Fréttablaðið - 24.07.2014, Blaðsíða 21

FIMMTUDAGUR 24. júlí 2014 | SKOÐUN | 21
Mikil tækifæri fyrir Ísland
vegna siglinga á norðurslóð-
um í framtíðinni var inntak
greinar í Fréttablaðinu þann
11. nóvember 2013, þar sem
rætt var við Hafstein Helga-
son byggingaverkfræðing.
Þýska fyrirtækið Bremen-
port ætlar að viðlegukant-
ur verði allt að 5 kílómetra
langur í Finnafirði. Til sam-
anburðar er Karfabakki í
Sundahöfn 450 metra lang-
ur og lengsta flugbraut Reykjavík-
urflugvallar er 1.500 metrar. Það á
sem sagt að taka einn fegursta fjörð
Austurlands undir stál og steypu svo
hundruðum hektara nemur.
Samkvæmt áætlun á hlutverk
hafnarinnar að vera m.a.: olíu-
birgða- og gasvinnsluhöfn, þjónustu-
höfn fyrir olíuvinnslu, gámahöfn,
efnisgeymsluhöfn vegna náma-
vinnslu á Grænlandi og öryggis-
höfn. Höfnin myndi ná yfir gríðar-
legt afgirt, steinsteypt svæði.
Fögur ásýnd?
Segjum að við séum á ferðalagi
hringinn í kringum landið og frá
Þórshöfn höldum við í austur og
erum komin fyrir hornið á Gunn-
ólfsvíkurfjalli. Þá mun blasa við
okkur gríðarlega stór umskipunar-
höfn, þúsundir gáma, olíutankar,
jarðefni og fleira m.a. vegna náma-
vinnslu á Grænlandi. Ef við héldum
svo áfram för þyrftum við að taka
stóran krók suður fyrir afgirt hafn-
arsvæðið. Trúlega myndi ferðamað-
ur spyrja sjálfan sig hvað taki við í
næsta firði. Allavega liggur leiðin
ekki meðfram ströndinni í gegnum
athafnasvæðið heldur sunnar með-
fram fleiri kílómetra girðingu, þar
sem ófögnuðurinn myndi blasa við í
stað náttúrulegrar strandar og öllu
því er íslensk náttúra býður upp á.
Hætta er á að hughrif ferðamanns-
ins á ferð um Ísland muni bíða skip-
brot við slíkt stílbrot á einni nátt-
úruperlu okkar.
Gulrótin
Gríðarleg tækifæri fyrir
Íslendinga er upphrópun-
in. Í hverju felst þetta tæki-
færi? Ef hið erlenda fyrir-
tæki á landsvæðið sem um
ræðir er ekki um nein hafn-
argjöld að ræða og engin
fasteignagjöld því gámar
eru ekki geymdir inni í
húsi. Menn verða ráðnir á
verkamannalaunum á lyft-
ara, taka rusl frá skipun-
um o.s.frv. Höfnin hlýtur að vera
á frítollasvæði. Ekki opna tollarar
og tolla hvern gám sem settur er á
land, eða hvað? Varla byggja menn
sér hús á lúsarlaunum á Bakkafirði
eða Þórshöfn? Er þá ekki nærtækast
að starfsmenn búi inni á frísvæð-
inu í gámum? Skipafélögin og eig-
endur hafnarinnar greiða skatta og
skyldur í heimalandi sínu, svo allt
nema verkamannalaunin situr eftir
hér, ef um innlendan starfskraft er
að ræða. En aðalgulrótin er sú, að
hinir erlendu sérfræðingar gera ráð
fyrir að verðlag lækki hér á landi
við umskipunina. Hvernig það má
vera er mér hulin ráðgáta.
Mengunarhættan
Hvers vegna er horft hingað? Nýj-
ustu gámaskip heims eru af gerð-
inni Triple, 398 metra löng og 58
metra breið, framleidd í Suður-Kór-
eu. Nú þegar hafa Danir m.a. pant-
að 20 skip er þeir fá afhent innan
tíu ára. Hvert skip tekur allt að 18
þúsund 25 feta gáma (sagt og skrif-
að) svo nú fara menn að skilja þörf-
ina á 5 kílómetra legukanti. Skip
kæmu frá Austurlöndum fjær með
vörur til uppskipunar og enn önnur
myndu svo sækja þessa sömu gáma.
Straumar eru þannig meðfram aust-
urströndinni að mengun í einum
firði berst í þá alla.
Að hleypa hundruðum skipa frá
Asíu upp að landi gæti fært okkur
ógrynni af hér áður óþekktum land-
og sjávardýrum, s.s. kröbbum,
rottum, skordýrum o.fl. Einnig gæti
landbúnaðinum stafað hætta af
smitsjúkdómum í skepnur, myglu-
sveppi og jarðvegspöddum. Hér er
fólk tekið með pylsupakka í tollin-
um, en nú á að hleypa þúsundum
óskoðaðra gáma á land sem eng-
inn veit hvað innihalda eða geta
borið með sér við uppskipun á land.
