Fréttablaðið - 15.03.2014, Side 28

15. mars 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN | 28
Friðrika
Benónýsdóttir
fridrikab@frettabladid.is
Við Margrét höfum mælt okkur mót í Brimhús-inu við höfnina þar sem hún undirbýr upp-færslu á stóru verkefni, Fantastar, sem er sam-
vinnuverkefni Íslendinga, Græn-
lendinga og Færeyinga og verður
frumsýnt á Listahátíð í vor. Hún
segir undirbúninginn hafa staðið
í allt að fimmtán ár og búið sé að
vinna í verkinu í þrjú ár. Áhug-
inn og eldmóðurinn leynir sér
ekki þar sem hún teymir mig um
húsið á milli fiskikassa og lyftara
og sér greinilega fyrir sér eitt-
hvað allt annað en ég, enda búin
að umskapa umhverfið í huga sér
þannig að hún sér fyrir sér full-
mótaða sýningu.
Fantastar verður síðasta verk-
efni Margrétar á Íslandi í bili því
strax að því loknu flytur hún til
Berlínar þar sem maður hennar,
Egill Heiðar Anton Pálsson, er
orðinn prófessor við hinn virta
leiklistarháskóla Ernst Busch.
Með þeim fara börnin þeirra tvö
sem þau tóku að sér fyrir tveimur
árum.
„Já, við erum að fara, fjölskyld-
an, þau eru meira að segja að fara
á undan mér strax í næstu viku,
svo mamma geti unnið allan sólar-
hringinn. Við erum reyndar vön
því að vera sitt á hvorum staðnum
því Egill vinnur aðallega erlend-
is, en nú ætlum við sem sagt öll
að búa í Prenzlauerberg, búin
að finna íbúð og leikskóla, þann-
ig að við erum rosalega spennt.
Ég hlakka sérstaklega til að geta
verið meira með börnunum, þetta
er svo dýrmætur tími og ég vil
ekki missa af honum, þau vaxa
alltof hratt. Ég sé fyrir mér að
fyrst um sinn verði ég aðallega
með þeim, reyni að læra þýsku og
venjast nýjum aðstæðum.“
Ekki ætlarðu að hætta að leika
samt? „Nei, ég ætla að taka mér
smá hlé og sjá svo til hvaða verk-
efni koma til mín. Ég er líka með
endalausar hugmyndir að verkum
sem mig langar að gera sjálf, en
það kemur bara allt í ljós. Og þótt
við séum að flytja til útlanda verð-
um við auðvitað hér með annan
fótinn. Hér er allt okkar fólk, vinir
og vandamenn, og það er nauðsyn-
legt að viðhalda tengslunum.“
Var það ekki mikil breyting að
vera allt í einu komin með tvö
börn til að sjá um? „Auðvitað er
það mikil breyting en þetta var
svo ótrúlega langþráð að gleðin
yfirskyggir allt annað. Fókusinn
breyttist mjög mikið og við sem
aldrei höfðum þurft að hugsa um
annað en vinnuna erum yfir okkur
ánægð. Maður getur ekki enda-
laust verið í störukeppni við sjálf-
an sig, hún verður svo hundleiðin-
leg þegar maður eldist.“
Femínismi og pólitík
Margrét er mikill femínisti og
talar sig heita um hversu mjög
heimurinn þurfi á kvenlegum
áhrifum og sjónarhorni að halda á
þessum síðustu og verstu tímum.
Hún segir þó nauðsynlegt að yngri
konur stígi fram, því við sem eldri
erum séum meira og minna meng-
aðar af gömlum karlveldishugs-
unarhætti. „Ég uppgötvaði mjög
seint að við værum ekki á vakt-
inni. Mín kynslóð fékk allt upp í
hendurnar. Móðir mín sagði mér
stöðugt að mér væru allir vegir
færir, það væri búið að koma á
jafnrétti. Hún fór í gegnum alla
söguna með manni og mér leið
eins og ég hefði þetta allt í hendi
mér; það var búið að gera allt.
Síðan kemur þetta rosalega bak-
slag af því við sofnuðum á vakt-
inni, eins og á reyndar við um alla
aðra pólitík finnst mér, til dæmis
fasismann og rasismann. Við erum
ekki að halda við sögunni og passa
upp á að hún endurtaki sig ekki.
Viðhorfið hefur verið að fyrst búið
var að ná árangri í þessum málum
þá þyrfti ekkert að tala um þau.
