Bæjarins besta - 06.09.2007, Qupperneq 4

FIMMTUDAGUR 6. SEPTEMBER 20074
Vinna hjá einni fremstu
rannsóknarmiðstöð heims
Tveir ungir Vestfirðingar,
Tómas Árni Jónasson og
Hlynur Grétarsson eyða sumr-
inu við nám og störf hjá stórri
rannsóknarstofnun í Genf í
Sviss, nánar tiltekið hjá evr-
ópsku rannsóknamiðstöðinni
í öreindafræði, CERN. Þeir
dvelja í Sviss ásamt á annað
hundrað annarra sumarnema
við stofnunina. Margir kann-
ast við CERN úr bók Dan
Brown, Angels and Demons,
en sagan gerist að einhverju
leyti á stofnuninni. Þeir félag-
arnir taka það þó strax fram
að einhverjar staðreyndir sem
koma fram um stofnunina í
bókinni séu heldur ýktar.
–Hvernig kom það til að
þið fóruð til Sviss?
Tómas: „Í Háskóla Íslands
er í boði námskeið sem heitir
kjarna- og öreindafræði. Þeim
sem fara á þetta námskeið
stendur til boða að fara til
CERN. Ég átti eftir að fara á
námskeiðið, en Hlynur var í
honum og sagði mér frá
CERN. Ég ákvað síðan að
sækja um.“
Hlynur: „Oftast komast um
einn til tveir nemendur frá HÍ
út á hverju ári, en þar sem
enginn fór í fyrra áttum við
eitt sæti inni og vorum þrír
sem komumst að þessu sinni,
við tveir og Friðrik Freyr Gauta-
son“
–Hvað eruð þið að læra í
Háskóla Íslands?
Hlynur: „Hátæknieðlis-
fræði.“
Tómas: „Hátæknieðlisfræði
og hugbúnaðarverkfræði – í
rauninni verkfræði með tölv-
unarfræði.“
–Ertu þá í tvöföldu námi?
Tómas: „Já, ég útskrifast
með tvær gráður, eða stefni
allavega að því. Ég næ nú
ekki að klára báðar grein-
arnar á þremur árum en
hugsa að fjögur ár dugi til.“
–Segið mér aðeins frá þess-
ari stofnun, CERN.
Hlynur: „CERN er kjarn-
eðlis- og rannsóknarstofnun
Evrópu. Rannsóknirnar sem
gerðar eru hér beinast að því
að auka skilning á helstu und-
irstöðum eðlisfræðinnar.“
Tómas: „CERN er talin
fremsta stofnun sinnar tegund-
ar í heiminum, en fyrir þá sem
til þekkja er hún á svipuðum
skala og Fermilab-stofnunin í
Bandaríkjunum. Ein helsta
ástæðan fyrir því hvað CERN
stendur framarlega er sú að
hér er verið að ljúka við bygg-
ingu stærsta öreindahraðals í
heimi.“
–Öreindahraðall?
Hlynur: „Já, nýi öreinda-
hraðallinn, yfirleitt kallaður
LHC, er hringlaga tæki sem
beinir öreindum eftir brautum
í gífurlegri orku og lætur þær
rekast á. Þegar þær rekast á
getum við lært um innviði
agnanna. Þessu má líkja við
þegar bílar í árekstri leysast
upp í marga parta.“
Tómas: „Árekstrarnir gerast
innan í sérstökum nemum, en
þeir eru nokkrir staðsettir í
hraðalinum. Stærstu tveir
nemarnir heita CMS og Atlas.
CMS er 13.000 tonn, 21 metri
á lengd og 15 metrar í þver-
mál. Atlas er ekki nema 7000
tonn en er heldur stærri en
CMS, 45 metrar á lengd og 25
metrar í þvermál. Til gamans
má geta þess að Eiffelturninn
er einmitt um 7000 tonn.
Hraðallinn er 27 kílómetrar á
lengd og grafinn um 100 metra
niður í jörðina.“
Hlynur: „Þegar öreindirnar
rekast hver á aðra myndast
hundruð einda og með því að
skoða brautir agnanna er hægt
að færa sönnur fyrir kenning-
um sem eðlisfræðingar hafa
verið að vinna að undanfarin
ár. Í LHC gerast þessir árekstr-
ar milljón sinnum á sekúndu
og framleiðir CERN því gífur-
legt magn gagna.“
Tómas: „CERN er reyndar
„stærri“ en Google,
er síðast var að gáð, það er í
samhengi gagnaflutnings og
gagnageymslu.“
Hlynur: „LHC hefur verið í
byggingu í um 15 ár og verður
hann settur í gang í maí 2008.
Það eru því mjög spennandi
tímar fyrir höndum. Meðal
annars á að reyna að finna
þyngdareindina, en það verður
eitt helsta viðfangsefnið.“
– Eru stöður ykkar hjá
CERN einskonar starfsþjálf-
un?
