Listin að lifa - 01.12.2000, Síða 46

Undursamleg guðsgj öt
Fjallagrös - lífgrös þjóðarinnar -
njóta sérstöðu í hugum íslcndinga
enda samofin sögu okkar og mcnn-
ingu frá fyrstu tíð.
Frá fornu fari höfum við nýtt fjalla-
grös okkur til viðurværis og heilsu-
bótar.
Þau voru jöfnum höndum notuð til
matar og lækninga en einnig sem
gjaldmiðill í vöruskiptum. I harðind-
um voru blessuð fjallagrösin oft mikil
lífsbjörg enda stundum nefnd lífgrös.
Mikilvægi þeirra má ráða af því að í
lögum frá 13. öld (Jónsbók) voru
ákvæði um að ekki mætti safna grös-
um af annarra landi til að taka með sér
heim, vegna þess að góð grasalönd
voru álitin miklvæg hlunnindi. A
hverju ári var farið á „grasafjalT og
gjarnan dvalið dögum saman við að
safna forða til vetrarins. A stærri býl-
um voru dæmi þess að safnað væri allt
að 18 hestburðum til eigin nota.
KENND VIÐ ÍSLAND
Fjallagrös vaxa víða á norðurhveli
jarðar og eru mjög algeng hér á landi,
reyndar sérstaklega kennd við ísland
samanber latneskt fræðiheiti þeirra
Cetraria islandica, einnig minnir heiti
þeirra í fjölmörgum öðrum tungumál-
um á ísland eins og t.d. „Iceland
moss“ í ensku.
Þeir sem komnir eru til vits og ára
þekkja vafalaust margir fjallagrös af
eigin reynd og eflaust hafa einhverjir
lesenda farið á fjall að safna grösum.
Fjallagrösin voru, og eru reyndar enn,
notuð með ýmsum hætti, t.d. í grasa-
mjólk, brauð, slátur, ysting, til kandís-
gerðar, í te og búið var tii seyði eða
grasavatn til lækninga. Úr grösunum
voru einnig búnir til bakstrar til út-
vortis notkunar.
Fjallagrösin hafa oft verið dásöm-
uð vegna stórkostlegra eiginleika
sinna og haft er eftir náttúrufræðingn-
um og skáldinu Eggerti Ólafssyni „að
grösin væri það allra hollasta sem Guð
hefði gefið þessu landi.“ Ymsir framá-
menn fyrri tíma, auk Eggerts, svo sem
séra Björn Halldórsson í Sauðlauksdal
og Skúli Magnússon, héldu fram kost-
um fjallagrasa og hvöttu landsmenn
eindregið til að nýta sér þau. Útlendir
ferðamenn, sem hér komu í byrjun 19.
aldar, gerðu sér einnig grein fyrir á-
gæti íslenskra fjallagrasa og töldu þau
mun kröftugri en fjallagrös annars
staðar í Evrópu.
LÆKNINGAMÁTTTUR
FJALLAGRASA
Fjallagrös eru fléttutegund. Þau eru í
raun samlífi tveggja óskyldra lífvera,
sveppa og þörunga. Þau hafa engar
rætur en taka orku og næringu úr um-
hverfinu og því sem á þau fellur. Flétt-
ur hafa löngum verið notaðar til lækn-
inga m.a. af fornum menningarþjóð-
um eins og Egyptum, Grikkjum og
Kínverjum, þar á meðal fjallagrös. I
lækningaskyni voru fjallagrös einkum
notuð gegn kvillum í öndunar- og
meltingarfærum og finnast tilvísanir
þar að lútandi í fjölmörgum grasa-
lækningabókum og vísindaritum frá
ýmsum tímum víða um heim. Grösin
voru gjarnan notuð gegn slímhúðar-
bólgu, langvarandi lungnakvefí, astma
og berklum og til að losa slím úr lung-
um og öndunarvegi. Þau voru einnig
notuð gegn meltingartruflunum, maga-
bólgum, magasári, hægðatregðu, upp-
köstum, til að auka matarlyst og
byggja upp kraft og þol, t.d. eftir
langvarandi veikindi. Fjallagrös voru
jafnframt notuð útvortis á þurra húð
(exem) og á sár sem erfitt reyndist að
græða
VÍSINDARANNSÓKNIR
Fjallagrös eru nú viðfangsefni mjög
spennandi rannsókna þar sem vísinda-
menn leita staðfestinga á þeim góðu á-
hrifum sem grösunum hafa löngum
verið eignuð. Meðal slíkra rannsókna
eru athuganir á áhrifum vissra efna í
fjallagrösum á magasár, astma, berkla,
æxlisfrumur og ónæmiskerfið. Þess
háttar rannsóknir fara m.a. fram við
Háskóla íslands undir stjórn prófess-
ors í lyfjafræði. Þegar hefur verið
sýnt fram á að efni í fjallagrösum geta
hamlað vexti baktería og krabba-
meinsfruma og örvað virkni ónæmis-
kerfisins en þær niðurstöður eru ein-
göngu fengnar með tilraunum á dýr-
um og innan veggja rannsóknarstofa
og því ekki hægt að fullyrða um sam-
bærileg áhrif í mannslíkamanum enn
sem komið er. Hér er þó um ákveðnar
vísbendingar að ræða, sem styðja
aldagamla reynslu og trú fólks á
heilsugildi og lækningamátt fjalla-
grasanna, sem oft reyndust íslensku
þjóðinni hreinasta guðsgjöf og lífs-
björg.
'dngiAjmf c€juámwuí&dóttw
46