Fréttablaðið - 19.06.2015, Blaðsíða 46

19. júní 2015 FÖSTUDAGUR| MENNING | 30
Magnús
Guðmundsson
magnus@frettabladid.is
Tvær hliðar á einstakri listakonu
Júlíana Sveinsdóttir myndlistar-
kona fæddist að Sveinsstöðum í
Vestmannaeyjum 31. júlí árið 1889
og lést í Kaupmannahöfn 17. apríl
1966. Júlíana var að sönnu mikill
frumkvöðull í listsköpun íslenskra
kvenna. Það er því einkar viðeig-
andi að í dag, á kvennadegi á 100
ára kosningaréttarafmæli íslenskra
kvenna, séu opnaðar á Kjarvalsstöð-
um tvær sýningar á verkum Júlíönu
og tveggja annarra listakvenna.
Tvær sterkar
Á sýningunni Tvær sterkar gefur
að líta málaralist Júlíönu og fær-
eysku listakonunnar Ruth Smith, en
hún var einnig á meðal frumkvöðla
í málaralist norrænna kvenna. Sýn-
ingarstjóri er Hrafnhildur Schram
og hún segist fyrst hafa áttað sig
á því hvað þessar tvær listakonur
áttu margt sameiginlegt þegar hún
var á ferð um Færeyjar fyrir um
tveimur árum.
Eyjakonur
„Báðar koma þessar konur frá
litlum og afskekktum eyjum í Norð-
ur-Atlantshafi, Júlíana frá Vest-
mannaeyjum en Ruth frá Suður-
ey, sem er ein afskekktasta byggð
Færeyja. Báðar fara þær til Kaup-
mannahafnar og fljúga þar rak-
leitt inn í Listaakademíuna, þó svo
Júlíana hafi verið nokkuð fyrr á
ferðinni. En sterkastur er eflaust
strengurinn þegar horft er til þess
hvað þær mála og hvernig. Það er
því gríðarlega skemmtilegt verk-
efni að setja þær upp saman og gefa
fólki kost á að skoða þær saman.
Júlíana var alla tíð síðan búsett
í Danmörku. Hún var einfari alla
tíð en hún fór alltaf mikið heim á
sumrin og með heim á ég við til
Vestmannaeyja og þar málaði hún
gríðarlega mikið. En hún málaði
vissulega líka víðar um landið eins
og til að mynda á Þingvöllum og á
Snæfellsnesi.
Ruth dvaldi í nokkur ár í Kaup-
mannahöfn þar sem hún kynntist
eiginmanni sinum, dönskum arki-
tekt, og saman eignuðust þau tvö
börn, en þau fluttu seinna meir
heim til Suðureyjar og þar lést
Ruth aðeins fjörutíu og fimm ára
gömul. Ruth stundaði alla tíð sjó-
sund en eftir eina slíka ferð skil-
aði hún sér ekki aftur og fannst að
endingu látin. Það er dapurlegt að
hugsa til þess hversu miklu stærra
og meira höfundarverk hennar
hefði getað orðið hefði hún haft til
þess meiri tíma. Það er þó engu að
síður mjög glæsilegt.“
Litir og mótív
Hrafnhildur segir að eitt af því
sem hafi einkennt bæði Júlíönu
og Ruth sem listmálara hafi verið
einstakt næmi fyrir litum. „Þær
voru ekki mikið fyrir að mála í sól
þessar konur. Þegar Júlíana fór til
að mynda á Snæfellsnesið til þess
að mála þá fannst henni allt verða
flatt í sólinni. Hún vildi frekar ský
og jafnvel þoku og eins var þetta
með Ruth. Þannig voru þær báðar
dálítið háðar duttlungum náttúr-
unnar.
Það er líka merkilegt að skoða
hversu svipuð mótív þær eru að
takast á við á sínum ferli. Báðar
mála þær landslag og þá eru þær
einmitt oft að takast á við það sem
stendur þeim nærri. Samstilling-
ar eða kyrralífsmyndir eru einnig
stór hluti af höfundarverki þeirra
að ógleymdum portrettmyndunum.
Það má segja að sjálfsmyndir séu
svo alveg sérkafli á meðal port-
rettmyndanna, en þær mála báðar
afskaplega óvægin portrett. Júlíana
leitaðist til að mynda við að mála
fólk þannig að sérkenni þess og
persónuleiki væru ríkulegur hluti
af myndinni. Það má eiginlega
segja að hún hafi málað myndir
um fólk fremur en myndir af fólki.“
Lóðrétt/Lárétt
Júlíana Sveinsdóttir átti sér aðra
hlið sem listakona. Hlið sem minna
hefur farið fyrir hér heima en er
listunnendum í Danmörku vel
kunn, en það er vefnaðarlistakonan
Júlíana. Samhliða opnun sýningar-
innar á málaralist Júlíönu og Ruth-
ar er einnig opnuð að Kjarvalstöð-
um sýningin Lóðrétt/Lárétt en þar
eru sýnd veflistaverk Júlíönu og
þýsku listakonunnar Anni Albers
(1899–1994) sem var einn áhrifa-
mesti veflistamaður liðinnar aldar.
