Fréttablaðið - 04.10.2014, Blaðsíða 40

4. október 2014 LAUGARDAGUR| HELGIN BÆKUR | 40
BÆKUR ★★★ ★★
Náðarstund
Hannah Kent
ÞÝÐING: JÓN ST. KRISTJÁNSSON
JPV-ÚTGÁFA
Sagan af síðustu aftöku
Íslandssögunnar, þegar
Agnes Magnúsdóttir
og Friðrik Sigurðsson
voru tekin af lífi fyrir
tvö morð í Vatnsdals-
hólum veturinn 1830,
hefur orðið upp-
spretta frásagna og
listaverka af ýmsu
tagi. Margir af flinkustu
sagnaþáttahöfundum íslenskra
bókmennta á 19. og 20. öld skrif-
uðu sögu morðingjanna og fórn-
arlamba þeirra, gerð hefur verið
kvikmynd eftir sögu Agnesar og
ekki má gleyma mögnuðu rokk-
lagi Bubba Morthens sem er lík-
lega helsta ástæða þess að margir
yngri Íslendingar þekkja söguna.
Nú síðast hafa fræðimenn lagst
yfir gögn málsins að nýju og dreg-
ið fram nýjar hliðar þess, hliðar
sem eru ekki að öllu leyti í sam-
ræmi við þær sögur sem fólk þekk-
ir af morðunum á Illugastöðum,
aðdraganda þeirra og eftirmálum.
Náðarstund, ný skáldsaga eftir
Hönnuh Kent, kom út áður en
þessar upplýsingar komu fram
og sagan sem þar er sögð er að
flestu eða öllu leyti í samræmi
við eldri frásagnir. Kent er ástr-
alskur rithöfundur sem dvaldi
sem skiptinemi á Sauðárkróki á
unglings árum og heillaðist af sögu
Agnesar. Náðarstund er fyrsta
skáldsaga hennar og hefur farið
sigurför um heiminn. Hún er nú
komin út í íslenskri þýðingu Jóns
St. Kristjánssonar. Þýðing Jóns
er mjög góð, hún þræðir einstigið
milli nútímamáls og málfars sögu-
tímans vel, bæði í orðfæri persón-
anna, frásögninni sjálfri og þeim
skjölum og bréfum sem koma við
sögu.
Ramminn um söguna er dvöl
Agnesar á bænum Kornsá, þar
sem hún dvelur í varðhaldi síðustu
mánuðina fyrir aftöku, hjá hrepp-
stjóranum Jóni, konu hans og
tveimur dætrum. Heimilisfólk er
tortryggið í garð Agnesar í fyrstu
en bregst ólíkt við veru hennar
þegar á líður, þetta á ekki síst við
um dæturnar tvær en á milli
Agnesar og eiginkon-
unnar, Margrétar, mynd-
ast samband sem nálgast
vináttu.
Önnur aðalpersóna sög-
unnar er aðstoðarprest-
urinn Þorvarður Jónsson
sem kallaður er Tóti. Hann
er ungur, nýskriðinn úr skóla
þegar Agnes óskar eftir því að
hann verði sálusorgari hennar
þann tíma sem hún er í varðhaldi
að Kornsá. Stór hluti frásagnar-
innar felst í samtölum Agnesar og
Tóta þar sem hún rekur atburðina
á Illugastöðum. Lýsingar sögunnar
á ævi Agnesar, æsku, veru hennar
í ýmsum vistum og lífi hennar með
Natani og Sigríði á Illugastöðum
eru oft magnaðar og samtöl þeirra
séra Þorvarðar í þröngri baðstof-
unni þar sem aðrir heimilismenn
hljóta að heyra til þeirra eru eftir-
minnileg. Það er á hinn bóginn
stundum erfitt fyrir lesandann að
gera greinarmun á þessum sam-
tölum og innri eintölum Agnesar,
hún rifjar líka upp ævi sína fyrir
sjálfri sér. Þarna birtist helsti
galli sögunnar, aðrar persónur
en Agnes verða veikar og tengsl
þeirra við hana eru ekki gerð upp.
Séra Tóti er fremur litlítil persóna
og hverfur úr sögunni lengi vel og
systurnar á Kornsá sömuleiðis.
Agnes sjálf er á hinn bóginn
eftirminnileg persóna í meðför-
um Hönnuh Kent og lýsing henn-
ar ber söguna uppi. Þótt samúð-
in með henni í sögunni sé augljós
er ekki dregin fjöður yfir það að
hún er sek, sagan er vel skrifuð og
mynd hennar af samtíma Agnesar,
hörmulegum aðstæðum og nötur-
legum örlögum er eftirminnileg.
