Skessuhorn - 03.01.2014, Qupperneq 13

13FIMMTUDAGUR 3. JANÚAR 2014
Freisting vikunnar
Jólakaka með súkkulaði-
rúsínum að hætti
Guðrúnar að Eiði
Freistingu vikunnar er að þessu
sinni jólakaka með súkkulaðirús­
ínum og á Guðrún Lilja Arnórs­
dóttir bóndi að Eiði í Kolgrafa­
firði heiðurinn að henni. Kökuna
bakaði Guðrún fyrst þegar hún
var að undirbúa fund viðbragðs­
aðila vegna síldarinnar í Kolgrafa­
firði í nóvember ásamt Bjarna Sig­
urbjörnssyni eiginmanni sínum.
Von var á þriðja tug fundargesta
með stuttum fyrirvara og var af­
ráðið að skella í nokkrar jólakökur
til að bera fram á fundinum. Guð­
rún komst að því í miðjum bakstr­
inum að rúsínur vantaði. Þá voru
góð ráð dýr. Ekki þurfti reynd­
ar að leita langt yfir skammt,
því á heimilinu leyndist kassi af
súkku laðirúsínum sem brúkaður
var í bakstrinum. Árangurinn lét
ekki á sér standa og gerðu fund­
armenn góðan róm að jólakök­
unum hennar Guðrúnar. Skessu­
horn birtir hér uppskriftina með
góðfúslega leyfi hennar.
300 gr. smjörlíki mjúkt.
300 gr. sykur.
8 egg.
800 gr hveiti.
8 tsk. sléttfullar lyftiduft.
Smá mjólk
Einn kassi súkkulaðirúsínur.
Smjörlíki og sykur hrært létt í
skál í um 15 mín. Eggin sett loks
í, eitt í einu. Hveiti og lyftiduft sett
varlega í og síðan mjólkin og rúsín­
urnar. Deig síðan sett í form. Bak­
að við 170 gráður í um 40 mín.
Guðrún Lilja kveðst nota gömlu
aðferðina frá ömmu og mömmu
hennar, stingur prjóni í kökuna
eftir þennan tíma. Ef prjónninn
hreinsar sig er kakan bökuð en ef
deig festist á prjóninum er hún
ekki nægjanlega bökuð.
Kol grafafjörður sé orðinn einn af
þekktari fjörðum á Íslandi. Und­
ir þetta taka hjónin að Eiði. „Þetta
er búið að vera ótrúlegur tími. Það
skrítna er að við áttuðum okkur eig­
inlega ekki á því undir hversu miklu
álagi við vorum fyrr en allt var yfir­
staðið og hreinsunarstarfi að ljúka.
Í nóvember þegar síldin snéri aft­
ur í fjörðinn vorum við með mun
meiri ugg í brjósti en síðasta vetur.
Þá höfðum við ekki hugmynd um
hvers konar afleiðingar síldardauð­
inn gæti haft. Þetta hefur því ver­
ið lærdómsríkt í meira lagi,“ segja
þau.
Nokkurn tíma tók fyrir stjórn­
völd að ákveða hvað gera ætti við
dauðu síldina í Kolgrafafirði eft­
ir fyrri dauðann sem var í desem­
ber 2012. Óvissan olli verulegum
áhyggjum heima að Eiði. „Fyrstu
viðbrögð frá yfirvöldum voru þau
að þetta væri eins og hver ann­
ar hvalreki þar sem landeigendur
ættu að bera ábyrgð á hreinsun. Við
sættum okkur ekki við þau svör. Það
fór nokkur vinna í að koma fulltrú­
um stjórnvalda í skilning um um­
fang dauðans. Bæjarstjórn Grund­
arfjarðarbæjar og fleiri aðilar í sam­
félaginu tóku einnig upp málstað
okkar um að það þyrfti að hreinsa
fjörur fjarðarins. Öll tvímæli voru
loks tekin af á fundi heima í stof­
unni á Eiði í janúar. Þar sátu full­
trúar yfirvalda, sveitarstjórnarmenn
í Grundarfirði, við og loks Svandís
Svavarsdóttir sem þá var umhverf­
isráðherra. Á fundinum tók Svandís
af allan vafa um hreinsunarstarfið,
þvert gegn því sem rætt var um á
fundinum. Hún sagði einfaldlega:
„Hér verður eitthvað gert,“ rifjar
Bjarni upp. Hann bætir við að með
þessu hafi Svandís skipað sér í sveit
með Davíð Oddssyni í huga þeirra
hjóna. „Stundum þarf að hafa hug­
rekki til að taka ákvarðanir, sumar
djarfar. Ljóst er að þarna var rétt
ákvörðun tekin. Svandís og hennar
fólk á heiður skilinn fyrir það. Við
viljum síðan að það komi fram að
við höfum yfir höfuð átt góð sam­
skipti við fulltrúa stjórnvalda sem
hafa tekið vel á móti erindum okk­
ar.“
Kraftaverk unnið í
hreinsunarstarfi
Guðrún segir að reynslan úr Við­
ey hafi komið sér vel þegar kom að
því að eiga samskipti við yfirvöld
vegna síldardauðans. „Við einsett­
um okkur frá upphafi að vera ekki
með nein leiðindi heldur reyna eft­
ir mætti að kynna fyrir embættis­
mönnum ástandið í firðinum með
áherslu á afleiðingarnar. Í störfum
okkar í Viðey áttum við samskipti
við ýmsa aðila í kerfinu. Þar lærð­
um við hvernig best er að nálgast
fólk og fá áheyrn. Þetta hafðist. Það
má segja að fundurinn með Svan­
dísi hafi verið farsæl niðurstaða af
þessari nálgun,“ segir Guðrún.