Ofin tilviljun
Sýningarstjóri Lóðrétt/Lárétt er
Ingibjörg Jónsdóttir og hún segir
að lengi vel hafi verið lítill áhugi á
veflistakonunni Júlíönu Sveinsdótt-
ur. „En Júlíana er hins vegar talin
með helstu frumkvöðlum vefnaðar-
listar í Danmörku. Það var reynd-
ar fyrir tilviljun að hún byrjaði
að vefa. Hún varð að sjá fyrir sér
með kennslu og fannst það svona
frekar leiðinlegt og leitaði að ein-
hverju öðru til þess að sjá sér far-
borða. Fékk lánaðan vefstól og
fór að framleiða nytjavefnað sem
hún seldi og gat þannig losnað við
kennsluna.
En svo fer hún að gera sér grein
fyrir að þetta er afar listrænn mið-
ill sem hún er með í höndunum svo
hún fer og lærir vefnað. Fer aftur á
akademíuna um 1920 og er þar með
hléum í nokkur ár.
Ör þróun
Á þessum árum varð mikil þróun í
vefnaði í Evrópu vegna þess að það
hafði verið mikið unnið þannig að
fyrirmyndir (málverk eða teikning-
ar) voru yfirfærðar í vefnað.
En þar komum við að því að við
erum líka að sýna verk eftir Anni
Albers sem er ein af Bauhaus-
vefurunum svokölluðu sem eru á
meðal helstu áhrifavalda í þessari
þróun. Á þessum tíma er abstrakt-
listin að koma og innan Bauhaus
voru framsæknir málarar að þróa
abstrakt málverkið. Þetta hafði
mikil áhrif inn í vefinn. Í fyrsta
skipti fóru listamenn að skapa vefn-
aðarverk út frá lögmálum vefnað-
arins og þar kemur titill sýning-
arinnar Lóðrétt/Lárétt, sem er
uppistaðan í ívafi. Vel menntað-
ir myndlistarmenn fara að vinna
í vefnaði og fara að skilja mögu-
leikana og við það breytast verk-
in og miðillinn eignast sína eigin
sjálfstæðu rödd.
Frumkvöðlar
Ingibjörg nefnir að ein helsta ástæð-
an fyrir því að á sýningunni séu
sýnd saman verk eftir Júlíönu og
Anni sé að þær hafi verið samtíma-
konur sem báðar tóku þátt í þess-
ari þróun. „Það er gaman að benda
á hvaðan þessi áhrif koma upp-
runalega og það sést þarna ákveðin
þróun bæði á heimsvísu og í Skandi-
navíu, tveir sterkir frumkvöðlar.
Þær eru báðar menntaðar mynd-
listarkonur og vinna líka í öðrum
miðlum. Anni vann líka mikið með
teikningar og prent, hún ætlaði að
verða málari en þegar hún sest í
Bauhaus-skólann var fyrirkomu-
lagið þannig að allir þurftu að velja
sér verkstæði. Eins og t.d. Josef
Albers, eiginmaður Anni, hann
vann til að mynda lengi vel eink-
um í gler en varð svo síðar frægur
málari. Anni og Josef þurftu svo
seinna að flýja Þýskaland nasism-
ans og settust að í Bandaríkjunum.
En málið er að þær Júlíana og
Anni völdu vefinn. Sáu mögu-
leikana og nýttu þá á skapandi hátt
og svo er ákveðinn þráður á milli
verka þeirra að því leyti að þær
vinna abstrakt. Júlíana vann aðeins
abstrakt í vefnum en aldrei í mál-
verki en áhrifin komu fremur fram
í litum og áferð. Í prentmyndum
Anni sér maður líka ákveðin áhrif
– myndir sem eru eins og marglaga
vefur og mynstur. Þannig geta mál-
verkið og vefurinn gefið hvort öðru
svo mikið.“
Tvær hliðar á einstakri listakonu
Í dag verða opnaðar á Kjarvalsstöðum tvær sýningar á verkum Júlíönu Sveinsdóttur. Á sýningunni Tvær sterkar má sjá málaralist Júlíönu
og færeysku listakonunnar Ruth Smith en á sýningunni Lóðrétt/Lárétt er að fi nna vefnaðarlist Júlíönu og þýsku listakonunnar Anni Albers.
MÁLARALIST Hrafnhildur Schram sýningarstjóri á Tvær sterkar. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA VEFNAÐARLIST Sigríður Guðjónsdóttir aðstoðarsýningarstjóri og Ingibjörg Jónsdóttir sýningarstjóri Lóðrétt/Lárétt.
Þegar Júlíana fór til
að mynda á Snæfells-
nesið til þess að mála þá
fannst henni allt verða
flatt í sólinni. Hún vildi
frekar ský og jafnvel
þoku og eins var þetta
með Ruth.
Hrafnhildur Schram
MENNING
1
5
-0
9
-2
0
1
5
1
0
:2
2
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
6
3
1
-A
3
D
C
1
6
3
1
-A
2
A
0
1
6
3
1
-A
1
6
4
1
6
3
1
-A
0
2
8
2
8
0
X
4
0
0
4
A

F
B
0
6
4
s
_
1
8
_
6
_
2
0
1
5
C
M
Y
K