Skessuhorn - 29.08.2012, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 29. ÁGÚST 2012
Það sem nátt úr an gef ur
Borg ar fjörð ur inn er gósen land fyr ir þá sem
vilja vin sælasta skóg ar svepp Evr ópu
„Það eru til um átta tíu teg und ir af
villt um mat svepp um hér á landi, en
alls vaxa um 700 hatt svepp ir á Ís­
landi. Ég hef samt oft sagt við fólk
að nóg sé að þekkja eina æta teg­
und til að byrja sveppa tínslu, síð­
an má bæta eins og tveim ur teg­
und um við á ári og þá er fólk orð ið
full numa í þessu á 40 árum,“ seg ir
Bjarni Dið rik Sig urðs son skóg vist­
fræð ing ur og pró fess or við Land­
bún aða há skóla Ís lands en hann er
einn helsti nytja sveppa fræð ing­
ur lands ins. Bjarni seg ir á huga fyr­
ir sveppa tínslu hafa auk ist mik ið á
síð ustu árum. „Það kom vakn ing
fyr ir þessu upp úr 1970 og aft ur um
1990. Þetta hef ur geng ið í bylgj um
í gegn um tíð ina og tók svo gríð ar­
leg an kipp aft ur núna við krepp­
una. Við eig um fjár sjóð af ó nýtt­
um veislu mat út um allt land og
út lend ing ar sem hing að flytja eru
undr andi á að við skul um ekki nýta
svepp ina bet ur. T.d. fólk sem hef­
ur flust hing að frá Aust ur­Evr ópu
og Skand in av íu, en þar er mik il og
rík hefð er fyr ir notk un villi sveppa.
Þá hefð höf um við Ís lend ing ar ekki
í eins rík um mæli,“ seg ir Bjarni
Dið rik, sem verð ur með nám skeið
um svepp a nytj ar, sem hald ið verð­
ur í Borg ar nesi í sam starfi end­
ur mennt un ar deild ar LbhÍ og Sí­
mennt un ar mið stöðv ar Vest ur lands
á sunnu dag inn.
Veit inga hús og hót el
sækj ast nú eft ir svepp um
„Fólk byrj ar yf ir leitt á pípu­
svepp un um. Það eru þeir svepp ir
sem eru svamp kennd ir und ir hatt­
in um, eins og svamp dýna, en hafa
ekki svona rif eins og flest ir svepp ir
hafa. Þess ar teg und ir fylgja á kveðn­
um trjá teg und um og eng in eitr­
uð teg und finnst hér lend is á með­
al þeirra. Hins veg ar finnst ein mjög
bragð sterk píðu sveppa teg und hér
sem heit ir pip ar svepp ur eða pip­
ar l ing ur. Hún minn ir helst á eld­
pip ar og get ur því kom ið fólki illi­
lega á ó vart ef það til dæm is býð ur
gest um sín um upp á súpu af henni.
Mjög marg ir byrja á að tína lerk­
i sveppi eða furu sveppi enda auð­
þekkt ir þar sem þeir vaxa ein göngu
með lerki og furutrjám og hjálpa
þeim við að ná upp vatni og nær­
ing ar efn um. Hér á Vest ur landi er
frek ar lít ið af lerki, nema á landi
bænda í upp sveit um Borg ar fjarð­
ar, en mik ið af birki, greni og furu
og þeim teg und um fylgja marg ir
góð ir mat svepp ir. Borg ar fjörð ur­
inn er með gnægð bestu mat sveppa
og sveppa á huga fólk af Norð ur­ og
Aust ur landi ger ir sér jafn vel ferð
hing að til að tína þá sveppi, þótt
það hafi nóg af öðr um teg und­
um heima fyr ir. Kóngs svepp ur inn,
sem er vin sæl asti mat svepp ur Evr­
ópu, fylg ir birki og er líka á skóg­
rækt ar svæð um í eldri greni skóg um.
Borg ar fjörð ur inn er gósen land Ís­
lands til að tína kóngs svepp. Ís lensk
hót el og mat sölu stað ir eru far in að
sækja mik ið í að fá fersk an kóngs­
svepp og það eru á kveðn ir ein stak­
ling ar farn ir að tína sér stak lega til
að selja á mat sölu staði. T.d. hafa
nem end ur mín ir úr Land bún að ar­
há skól an um ver ið að ná sér í auka­
tekj ur með þessu seinni part sum­
ars og á haustin. Marg ir ný bú ar hér
á landi koma líka frá lönd um þar
sem sveppa tínsla er al geng og þeir
stunda þetta af alúð,“ seg ir Bjarni.
Sveppi á að snúa upp
Mjög þurrt hef ur ver ið á Vest ur­
landi í sum ar en svepp ir vaxa al­
mennt best í og eft ir vætu tíð og því
hafa marg ir sveppa teg und ir fyrst
ver ið að koma upp síð ustu daga.
Bjarni Dið rik seg ir þó kóngs svepp­
inn koma upp í þurrka tíð og því
hafi tíð ar far ið í sum ar ekki kom ið
nið ur á hon um. Það varð spreng­
ing í kóngs sveppn um í sum ar. Nú
er að koma þriðja skot ið af hon­
um á sumr inu og lík lega verða
þau fjög ur. Sá svepp ur fylg ir eldri
birki­ og greni skóg um en lerki og
furu sveppi sé best að tína í ung um
skóg um. „Það er best að tína sveppi
fyrstu þurrk dag ana eft ir rign ingu.