Þetta er stórhættulegt. Það tekur
svo stuttan tíma fyrir bakslagið að
eiga sér stað og allt í einu er eins
og við höfum farið hundrað ár
aftur í tímann á einni nóttu. Við
höfum verið svo líberal og passað
okkur að dæma engan, það hafa
allir mátt hafa sínar hugmyndir
og við höfum bara yppt öxlum yfir
röddum sem eru öfgafullar eins
og þær væru eitthvað sem myndi
ganga yfir. Það er ekki að gerast.“
Eins og sést hefur Margrét mikl-
ar skoðanir og er mjög pólitísk en
það kom samt á óvart að finna
nafn hennar á lista yfir borgar-
starfsmenn Reykjavíkurborg-
ar. Hvernig gerðist það? „Ég var
aftar lega á lista fyrir Besta flokk-
inn í síðustu kosningum og datt
ekkert í hug að það þýddi að ég
yrði í ráðsmennsku fyrir borgina.
En svo fengum við svo góða kosn-
ingu að ég varð varaborgarfulltrúi
auk þess að sitja fyrir flokkinn í
samgöngu- og umhverfisráði í
fyrra, en í vetur hef ég ekki tekið
þátt í starfinu, enda var fjórum
ráðum steypt í eitt til að spara
fyrir hönd borgarinnar sem riðaði
á barmi gjaldþrots. Það er ýmis-
legt búið að gerast á þessu kjör-
tímabili þótt fólk hafi kannski ekki
séð mikla uppbyggingu, til þess
voru einfaldlega ekki til peningar,
en það fer vonandi að lagast núna.“
Alltaf með söguna á bakinu
Margrét útskrifaðist úr Leiklistar-
skólanum árið 1994 og hefur síðan
leikið hvert stórhlutverkið á fætur
öðru. Hún hefur líka sett upp
nokkrar sýningar sem leikstjóri,
hvernig þróaðist leiklistaráhug-
inn í þá áttina? „Ég held nú að það
hafi aldrei blundað í mér leikstjóri,
en starf leikarans er auðvitað allt-
af samvinna og það er alltaf mest
gjöfult að vinna með leikstjóra
sem býður leikurunum að leggja
sínar hugmyndir í púkkið. Það er
líka annað sem fólk veit kannski
ekki um leikhúsið að þótt æfinga-
ferlið sé átta vikur þá er maður
búinn að vera að vinna með text-
ann og sögulegan bakgrunn verks-
ins miklu, miklu lengur. Ég hef
stundum sagt að vinna við sum
hlutverk sé næstum eins og BA-
ritgerð. Þetta tengist mannfræði,
þetta tengist sálarfræði og heim-
speki, þetta tengist svo mörgu.
Við erum alltaf með söguna á
bakinu og þurfum að spegla bæði
tíma verksins og samtímann. Þar
að auki er maður alltaf að vinna
með myndlistarfólki og tónlistar-
fólki og það var í rauninni ótrúlegt
frelsi að fá að vera sá sem leiðir
hópinn, eða einn af þeim. Ég hefði
örugglega farið í Fræði og fram-
kvæmd sem í dag heitir Sviðshöf-
undabraut ef það hefði verið í boði
þegar ég fór í Leiklistarskólann
því mér finnst ekki nógu mikið
gert af því að láta allar listgreinar
njóta sín í leikhúsunum, við erum
oft dálítið stöðluð í forminu. Ég hef
líka lært það í mínum sýningum
að það borgar sig að hafa marga
sterka listræna leiðtoga því að þá
fá verkin svo margslungna skír-
skotun, í stað þess að sýn eins leik-
stjóra ráði.“
Trúði þessu ekki upp á Dani
Ertu ein að leikstýra Fantastar?
„Í rauninni ekki. Ég er með leik-
myndahönnuði sem móta mjög
mikið listræna sýn í verkinu enda
er leikhúsið alltaf samvinna. Það
er oftast erfiðara fyrir myndlist-
armennina að aðlagast því þar sem
þeir eru vanir því að vinna einir,
en þegar þeir venjast því þá hefur
þetta alltaf tekist mjög farsællega.
Núna erum við einmitt að hrinda
því sem við erum búin að vera að
hugsa síðustu þrjú árin í fram-
kvæmd og ég er óskaplega spennt.
Ég vona að þessi sýning veki fólk
til umhugsunar um að vestnor-
ræn samvinna er ekki bara póli-
tískt mál heldur ekki síður sam-
félagslegt. Þetta eru grannþjóðir
okkar og það er fáránlegt hvað það
er lítill samgangur á milli okkar.
Við getum veitt þeim svo mik-
inn stuðning því að umræðan hjá
þeim er að mörgu leyti eins og hún
var hjá okkur áður en við fengum
sjálfstæði.“
Áður en Margrét ákvað hvað
hún vildi gera að ævistarfi vann
hún um skeið sem f lugfreyja
og f laug þá oft til Grænlands
sem hún segir hafa heillað hana
algjörlega. „Þá sá ég í fyrsta skipti
þjóð í neyð. Þarna sá maður allar
sögurnar sem maður hafði lesið og
heyrt um yfirgang nýlenduveld-
anna raungerast, maður gat eigin-
lega ekki trúað þessu upp á Dani.