Það reyndist líka hið mesta lán,
því ráðherra og fulltrúar ríkisins
höfðu varla yfirgefið Kolgrafafjörð
þegar seinni dauðinn varð að veru­
leika 30. janúar. „Okkur var sagt á
fundinum umrædda að desember­
dauðinn hafi verið einstakt tilfelli.
Varla leið síðan sólahringur þangað
til að bera fór á merkjum um aðra
holskeflu,“ bætir Bjarni við. Hlut­
irnir gengu hratt í kjölfarið. „Áður
en langt um leið var hreinsunarstarf
komið á fullt. Síld og grút var mok­
að ofan í grafir sem grafnar voru
í fjörunni eftir að hætt var við að
keyra grút suður í Fíflholt til urð­
unar. Þar voru margar krónur spar­
aðar. Hreinsunin var framkvæmd
af grundfirskum vélaverktökum.
Þeir eiga mikið hrós skilið fyrir
sína vinnu, sinntu starfi sínu vel og
unnu að okkar mati kraftaverk.“
Röskun á búverkum
Óhætt er að segja að snarpt síldar­
ævintýri hafi átt sér stað í firðinum
fyrstu dagana eftir báða síldardauð­
ana. Í Kolgrafafjörð kom fjöldinn
allur af fólki, fulltrúar félagasam­
taka og íþróttafélaga auk skóla­
krakka til að tína upp ferska síld til
að selja til fjáröflunar. Sömuleiðis
lögðu ófáir fjár­ og hrossabændur
leið sína í fjörðinn ásamt fylgdar­
liði til að ná sér í frítt fóður. „Alls­
kyns fólk kom í gegnum hlaðið hjá
okkur til að komast niður í fjöruna
til að sækja síld þessa daga. Einn­
ig var fólk að koma til að skoða að­
stæður. Þessu fylgdi talsvert áreiti
og rask á bústörfum hjá okkur. Iðu­
lega kom fyrir að hefðbundin bú­
verk voru unnin á óhefðbundn­
um tímum. Oftar en ekki þurftum
við að leiðbeina fólki um aðstæður
og staðhætti. Maður var nokkrum
sinnum kallaður út til að losa fólk
sem hafði fest bílana sína. Einnig
varð nokkuð áreiti af því að svara
allskyns erindum, t.d. frá fjölmiðl­
um um ástandið í firðinum. Þessu
þurfti þó öllu að sinna. Það reynd­
um við að gera eftir bestu getu.“
Ýmis áhrif á lífríkið
Að sögn þeirra hjóna er lífríkið í
firðinum orðið talsvert breytt í kjöl­
far síldardauðans. „Fyrir það fyrsta
er orðin nokkur breyting á fugla­
lífinu hérna. Það drápust þó ekki
margir fuglar vegna grútarmeng­
unar eins og margir hafa haldið.
Kolgrafafjörður er hins vegar orð­
inn yfirfullur af vargfugli. Það er
mjög slæmt fyrir annað fuglalíf.