Og hvað með slys, olíumengun,
árekstra, eld og allt það er getur
komið upp á? Hvar verður allt rusl
er til fellur frá skipunum urðað? Er
ekki einnig mál að halda einum gjöf-
ulustu fiskimiðum heims hreinum?
Hér um árið tók fleiri mánuði að
fá niðurstöður um áhrif byggingu
brúar yfir Gilsfjörð, þar sem brúar-
stólparnir gætu raskað ró nokkurra
varpfugla við brúarendana, en nú er
í lagi að steypa heilan fjörð, sem er
óafturkræf aðgerð og skaðar allt og
alla nema erlenda hafnareigendur. Í
þjóðarbúið myndi þetta engu skila,
það eitt er alveg á hreinu. Engin
Evrópuþjóð myndi í dag fórna slíkri
náttúruperlu og þarna um ræðir
undir svona framkvæmd og það
fyrir enga arðsemi.
Yfirgangur og vanmat
Andmælum yfirgangi og vanmati á
landinu. Ég tek ofan fyrir bóndan-
um á Felli og öðrum þeim landeig-
endum í Finnafirði er standa fast í
fæturna og ætla ekki að láta þetta
yfir sig ganga. En undir hvað voru
æðstu ráðamenn þjóðarinnar að
skrifa hér um daginn? Hví má ekki
birta almenningi þennan samning?
Erum við til í að gleypa við öllum
vitleysishugmyndum án umhugsun-
ar? Hvað ef höfnin yrði nú einn dag-
inn yfirgefin? Myndum við reyna að
tyrfa yfir skömmina?
Atlaga var gerð að lífsaf-
komu starfsmanna Fiski-
stofu og fjölskyldna þeirra
með skyndilegri og óvæntri
ákvörðun sjávarútvegsráð-
herra um að flytja Fiski-
stofu frá Hafnarfirði til
Akureyrar. Ákvörðun sem
kann að knýja fjölda fólks
til búferlaflutninga, vilji
það halda störfum sínum.
Öðruvísi var ekki hægt að
skilja ráðherra þegar hann
kynnti ákvörðun sína fyrir
Fiskistofufólki 27. júní sl. Upplýst
er að forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins vissu ekki af fyrirhugaðri
ákvörðun sjávarútvegsráðherra
fyrr en daginn áður. Svo virðist sem
forystumenn flokksins hafi staðið
óviðbúnir, en létu þetta þó ná fram
að ganga athugasemdalaust. Virðast
sumir þeirra ekki enn hafa áttað sig
á hverjar afleiðingar þessi ákvörð-
un kynni að hafa. Eða hvað?
Afleiðingar eru, að starfsmenn
Fiskistofu flytja, einir eða ásamt
með mökum, börnum og búaliði til
Akureyrar. Fólk með margvíslegar
skuldbindingar hér í heimahögum
skal rífa sig upp með rótum, taka
börn úr skólum, selja eignir og sæta
flutningi í annan landshluta, það er
að segja kjósi fólk að halda störfum
sínum. Frammi fyrir þessari stað-
reynd stendur Fiskistofufólk að
óbreyttu. Alls er óvíst um atvinnu-
horfur á Akureyri fyrir maka starfs-
manna eða að þeir fái yfirhöfuð þar
vinnu í samræmi við menntun sína
og reynslu. Fjölskyldu- og vina-
bönd skulu rofin vegna pólitískrar
ákvörðunar sem er ólögmæt, verður
þjóðfélaginu afar dýr, er afskaplega
óviturleg og flestum starfsmönnum
Fiskistofu óbærileg. Enn er bætt í
og nú sáð frækornum ótta og uggs
í hjörtu margra opinberra starfs-
manna og fjölskyldna þeirra
um lífsviðurværi sitt, því
boð hafa út gengið af munni
stjórnarherranna að fleiri
stofnanir kunni að verða
fluttar hreppaflutningum.
Hvaða stofnanir eru næst-
ar? RÚV? Hagstofan? Sam-
göngustofa? Umhverfis-
stofnun? Skipulagsstofnun?
Ráðamenn slá úr og í
Haft var eftir fjármálaráð-
herra og formanni Sjálf-
stæðisfokksins í Ríkisútvarpinu
þann 4. júlí sl. að honum fyndist
það fyrst og fremst „formsatriði“
að afla lagaheimildar svo „lög-
heimili“ Fiskistofu flyttist til Akur-
eyrar. Hvernig á að skilja þetta? Á
eingöngu að breyta um bréfhaus á
bréfsefni Fiskistofu? Ráðamenn slá
úr og í. Nú er sagt að nota eigi eðli-
lega stafsmannaveltu vegna flutn-
ingsins. Gott ef svo reynist. Málið
var bara ekki þannig kynnt. Meðan
ekki heyrist frá fag ráðherra verður
að álykta að ákvörðun hans standi
óbreytt. Fjöldi fólks er í óvissu.
