Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 54

lesandanum ekki óvirkur lestur einsog í
lesanlega textanum, heldur krefur hinn
skrifanlegi texti lesandann um virkni, býð-
ur fram samstarf um sköpun sína þarsem
lesandinn skrifar áfram í textaopin. Einsog
liggur í nöfnum þessara tveggja texta-
tegunda getur maður einungis lesið lesan-
legan texta, segir Barthes; skrifanlegan
texta getur maður, og á og etv. verður, að
skrifa áfram, eða túlka. í lesanlegum texta
er lesandinn aðeins neytandi en í skrifan-
legum texta tekur lesandinn þátt í sköpun
textans. Með dálítið einfaldari orðum mætti
segja að skrifanlegur texti sé margfaldur og
flókinn texti sem þarfnast virkrar túlkunar
lesandans svo hann skiljist, en lesanlegur
texti er einfaldur og auðlesinn texti sem ber
sína merkingu á yfirborðinu. Hér er rétt að
hafa í huga að texti er flókið fyrirbæri og
getur því sjaldnast flokkast algerlega undir
aðra hvora textategundina. Barthes er sjálf-
ur meðvitaður um þetta vandamál og nær
öll bók hans S/Z gengur út á það að sýna
fram á hina skrifanlegu eiginleika tiltekins
lesanlegs texta.
í tímaritsgrein sinni ,,Er ekki nóg að lífið
sé flókið?“ fjallar Ástráður Eysteinsson
bókmenntafræðingur um skáldsögur Thors
Vilhjálmssonar. Þar lýsir Ástráður hinum
módernísku verkum Thors og á þar við
Fljótt fljótt sagði fuglinn, Óp bjöllmnar,
Mánasigð og Tumleikhúsið. Lýsing Ást-
ráðs kemur mjög vel heim og saman við
hugmynd Barthes um hinn skrifanlega
texta, en Ásttáður segir:
Persónur eru oftast nafnlausar og það er
tíðum erfitt að greina á milli þeirra, auk
þess sem þær eiga það til að renna saman
eða klofna sundur; iðulega er ógjörlegt að
henda reiður á hver segir frá, sjónarhornið
rásar til á afar ruglingslegan hátt, tíminn er
á tjá og tundri, litlir tilburðir eru til að skapa
sögufléttu og umhverfi sögunnar tekur
næsta ólíkindalegum hamskiptum.2
Ovirkur lestur dugar greinilega skammt
þegar þegar þessir módemísku textar Thors
eru annars vegar, enda krefja þeir lesandann
um virkni og mikið flökt við lesturinn í leit
að merkingu.
Margar bækur Thors seldust ekki vel þrátt
fyrir lof gagnrýnenda. En það sama er ekki
að segja um Grámosann. Með útkomu hans
varð Thor allt í einu vinsæll, fékk fjölda
verðskuldaðra verðlauna og Grámosinn
seldist mjög vel. Aðalástæðuna fyrir þess-
um skyndilegu vinsældum Thors, tel ég
liggja í því, og er sjálfsagt ekki ein um þá
skoðun, að með Grámosanum færði Thor
sig frá hinum skrifanlega módemisma yfir
í það sem ég vil kalla póstmódemisma:
Andstætt hugmyndafræði módemismans
verður eitt af aðalviðfangsefnum Grámos-
ans það að segja sögu: Hér bera persón-
umar nafn, ferðalagið er að hluta til land-
fræðilegt, grunnsögufléttan er hefðbundin
sakamálasaga, og tiltölulega auðvelt er að
henda reiður á tímanum og umhverfínu.
Thor notfærir sér tækni hefðbundinnar frá-
sagnarlistar og fyrir vikið varð skáldsagan
epískari — sagði meiri sögu og varð þar af
leiðandi auðlesnari en módemísku verkin
hans. I Grámosanum fléttar Thor saman
lesanlegum og skrifanlegum þáttum, ef við
höldum okkur við hugtök Barthes. Saka-
málasagan um Sólveigu Súsönnu og Sæ-
mund Friðgeir er lesanlegur texti sem skilst
auðveldlega án djúpra pælinga. Saman við
þessa glæpasögu fléttast svo hinn skrifan-
legi þáttur sögunnar: Þroskasaga Ásmund-
ar og barátta hans við að sætta eðlin tvenn
sem búa í honum. Þessi þáttur sögunnar
52
TMM 1993:2