Við vitum að hafsbotninn austan­
megin í firðinum þar sem síldinni
skolaði að landi er þakinn grúti sem
á til að reka upp í fjörurnar. Vest­
urhlutinn er hins vegar betur far­
inn. Kindurnar okkar eru hættar að
sækja í fjörurnar aðallega út af lykt­
armengun vegna brennisteins. Þar
eru þó að finna iðagræna grasbakka
sökum þess að grútarleifarnar virka
sem áburður. Súlan lætur hins veg­
ar sjá sig áfram í firðinum. Sömu­
leiðis eru háhyrningar, höfrung­
ar og selir sem gæða sér á síldinni
sem enn er eftir í firðinum,“ segir
Guðrún.
Styðja lokun fjarðarins
Útlit var fyrir að annar síldardauði
væri í uppsiglingu í nóvember síð­
astliðnum. Þá sneri síldin aftur inn
í Kolgrafafjörð. Mikill viðbúnað­
ur varð viðhafður í firðinum. Tal­
ið var að um 60 þúsund tonna síld­
artorfa væri þar komin innfyrir
brú. Guðrún og Bjarni ásamt bæj­
aryfirvöldum í Grundarfirði höfðu
áður lagt til að loka firðinum til
að koma í veg fyrir að síldin kæm­
ist inn fyrir brú á flóði. Við því var
ekki orðið. „Sjávarútvegsráðherra
gaf loks út leyfi til frjálsra veiða í
firði num innan við brúna. Margir
smábátasjómenn nýttu það. Okk­
ur þótti þar vel í lagt. Betra er að
sjá síldina veidda og selda en að
horfa á hana rotna í fjörunni. Yf­
irvöld sendu síðan fulltrúa sína á
vettvang til að kanna aðstæður. Við
hýstum um 30 manna fund heima
á Eiði. Þar var tekin ákvörðun um
hvað skyldi gera til að koma í veg
fyrir annan dauða. Úr varð að reyna
að smala síldinni með hljóðum og
sprengjum út úr firði num – held­
ur nýstárleg og undarleg aðgerð.
Hún heppnaðist þó ágætlega. Síld­
in er nú að mestu horfin úr firðin­
um, þó eitthvað af henni sé að finna
þar enn,“ segir Bjarni sem þó hefur
varann á með framhaldið.
Þrátt fyrir góðan árangur með
síldarreksturinn í nóvember eru
þau þeirrar bjargföstu skoðunar
að loka eigi firðinum til að koma í
veg fyrir frekari dauða. „Við sjáum
allavega ekki aðra leið. Það myndi
vera varanleg lausn að okkar mati.
Þetta hefur verið gert hér áður á
Snæfellsnesi, t.d. í Hraunsfirði og
í Lárósi með litlu raski fyrir lífríki.
Það hefur í það minnsta sýnt sig að
hinn kosturinn hefur haft slæm­
ar og dýrar afleiðingar fyrir sam­
félagið,“ hnýtir Guðrún við svör
Bjarna.
Landsmenn vinna vel í
sameiningu
Þrátt fyrir síldarvána þá horfa hjón­
in á Eiði björtum augum fram á
veginn. Þau segja atburðina í Kol­
grafafirði og viðbrögðin við þeim
hafa sýnt að þegar á reynir taka Ís­
lendingar höndum saman og leysa
málin. „Þetta er mikilvægt að hafa
í huga. Þrátt fyrir allt dægurþras­
ið í landinu sem nóg er af eiga
landsmenn það til að leysa málin í
sameiningu. Þá stöndum við okk­
ur hvað best,“ segja þau. Að lok­
um kváðust þau vera ánægð með að
vera útnefndir Vestlendingar árs­
ins af Skessuhorni. Viðurkenning­
in er þeim mikilvæg hvatning fyrir
búreksturinn á Eiði og landvörslu á
landamærum hins byggða bóls og
óútreiknanlegrar náttúrunnar. hlh
Frá fundinum stóra í stofunni á Eiði í nóvember síðastliðinn. Á miðri mynd situr
Bjarni, þungt hugsi. Ljósm. tfk.
Bjarni tekur mynd af Guðrúnu í fjörunni við Eiði skömmu eftir síðari síldar-
dauðann. Ljósm. tfk.
Um 52 þúsund tonn af síld eru talin hafa drepist í Kolgrafafirði síðasta vetur.
Mikið af dauðri síld rak á land við Eiði, sem hér sest í bakgrunn. Ljósm. tfk.
Snarpt síldarævintýri gerðist í firðinum eftir síldardauðann áður en rotnunin tók
yfirhöndina. Hér eru grundfirsk ungmenni önnum kafin með bros á vör að safna
saman síld – í sannkölluðu síldarlandi. Ljósm. tfk.