En þetta snýst auðvitað allt um
auðlindir. Auðlindirnar hér í Norð-
urhöfum eru gígantískar gullnám-
ur og hafa verið það svo lengi. Þess
vegna vilja Danir halda Græn-
landi, til þess að missa ekki yfir-
ráðin yfir auðlindunum. Þetta eru
miklir hagsmunir og mikil barátta
og mér finnst við þurfa að skipa
okkur í lið með Grænlendingum
og Færeyingum í sjálfsmyndar-
uppbyggingu. Við erum sjálf enn
að glíma við afleiðingar nýlendu-
stefnunnar og það er stórfurðu-
legt að við skulum ekki samsama
okkur þessum þjóðum meira.“
Sögufrík eins og mamma
Margrét er algjör viskubrunnur
þegar kemur að sögu þjóðanna í
Norðurhöfum, datt henni aldrei
í hug að gerast sagnfræðingur?
„Jú, en ég fæ útrás fyrir sagn-
fræðinginn í vinnunni í leikhúsinu.
Reyndar ætlaði ég alltaf í sálar-
eða mannfræði og var uppalin í
tónlist þannig að mig langaði allt-
af að tengja hana við það sem ég
væri að gera. Leikhúsið var eigin-
lega eini staðurinn þar sem ég gat
tengt þetta allt saman.“
Foreldrar Margrétar eru Vil-
hjálmur Auðunn Þórðarson, fyrr-
verandi flugstjóri, og Sigríður Erla
Sigurbjörnsdóttir heitin kennari,
sem hún segir hafa verið mikið
kúltúrfólk og óskaplega forvitin
um allt sem er skapandi. „Ég fór
gríðarlega mikið í leikhús sem
barn og mamma tók mig með á
allar kvikmyndahátíðir sem boðið
var upp á, ég var mikið í dansi,
fór á ballettsýningar, var alltaf í
tónlistarnámi og þau hvöttu mig
bæði áfram í öllu sem mig lang-
aði að gera. Ég er auðvitað bara
niðurstaðan úr þessu dásamlega
uppeldi, eins og við öll erum. Það
var mikill samgangur innan fjöl-
skyldunnar og lagt upp úr því að
rækta tengslin og viðhalda sög-
unni. Mamma var líka alltaf að
hamra á sögulegu samhengi og
leggja áherslu á að það mætti ekki
gleyma því hvaðan rætur manns
væru. Hún hafði reyndar enn
stærra samhengi en Íslandssöguna
því hún elskaði Forng-Grikkina og
var algjört sögufrík, þannig að ég
hef það beint frá henni.“
Það er erfitt að tala um mann-
kynssöguna án þess að talið
beinist að hlutverkinu sem Mar-
grét æfir nú í Þjóðleikhúsinu,
Elizabeth Proctor í Eldrauninni
eftir Arthur Miller sem frumsýnt
verður í apríl. Miller skrifaði
verkið um McCarthy-ismann og
kommún istaofsóknirnar í Banda-
ríkjunum á sjötta áratugnum en
notaði galdraofsóknir í Salem í
lok sautjándu aldar sem dæmi-
sögu. Margrét segir það hafa
hrifið sig mest við verkið hversu
tímalaust það sé og eigi jafn vel
við okkar tíma og þegar það var
skrifað. „Ef maður tekur orðið
djöfullinn út úr orðræðunni og
setur múslimi, femínisti eða eitt-
hvert annað orð í staðinn þá er
bara eins og þetta sé runnið úr
orðræðu dagsins í dag. Það er
dálítið skelfilegt að upplifa hversu
lítið samskipti okkar hvers við
annað hafa breyst síðan á sautj-
ándu öldinni og hversu stutt er í
ofstækið og fordómana.“
Og verður það síðasta hlutverk
þitt í Þjóðleikhúsinu? „Í bili, já,
en eins og ég sagði áðan þá eru
útlönd ekki lengur eitthvað rosa-
langt í burtu þannig að maður veit
aldrei hvað gerist seinna meir.“
Leiðist störukeppni við sjálfa sig
Margrét Vilhjálmsdóttir leikkona hefur mörg járn í eldinum þessa dagana. Hún leikur í Svanir skilja ekki og æfir Eldraunina
í Þjóðleikhúsinu, vinnur að uppsetningu vestnorrænnar leiksýningar í Brimhúsinu, sinnir börnum og undirbýr flutninga.
MARGRÉT VILHJÁLMSDÓTTIR Fantastar verður síðasta verkefni Margrétar á Íslandi í bili því strax að því loknu flytur hún til Berlínar. FRÉTTABLAÐIÐ/PJETUR
Við höfum verið svo
líberal og passað okkur að
dæma engan, það hafa
allir mátt hafa sínar
hugmyndir.