Tómas: „Nei, ekki beint,
þetta er kannski frekar í áttina
að vera sumarskóli, allavega
kallast þetta „Summer student
program“. „Prógrammið“ er
tvískipt. Annars vegar erum
við á fyrirlestrum sem fjalla
aðallega um kjarna- og ör-
eindafræði. Hins vegar erum
við í vinnu, sem er stærsti
hlutinn af þessu. Allir sumar-
nemarnir eru settir í vinnu-
hópa og við
fáum verkefni sem við
kljáumst við í sumar.“
Hlynur: „Við fáum reyndar
ekki borgað fyrir vinnuna
vegna þess að Ísland er ekki
aðildarríki að Evrópusam-
bandinu. En þau lönd sem eru
aðilar leggja mikla peninga í
stofnunina og fá krakkarnir
frá þeim löndum greiddan
allan kostnað. Við hinsvegar
fengum styrki, aðallega frá
H.Í., en einnig frá Orkuveitu
Reykjavíkur og svo fyrirtækj-
um og góðum mönnum að
vestan og viljum við nota
tækifærið og þakka þeim fyrir
stuðninginn.“
–Hvernig verkefnum eruð
þið að vinna að við stofnun-
ina?
Tómas: „Vinnan mín teng-
ist dreifðum tölvukerfum og
þá sér í lagi dreifðum gagna-
geymslukerfum. Eins og áður
sagði verður til gífurlegt magn
gagna hjá CERN sem eru
geymd í gagnageymslum.
Fjölmargar stofnanir og há-
skólar um allan heim koma
að rannsóknunum og
þurfa að fá aðgang að
gögnunum. Þessi gögn
má nálgast í gegnum
kerfið sem ég er að
vinna við. Minn
partur snýr að pökk-
un og afpökkun á
gagnasettum til að
auðvelda niðurhal
gagnanna þar sem
stundum eru gagna-
settin samansett úr
mörg hundruð eða þúsund
skrám sem eru allt frá nokkr-
um megabætum upp í nokkur
terabæti.“
Hlynur: „Mitt verkefni er
fólgið í athugunum á geisla-
pípunni sem inniheldur geisl-
ann/agnirnar sem verið er að
hraða í LHC. Ég skoða hvern-
ig þvermál geislapípunnar
breytist með tilliti til staðsetn-
ingar og hvort að snarpar
breytingar eiga sér stað. Mikil-
vægt er að ekkert sé inni í
þessum pípum og alls engar
snarpar breytingar á lögun
hennar því þá aukast líkurnar
á árekstri geislans við veggi
pípunnar. Til gamans má geta
að orkan sem eitt stykki geisli
hefur, þegar búið er að ná há-
markshraða, er svipuð og orka
747 Boeing þotu við lendingu.
Það yrði því ekki gott að missa
geislann út í vegg pípunnar.“
–Er þetta ekki gífurlega stór
stofnun?
Hlynur: „Jú, hjá CERN
starfa mörg þúsund eðlisfræð-
ingar og tæknimenn, reyndar
flestir við LHC, eins og stend-
ur. Við sumarnemarnir erum
síðan um 160 talsins. Þetta er
að mestu ungt fólk á aldur við
okkur, sem kemur víðsvegar
að, flestir í eðlisfræði- eða
tækninámi. Þetta er mjög
skemmtilegt starfsumhverfi
og við höfum skemmt okkur
vel hérna.“
–Hvernig er að vera í miðri
Evrópu, þaðan sem stutt er að
fara til annarra landa?
Tómas: „Það er alveg frá-
bært. Við skruppum til dæmis
til Parísar um daginn og ætlum
að kíkja á Mont Blanc um
helgina. Þá kaupum við yfir-
leitt í matinn í Frakklandi,
enda er Genf heldur dýr borg
í samanburði við bæina sem
eru í nágrannalöndunum í
kring, en við skreppum stund-
um til Genfar um helgar þegar
lítið er að gerast í CERN.“
Hlynur: „Við höfum samt
ekki mikinn tíma til að flakka
um Evrópu. Þó að við fáum
frí um helgar eru margir sem
kjósa að vinna þá líka. Það er
engin kvöð, þar sem við erum
auðvitað öll spennt fyrir vinn-
unni og gerum það með glöðu
geði.
Það er mikið að gerast hér á
svæðinu. Það er ótrúlega gam-
an í vinnunni og á fyrirlestrun-
um og mikið af krökkum á
svæðinu sem gaman er að
kynnast. Við erum búnir að
kynnast hópi af Norðmönnum
og Dönum og svo eigum við
félaga frá Japan líka. Við eig-
um eiginlega furðu mikið
sameiginlegt með þeim.“
–Búið þið á heimavist inni
á stofnanasvæðinu?
Tómas: „Flestir sumarnem-
arnir búa á farfuglaheimilum
sem eru inni á svæðinu. Marg-
ir fastir starfsmenn CERN búa
þó fyrir utan svæðið, í Genf
og bæjum þar í kring. CERN
er svo umfangsmikil stöð.
Hún liggur Svissmegin við
landamæri Sviss og Frakk-
lands en þó eru einhverjir hlut-
ar stofnunarinnar í Frakk-
landi.“
–Er vinna við stofnun sem
þessa eitthvað sem þið gætuð
hugsað ykkur að stunda í
framtíðinni?
Hlynur: „Tvímælalaust. Að
vera hluti af stóru verkefni er
ótrúlega skemmtilegt og spenn-
andi auk þess hafa allir hér
sama markmið, að
skilja heiminn betur.“
Tómas: „Já, ég gæti vel
hugsað mér það. Þetta eru ekki
beint hálaunastörf, en það væri
sjálfsagt gaman að koma
hérna og vinna – sér í lagi þar
sem þetta er yfirleitt krefjandi
og gefandi starf.“
– tinna@bb.is
Teikning
af Atlas.
Hlynur og Tómas í CERN. Mynd: Friðrik Freyr Gautason.