Jón Yngvi Jóhannsson
NIÐURSTAÐA: Vönduð söguleg
skáldsaga um eitt frægasta morðmál
Íslandssögunnar, lýsing aðalpersón-
unnar ber söguna uppi.
„Bændur stundu,
stór er syndin …“
HANNAH
KENT „Sagan
er vel skrifuð og
mynd hennar af
samtíma Agnes-
ar, hörmulegum
aðstæðum og
nöturlegum
örlögum er
eftirminnileg.“
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Friðrika
Benónýsdóttir
fridrikab@frettabladid.is
FÆRT TIL
BÓKAR
EINS OG
REYKJAVÍK
Í tilefni Lestrar-
hátíðar í Reykjavík
er komið út nýtt
smásagnasafn, Eins
og Reykjavík, en
í því eru 26 sögur
eftir ólíka höfunda
sem allar tengjast
Reykjavík og
valdar hafa verið af
Þórarni Eldjárn.
!
Barnabókin Dvergasteinn eftir Aðal-
stein Ásberg Sigurðsson kom nýlega
út á arabísku hjá forlaginu Al Khayyat
Al-Saghir í Beirút í Líbanon. Mazen
Maaruf þýddi bókina, en
hann hefur á undan-
förnum misserum
verið ötull við að
kynna íslenskar bók-
menntir fyrir arab-
ískum útgefendum
og lesend-
um.
Dvergasteinn
á arabísku
Í dag frá klukkan 13 til 17 stendur
Gerðuberg fyrir bókmenntanámskeiði
fyrir lesendur bóka Jóns Kalmans
Stefánssonar. Umfjöllunarefni nám-
skeiðsins verða bækurnar
Himnaríki og helvíti,
Harmur englanna og
Hjarta mannsins sem
saman mynda þríleik-
inn víðfræga.
Námskeiðið er í
höndum Inga Björns
Guðnasonar bókmennta-
fræðings.
Námskeið um
Jón Kalman Annað kvöld verður afhjúpað hverjir sömdu og þýddu
sögurnar í þáttasafninu Styttri ferðum, sem út kom
í vor í tímaritröðinni 1005. Listi yfir höfunda og
þýðendur var raunar birtur í heftinu, en vísvitandi í
rangri röð, og efnt til samkeppni um það hvaða texti
tilheyrði hvaða höfundi. Uppátækið var tilraun í við-
tökufræðum og hefur meðal annars leitt til þess að
lítt kunnum höfundum hefur verið hampað en heims-
þekktir höfundar hirtir af ritdómurum– algjörlega út
frá textunum.
Verðlaun í bókmenntagátunni verða afhent í
nafnaveislu í Djúpinu, í kjallara Hornsins, annað
kvöld klukkan 20. Þar koma enn fremur fram fimm
af höfundum Styttri ferða og Jón Hallur Stefánsson
frumflytur lag af þessu tilefni og réttu efnisyfirliti
verður dreift til lesenda 1005. Allir eru velkomnir og
aðgangur ókeypis á þessa litlu textahátíð, sem er einn
af viðburðum Lestrarhátíðar í október.
Réttir höfundar afh júpaðir
HVER SKRIFAÐI HVAÐ?
Kristín Ómarsdóttir er einn
höfundanna sem eiga sögu
í Styttri ferðum. En hvaða
sögu? FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
„Efnið er svolítið sprottið úr eigin
ranni, en þetta er samt alls ekki
sjálfsævisöguleg saga,“ segir
Heiðrún Ólafsdóttir um skáld-
sögu sína Leið sem komin er út hjá
Sæmundi bókaútgáfu. „Við eigum
öll einhverja sögu sem við felum
kirfilega fyrir umheiminum. Við
funkerum alveg, mætum í vinn-
una og stöndum okkur, en oft býr
eitthvað undir sem okkur gengur
miserfiðlega að lifa með, þung-
lyndi er nefnilega svo lúmskur
fjandi.“
Söguhetja Leiðar, Signý, segir
sögu sína í fyrstu persónu og strax
á fyrstu síðunum verður ljóst að
hún hefur ákveðið að stytta sér
aldur. Ástæðurnar fyrir þeirri
ákvörðun koma smátt og smátt í
ljós í endurlitum hennar, en les-
andinn fær samt ekki tilfinn-
ingu fyrir því að hún sé þung-
lynd. „Það er líka eitt af því sem
ég vildi koma á framfæri,“ segir
Heiðrún. „Maður heldur alltaf að
fólk sem sviptir sig lífi geri það af
einhverri einni rosalegri ástæðu.
