-
dómi og ýmsum fleiri, en gefum
okkur að einstaklingur þjáist
fyrst og fremst af lungnateppu,
krónísku bronkítis, lungnaþembu
eða hvað við viljum kalla þann
alvarlega vanda sem orsakar það
að fá ekki nóg súrefni. Stöðug
mæði, köfnunartilfinning, þreyta,
slappleiki, höfuðverkur, einbeit-
ingarleysi, megrun og síðast en
ekki síst andleg vanlíðan eru ein-
kennin auk þess að komast ekki
spönn frá rassi nema draga með
sér súrefniskút hjá þeim sem eru
með langt genginn sjúkdóm, jafn-
vel til að fá sér smók!
Þetta ástand getur varað í mörg
ár með nútíma læknisfræði og
stuðningi en hvers konar lífsgæði
eru það? Verjum lungun, segjum
nei við tóbakinu! Þið hin sem eruð
þegar byrjuð, það er NÆSTUM því
aldrei of seint að hætta að reykja!
Móður og másandi
HEILSA
Teitur
Guðmundsson
læknir
Krabbameins-
forvarnir hafa
verið skipu-
lagðar og fram-
kvæmdar fyrir
konur á síðustu
50 - 60 árum
með góðum
árangri. Byrj-
að var á skipu-
legri leit að
leghálskrabba-
meini skömmu
eftir 1960. Síðan var skipulögð leit
að brjóstakrabbameini á frum-
stigi með röntgenskoðun á brjóst-
um kvenna. Á Íslandi er nú fram-
kvæmd skipulögð bólusetning
stúlkna á unglingsaldri gegn smit-
un á herpes papilloma virus (HPV)
sem talið er óyggjandi að geti valdið
krabbameini í leghálsi kvenna.
Á síðustu árum hefur legið fyrir
að dánartíðni af völdum krabba-
meina er hærri meðal karla en
kvenna á Íslandi. Samt sem áður
er engin leit gerð að krabbameini á
frumstigi meðal karlmanna.
Hvers vegna hafa engar rann-
sóknir beinst að því að greina
algengustu krabbamein í körlum á
læknanlegu byrjunarstigi?
Er það vegna áhugaleysis kvenna
til að stuðla að slíkri leit?
Eða er það vegna kæruleysis
karla gagnvart eigin heilsu og lífi?
Hvernig stendur á því að vís-
indamenn og hinir fjölmörgu rann-
sakendur á krabbameini hafa ekki
fundið árangursríka og einfalda
leið til að finna krabbamein á byrj-
unarstigi hjá körlum, t.d. blöðru-
hálskirtilskrabbameini, einmitt í
þeim tilgangi að fækka þeim u.þ.b.
50 dauðsföllum sem verða árlega
á Íslandi vegna blöðruhálskirtils-
krabbameins?
Krabba-
meinsfor-
varnir
HEILBRIGÐISMÁL
Jóhannes V.
Reynisson
Blái naglinn
Almennt er hægt að
egja að reykingar
eigi sér engar máls-
bætur, alveg sama hversu
mikið menn reyna að
malda í móinn með það.
Hið sama gildir um aðrar
tegundir tóbaks, hvort sem
því er troðið í pípu, nef eða
munnhol.

SÝNIR SIG