Að gæta að formreglum í stjórn-
sýslu er ekki að kanna hvort línu-
bil sé rétt eða rétt spássía sé í skrif-
legum texta. Formreglur eru m.a.
sprottnar af reynslu, til þess settar
m.a. að knýja menn til ígrundaðrar
niðurstöðu í máli og forða því að ein-
hver efnisatriða gleymist eða fari
forgörðum.
Ég er því algjörlega ósammála að
það sé „formsatriði“ eitt að styðja
stjórnvaldsákvarðanir við gildandi
réttarreglur. Að baki hverrar réttar-
reglu eiga að búa efnisleg og skyn-
samleg rök, málefnaleg sjónarmið
og sanngirni.
Hæstiréttur Íslands hefur í svo-
nefndu Landmælingamáli dæmt
þá ákvörðun ráðherra ólögmæta að
flytja Landmælingar Íslands frá
Reykjavík til Akraness, m.a. vegna
þess að lagaheimild skorti.
Vestræn ríki búa við þrískipt-
ingu ríkisvaldsins í löggjafarvald,
dómsvald og framkvæmdarvald.
Ein grundvallarástæða þessarar
þrískiptingar er sú að þessir þættir
ríkisvaldsins hemji hver annan og
veiti hver öðrum aðhald. Landmæl-
ingadómurinn er stórmerkur þegar
hann er skoðaður í þessu ljósi. Hann
er „kennslubók“ fyrir framkvæmd-
arvaldið í opinberri stjórnsýslu.
Í dómi Hæstaréttar segir m.a.:
„Grundvöllur er lagður að starfi
stjórnvalda með réttarreglum.
Stjórnarframkvæmdin er lög-
bundin. Löggjöfin er því undir-
staða stjórnsýslunnar. Í lögum um
stjórnarframkvæmdir og reglum,
settum með heimild í þeim, eiga að
koma fram helstu atriði, sem gilda
um hvert svið þeirra fyrir sig. Það
fer eftir mikilvægi þáttar í stjórnar-
framkvæmdinni, hvernig honum er
skipað. Ráðherrar fara síðan með
það vald, sem löggjöfin veitir þeim,
á þann hátt, sem fyrir er mælt í
lögum eða ræðst af meginreglum
laga og eðlilegum stjórnarháttum.“
Óboðleg stjórnsýsla
Hvers vegna taldi Hæstiréttur
ástæðu til að tíunda svo sjálfsagða
hluti sem felast í framangreindum
orðum? Að mínu mati var Hæsti-
réttur ekki eingöngu að hemja lög-
leysu framkvæmdarvaldsins held-
ur að leiða því fyrir sjónir að slík
stjórnsýsla sem kom fram í flutn-
ingsmálum Landmælinga væri
óboðleg skv. íslenskum stjórnsýslu-
rétti.
Af framagreindum orðum Hæsta-
réttar dreg ég og þá ályktun að ráð-
herra, hver sem hann er og hvaða
Fiskistofa – formið – og fl utningurinn
Finnafjörður í stál
og steypu – fyrir hvern?
ákvörðun sem hann kann að taka,
verði, auk þess að beygja sig undir
sett lög, að virða meginreglur laga
og eðlilega stjórnarhætti.
Þótt ráðherra sé veitt lagaheimild
til ákveðinna aðgerða eða athafna
verður sú ákvörðun eða fram-
kvæmd að lúta framangreindum
lögmálum. Löggjafarvaldið getur og
ekki framselt vald sitt til geðþótta-
ákvarðana.
Ég vona að niðurstaða löggjafans
verði ekki: „Ráðherra ákveður aðset-
ur ríkisstofnana eftir smekk sínum.“
En við hverju má búast? Ég særi
þingmenn til að kynna sér málið.
STJÓRNSÝSLA
Björn Jónsson
hæstaréttarlög-
maður, vinnur á
Fiskistofu
STÓRIÐJA
Haukur R.
Hauksson
kennari
➜ Andmælum yfi rgangi
og vanmati á landinu. Ég
tek ofan fyrir bóndanum á
Felli og öðrum þeim land-
eigendum í Finnafi rði …
➜ Af framangreindum
orðum Hæstaréttar dreg ég
og þá ályktun að ráðherra,
hver sem hann er og hvaða
ákvörðun sem hann kann
að taka, verði, auk þess að
beygja sig undir sett lög, að
virða meginreglur laga og
eðlilega stjórnarhætti.
TIMEOUT
Tilboð
kr. 322.980
með skemli
ÞÍN STUND
ÞINN STAÐUR
TIMEOUT STÓLLINN
Hannaður með fagurfræði
og þægindi að leiðarljósi.
Hönnuður: Jahn Aamodt
T IMEOUT HÆGINDASTÓLL