Fréttablaðið - 23.07.2015, Blaðsíða 22

23. júlí 2015 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 22
Á sínum tíma þegar ég starf-
aði í heilbrigðisráðuneyt-
inu, var eitt af hlutverkum
mínum að svara spurning-
arlistum frá alþjóðastofnun-
um um heilbrigðismál. Þess-
ir spurningalistar voru mjög
ítarlegir og var spurt m.a. um
greiðsluþátttöku almennings
fyrir heilbrigðisþjónustu.
Í þeim spurningum vakti
athygli mína spurning um
hvort fyrirkomulag „brúnna
umslaga“ (the economy of
brown envelopes) tíðkaðist í greiðslu-
þátttöku í heilbrigðiskerfinu.
Þetta þótti mér framandi spurning,
því slíkt fyrirkomulag er ekki við lýði
hér a.m.k svo vitað sé. Fyrirkomu-
lag brúnna umslaga í heilbrigðisþjón-
ustu er þó víðtækt annars staðar, t.d. í
ýmsum Afríku- og Asíulöndum þar sem
læknar fá þá (oftast aukalega) greitt frá
sjúklingum eða aðstandendum þeirra
fyrir læknisverk með beinhörðum pen-
ingum í umslögum, m.ö.o. greitt „undir
borðið“. Þetta leiðir hugann að greiðslu-
þátttöku í heilbrigðiskerfinu. Fréttir
hafa borist af mikilli greiðsluþátttöku
almennings vegna sjúkdóma og með-
ferða við þeim. Almennt greiða börn,
aldraðir og öryrkjar minna en fullorðn-
ir einstaklingar.
Á Íslandi eru tvö meginkerfi varð-
andi greiðsluþátttöku. Annars vegar
er almennt greiðsluþátttökukerfi fyrir
heilbrigðisþjónustu. Í því er ekkert
greiðsluþak sjúklings, heldur fær hann
afslátt á frekari læknisþjónustu þegar
hann hefur greitt ákveðna upphæð
(33.600 fyrir fullorðna 18-66 ára) innan
almanaksársins. Afsláttarþak barna,
aldraðra og öryrkja miðast við lægri
tölu. Hins vegar er sérstakt greiðslu-
þátttökukerfi fyrir lyf sem er í anda
þess sem tíðkast á hinum Norðurlönd-
unum. Í því er greiðsluþak á greiðslum
sjúklinga innan 12 mánaða tímabils.
Fullorðinn einstaklingur greiðir aldrei
hærra en 62.000 krónur fyrir lyf á 12
mánaða tímabili. Ef hann nær þessari
tölu snemma á því tímabili greið-
ir hann ekki meir fyrir lyf það
sem eftir lifir tímabilsins. Þetta
er gert til að tryggja viðkomandi ein-
stakling fyrir of háum lyfjakostnaði.
Á öllum hinum Norðurlöndunum
eru einnig þök á greiðsluþátttöku ein-
staklinga vegna heilbrigðisþjónustu. Í
Svíþjóð er almennt greiðsluþak fyrir
útgjöld vegna heilbrigðisþjónustu um
1.100 SEK (um 17.300 ISK) á 12 mánaða
tímabili. Almennt greiðsluþak vegna
lyfja er 2.200 SEK (um 34.600 ISK) á
12 mánaða tímabili.
Heildarútgjöld vegna heilbrigðis-
þjónustu á Íslandi á síðasta ári var um
175 milljarðar. Þar af voru útgjöld ein-
staklinga um 34 milljarðar eða um 103
þúsund á hvern einstakling á landinu.
Áskorun heilbrigðisyfirvalda er að
verja almenning fyrir háum kostnaði
vegna heilbrigðisþjónustu. Er um 100
þúsund krónur kostnaður á ári vegna
heilbrigðisþjónustu of hár kostnað-
ur fyrir einstakling? Að mínu mati er
svarið já. Það hefur farið fram mikil
vinna af hálfu heilbrigðisyfirvalda
undanfarin ár að skilgreina heilbrigðis-
kostnað einstaklinga og hve há greiðslu-
þátttaka einstaklinga eigi að vera. Því
legg ég til að fundin verði leið til að
skilgreina greiðsluþátttöku einstak-
linga í heilbrigðisþjónustu eins lága og
mögulegt er.
Hvað varðar fyrirkomulag brúnna
umslaga við greiðsluþátttöku í heil-
brigðiskerfinu er sú leið framandi
okkar menningu og ég vona að það fyr-
irkomulag muni aldrei skjóta rótum hér
á Íslandi.
„Brúnu umslögin“
Staða mála í Grikklandi og á evru-
svæðinu hefur mjög verið í fréttum
undanfarna daga, vikur og ár. Mér
þykir sú umræða hafa verið um of
einhæf og ráðist af þeim sjónar-
hóli sem hver og einn kýs að standa
á. Það er óþarfi og skaðar skiln-
ing okkar á þessum miklu atburð-
um. Að mínu viti er staða Grikk-
lands og togstreita um ríkisskuldir
á alþjóðavettvangi til vitnis um
að efnahagskerfi Vesturlanda er
komið að endimörkum þess sem
samfélög byggð á lýðræði og félags-
legu réttlæti geta þolað, þegar reynir á
mörk fjármagns og almannaréttar. Þetta
á við jafnt á alþjóðlegum vettvangi og
innanlands – jafnt á Grikklandi og Íslandi.