Signý er hins vegar raunsæis-
manneskja og hefur bara komist
að þeirri niðurstöðu að þetta sé
ekki þess virði.“
Það er dálítið stór pakki sem
Signý hefur á bakinu, hún elst upp
við heimilisofbeldi, funkerar ekki
í ástarsamböndum og er nýkomin
úr brjóstnámi vegna krabbameins.
Er það ekki dálítið stór pakki fyrir
eina sögupersónu? „Ég velti því
einmitt fyrir mér þegar ég var að
skrifa söguna, en svona er nú bara
lífið, ég þekki konur sem glíma
við akkúrat þennan pakka,“ segir
Heiðrún. „Þetta er líka sagan um
barnið sem gleymdist að hugsa um
á uppvaxtarárunum og ég held að
það sé dálítið algengt hjá fólki af
minni kynslóð. Við gengum sjálf-
ala í einhverjum nýbyggingum
í Breiðholtinu á meðan pabbi og
mamma voru á fullu að vinna
fyrir nýju íbúðinni. Þau hugsuðu
auðvitað um okkur, en það var
bara tíðarandinn að börn ættu
að finna út úr lífinu sjálf og það
getur haft alvarlegar afleiðing-
ar. Afskiptaleysi getur nefnilega
verið banvænt.“
Heiðrún þvertekur fyrir það að
Signý endurspegli að nokkru leyti
hana sjálfa. „Ég gæti verið konan
sem verður fyrir ofbeldi af hendi
maka síns, ég gæti verið barnið
sem varð vitni að ofbeldinu eða
ég gæti verið vinkona einhverr-
ar sem hefur þessa reynslu. Það
skiptir bara engu máli. Þessi saga
er innlegg í umræðuna um sjálfs-
víg og heimilisofbeldi og kannski
enn þá frekar hvernig það sem
við verðum fyrir í uppvextinum
heldur áfram að grassera í okkur
ef við gerum ekkert í því. Ég vil
að sagan verði hvatning til að fólk
þori að segja frá, hætti að byrgja
slæma reynslu inni. Svo erum við
svo misjafnlega gerð að sumir
bara taka svona ákvarðanir og
standa við þær þótt lífið reyni að
sýna þeim að ákvörðunin sé ekk-
ert endilega rétt. Ákveða bara að
nú sé þetta orðið nóg og kveðja.“
Leið er fyrsta skáldsaga Heið-
rúnar en hún hefur áður sent frá
sér tvær ljóðabækur, Á milli okkar
allt og Af hjaranum, sem tilnefnd
var til Fjöruverðlaunanna í fyrra,
hvers vegna valdi hún skáldsögu-
formið til að segja þessa sögu?
„Þetta efni bara kallaði á þetta
form, ég get ekki útskýrt það öðru
vísi,“ segir Heiðrún. „Það tók tölu-
verðan tíma að finna réttu leiðina
til að segja þessa sögu og elstu
kaflar bókarinnar eru um tíu ára
gamlir. Ég þurfti að taka nokkrar
atrennur að henni til að finna
réttu sögukonuna, það var alltaf
á hreinu að það yrði að vera kona
sem segði frá í fyrstu per sónu. Svo
er maður svolítið smeykur um að
þetta verði afgreitt sem einhver
kellingabók, bara enn ein konan
að segja sína sögu. Ég vona samt
ekki og þeir sem hafa lesið bókina
hafa verið mjög ánægðir, ég hef
fengið mjög jákvæð viðbrögð frá
lesendum þannig að ég er bara
nokkuð keik.“
Afskiptaleysi getur
verið banvænt
Skáldsagan Leið eft ir Heiðrúnu Ólafsdóttur segir sögu konu sem hefur ákveðið
að stytta sér aldur og undirbýr þann gjörning af kostgæfni. Heiðrún segist
hugsa söguna sem innlegg í umræðuna um sjálfsvíg og heimilisofb eldi.
HEIÐRÚN ÓLAFSDÓTTIR „Ég gæti verið konan sem verður fyrir ofbeldi af hendi
maka síns, ég gæti verið barnið sem varð vitni að ofbeldinu eða ég gæti verið
vinkona einhverrar sem hefur þessa reynslu.” FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Maður heldur alltaf
að fólk sem sviptir sig lífi
geri það af einhverri einni
rosalegri ástæðu.