Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 47

Illar hvíldir
Til að koma þessu í kring þarf hann að fella
niður og bæta við. Þó er ekki nema sann-
gjamt að taka fram að báðar myndirnar sem
Magnús klifar á í viðlaginu, hesturinn „úti
í ánni“ og blóðið sem vætlar niður vanga
hans eiga sér ákveðna stoð eða átyllu í
frumtextanum. Fyrri hluti þriðja erindisins
virðist til að mynda skýra blóðið í vöngum
hestsins á báðum tungumálunum:
Las patas heridas,
las crines heladas,
dentro de los ojos
un puhal de plata.
Bajaban al río.
jAy cómo bajaban!
La sangre corría
más fuerte que el agua.
Fæturnir særðir / faxið
augunum / silfurhnífur.
hvemig (þau/þeir) fóru
vamið.
Rauð í faxi rótin,
rista niður fótinn,
silfursax í auga! —
Samleið áttu menn
fram á fljótsins eyri.
Flaut úr æðum dreyri,
villtari öllum vötnum.
Vakir Ijúfur enn?
frosið (frosthvítt). / Inni í
/ Fóru niður að ánni. / Æ,
! / Blóðið rann / stríðar en
Fyrst um silfursaxið. Auðvitað er hugsan-
legt að ímynda sér að hesturinn hafí verið
stunginn í augað. Á móti því mælir að í
frumtextanum er bara nefnt eitt vopn en
bæði augun. Skýringin er líklega sú að aug-
un eru gjaman speglar hjá Lorca og frekar
en að sjá raunverulegt vopn úr silfri spegl-
ast í augum hestsins" finnst mér ráðlegt að
minnast þess að silfrið er málmur tunglsins
og líta á hnífmn sem blik tunglsins í hests-
augunum, mynd sem kallast á við „silfur-
flugumar“ í næsta erindi, einsog ég kem að
á eftir. Þó við sláum þessu föstu (upp á mína
ábyrgð) þá er sú myndlíking að láta tungl-
skinið koma fram sem silfurhníf ískyggileg
í sjálfu sér, sérstaklega í leikriti þar sem
tunglið á eftir að koma fram sem persóna
sem undirbýr og sviðsetur blóðsúthellingar
líkt og fómarathöfn. Myndlíking frumtext-
ans er þó alls ekki jafn svakaleg og „silfur-
sax“ þýðingarinnar sem manni finnst vera
raunverulega á kafi í auganu. Þýðandinn
lætur sér reyndar ekki nægja þá limlestingu
heldur er „rista“ á fæti og faxið er rautt í
rótina, hugsanlega af blóði. Þessi óhugnað-
ur allur og óskiljanlegar limlestingar á
skepnu sem flestum íslendingum þykir
vænt um myndar sterka andstæðu við þá
kyrrlátu athöfn þegar móðir svæfir bamið
sitt. Þessi spenna er kjaminn í íslenska ljóð-
inu.
Seinni hluti þessa erindis bryddar upp á
nýjum tíðindum. Texti Magnúsar býður upp
á nokkuð skýra mynd af blóðsúthellingum.
Spænski textinn er allmiklu óljósari, það
gerist eitthvað en við verðum að giska á
hvað það er. Lorcafræðingar virðast þó
sammála Magnúsi um að þessar ljóðlínur
séu forspá um þann atburð seinna í leikrit-
inu þegar brúðguminn og Leonardo drepa
hvor annan með hnífum. Það em þá þeir
tveir sem „fara niður að ánni“ og þeirra
blóð sem rennur hraðar en vatnið.
En mig langar til að benda á að þessi
frásagnardrög eru svo óljós og véfréttarleg
að það er hægt að lesa útúr þeim allt aðra
og geðslegri atburði. Vísuorðið „Bajaban
al río“ í fmmtextanum þýðir að fleiri en ein
manneskja fara niður að ánni, textinn að-
greinir ekki hvort um sé að ræða ,,þá“,
,,þær“ eða ,,þau“. Hér kemur upp í hugann
upphafslína úr frægu ljóði Lorca um eigin-
konuna ótrúu: „Y que yo me la bajé al río“:
„Og ég leiddi hana niður að ánni.“ í því
ljóði er árbakkinn eðlilegur vettvangur
samfara manns og konu, þau fara þangað
sem vatnið streymir. Líka mætti líta aftur í
lokaþátt leikritsins þar sem maður og kona
eru komin niður að á, standa meira að segja
TMM 1993:2
45