Svepp ir lifa neð an jarð ar og ald in in
sem við tín um eru ein ung is fjölg­
un ar líf færi þeirra. Þeg ar við tín­
um sveppi erum við því að eins að
taka mjög lít inn hluta líf ver unn­
ar, svip að og þeg ar við tín um blá­
ber af lyngi. Svepp ur inn býð ur yf­
ir leitt eng an skaða þó að hatt arn ir
séu tínd ir af, og lif ir á fram í jarð­
veg in um árum og ára tug um sam­
an. Þess vegna koma sömu sveppa­
teg und ir yf ir leitt upp aft ur og aft­
ur á sama stað. Svepp ina á að snúa
upp en ekki skera þá. Það trygg ir að
fleiri komi upp. Ef sveppa hatt ur inn
er skor inn frá fæt in um er ver ið að
senda þau skila boð til rót ar inn ar
að á vöxt ur sé þeg ar til stað ar á yf ir­
borð inu. Í gamla daga var fólki sagt
að skera á fót inn en það er vit leysa.
Það er líka meiri hætta á að sníkju­
dýr kom ist í þann hluta svepps ins
sem neð an jarð ar er, ef skor ið er á
fót inn.“
Svepp ir eru ferskvara
Bjarni seg ir að ýms ar eitr að ar
sveppa teg und ir séu til á Ís landi þótt
ekki sé vit að til að neinn hafi dáið
beint af neyslu æti sveppa hér, enn
sem kom ið er. Afar mik il vægt sé því
að fólk tíni að eins þá sveppi sem það
þekk ir. „Þekkt ast ur þeirra eitr uðu
sem hér vaxa er ber serkja svepp ur­
inn og hann á aldrei að snerta. Fólk
á að fara með ein hverj um kunn­
ug um fyrst í sveppa mó, fara svo á
nám skeið eða lesa sér til um mat­
sveppi. Það eru til mjög góð ar bæk­
ur á ís lensku eins og t.d. bók um
mat sveppi eft ir Ásu Mar gréti Ás­
gríms dótt ur og stóra sveppa bók­
in eft ir Helga Hall gríms son. Fleiri
bæk ur voru til en eru upp seld ar.
Regla núm er eitt er að borða aldrei
svepp nema að vera viss um að
þekkja hann ör ugg lega. Svepp ir eru
einnig ferskvara með lít ið geymslu­
þol, líkt og skel fisk ur. Fólk get ur
feng ið í mag ann af mat svepp um ef
það tín ir ekki bara unga, ferska mat­
sveppi eða ef það geng ur ekki frá
upp sker unni strax og heim er kom­
ið. Það eru til marg ar leið ir til að
geyma sveppi. Þeir eru þurrk að ir,
fryst ir, súrs að ir, salt að ir eða steikt ir
strax eft ir tínslu.“ Bjarni seg ist verða
var við mik inn á huga á nýt ingu alls
þess sem nátt úr an gef ur af sér núna.
Auk inn á hugi sé ekki bara fyr ir
svepp um. „ Þetta á t.d. við um berj a­
nytj ar og rækt un ým issa mat jurta og
ald in trjáa. Blá berja­ og kræki berja­
spretta er góð núna og t.d. hef ur
líka ver ið gott tíð ar far í sum ar fyr ir
hrúta ber sem finna má víða í birki­
skóg um á Vest ur landi,“ seg ir Bjarni
Dið rik Sig urðs son skóg vist fræð ing­
ur og pró fess or við LbhÍ og hvet ur
fólk til að kynna sér nýt ingu nátt­
úru af urða og ganga vel um þá auð­
lind sem þar er að finna.
hb
Bjarni Dið rik Sig urðs son, skóg vist fræð ing ur:
Í flokki of ur fæðu
Þang.
Of ur fæða eða super food á ensku, er
ó vís inda leg skil grein ing á mat væl um
sem inni halda sér stak lega hátt hlut­
fall af nær ing ar efn um og andox un­
ar efn um mið að við kalor í ur og hafa
marg vís leg góð á hrif á heilsu fólks.
Marg ir halda því fram að of ur fæða
hjálpi lík am an um við að berj ast við
sjúk dóma, lækki kól ester ól og sé holl
fyr ir heil ann á samt mörg um öðr um
já kvæð um á hrif um. Hug tak ið of ur­
fæða er þó ekki al mennt við ur kennt
af nær ing ar fræð ing um.
Í flokki of ur fæðu sem finnst hér á
landi má nefna fjalla grös, þang, blá­
ber og kræki ber. Blá ber og kræki ber
inni halda mik ið af andox un ar efn um
og vítamín um að auki. Skyr inu okk ar
hef ur einnig ver ið lýst sem of ur fæðu.
Græn meti og á vext ir skipa stærst an
hluta of ur fæðu, þó eru marg ir sem
telja fisk, eins og mak ríl og sil ung,
vera í flokki of ur fæðu. sko
Blá ber.
Kræki ber.
Fjalla grös.
Hrúta ber í borg firsk um skógi.
„Þeir kalla mig Rauð hettu, sam starfs menn irn ir hjá LbhÍ, þeg ar ég er kom inn með sveppa körf una,“ seg ir Bjarni Dið rik sem hér
er til bú inn til sveppa tínslu.
Bjarni með mynd ar lega kóngs svepp úr
Skorra dal.
Svona lít ur hinn ban eitr aði ber serkja svepp ur út. Þessi er úr Skorra daln um.