Og jafnvel við Íslendingar sem nú berum
okkur borginmannlega höfum þurft að
beygja okkur undir ofurvald hins alþjóð-
lega fjármálakerfis og stjórnarskrárvarið
og venjuhelgað ofbeldi eiganda peninga-
kröfu á hendur þeim sem á að greiða. Skuld
á ekki alltaf að gjalda. Um þetta allt langar
mig að fjalla í nokkrum greinum.
Eitt er mikilvægt að taka fram í upp-
hafi: Vandi Grikklands og Evrusvæðisins
er vissulega mikill og margþætt-
ur, en hann stafar á engan hátt af
aðild Grikklands að ESB. Sumir
ganga svo langt að telja vandann
dauðadóm yfir evrópskri samvinnu
og að í honum felist áfellisdómur
yfir þeim hér á landi sem horft
hafa til aðildar að Evrópusam-
bandinu sem kosts fyrir íslenska
þjóð. Fátt er fjær sanni. Aðild að
ESB hefur fært Grikkjum fjölmörg
tækifæri, rétt eins og við Íslend-
ingar höfum notið ríkulega af aðild
að Evrópusamrunanum í gegnum
EES-samninginn. Opnun hagkerfisins með
slíkri aðild skapar tækifæri til vaxtar og
aðstæður skapast til að auka samkeppni í
öllum atvinnugreinum. Árangur ríkja af
alþjóðasamvinnu á efnahagssviðinu ræðst
svo almennt af því hvernig þessi tækifæri
eru nýtt.
Kostir við sameiginlegan gjaldmiðil
Það er ekkert launungarmál að talsmenn
aðildar að ESB hér á landi hafa margir horft
til sameiginlegs gjaldmiðils, evrunnar, sem
stærsta kostsins við fulla aðild. Ástæðan er
marggreind og margrædd: Kostnaður heim-
ila og atvinnulífs af óstöðugleika íslenskrar
krónu og skortur á utanaðkomandi aga um
hagstjórn hér á landi. Launafólk á Íslandi
býr við fullkomna óvissu um raunvirði
launa sinna og er algerlega berskjaldað
fyrir áhrifum frjálsra fjármagnsflutninga
á verðmæti vinnu sinnar. Einungis haftabú-
skapur eins og sá sem nú stendur yfir, með
undanþágum frá evrópsku regluverki, gerir
krónuna þolanlega um stund.
Aðild að evrunni takmarkar vissulega
möguleika Grikkja á lausnum á núverandi
vanda. Þeir geta ekki fellt gengið, komið
útflutningsgreinum í skjól og sent heimil-
unum reikninginn, eins og hér gerðist með
gengisfalli krónunnar í hruninu. Þegar lokið
er lofsorði á íslenskan efnahagsbata eftir
hrun er aldrei fjallað um skuggahlið krón-
unnar: Gríðarlegur afkomubati útflutnings-
greina var greiddur af heimilunum með
hærri skuldum heimila og lægri launum.
Óviðráðanleg krafa um skuldaleiðréttingu
var ein afleiðing þessa og yfirstandandi
átök á vinnumarkaði og óstarfhæft heil-
brigðiskerfi er önnur. Krónan leiddi með
öðrum orðum til pólitískrar og samfélags-
legrar upplausnar á Íslandi, sem enn sér
ekki fyrir endann á.
Þegar lofræður um íslensku krónuna
eru lesnar vekur það athygli að jafnvel
nú eftir fimm ára þrautagöngu, er ekk-
ert fylgi meðal grísks almennings við að
fara út úr evrunni og fara hina íslensku
leið. Almennt er viðurkennt að útganga
Grikkja úr evrunni myndi kalla á gríðar-
lega gengisfellingu. Upptaka drökmu á
nýjan leik myndi nefnilega bara gilda um
laun almennings, en erlendar skuldir jafnt
ríkis, sveitarfélaga, fyrirtækja og einstak-
linga yrðu áfram í evrum. Almenningur,
sem nú þegar er aðkrepptur, þyrfti að þola
kaupmáttarskerðingu upp á tugi prósenta
ofan á allt annað. Þessa íslensku leið lang-
ar engan í Grikklandi að fara.
Í umræðunni heyrum við oft að vandi
Grikkja sé þeim sjálfum að kenna. Um þá
ranghugmynd langar mig að fjalla í næstu
grein.
Er Evrópusambandið vandamálið?
– um Grikkland og vald fjármagns yfi r fólki
HEILBRIGÐIS-
MÁL
Gunnar Alex-
ander Ólafsson
heilsuhagfræðingur
➜ Upptaka drökmu á nýjan leik
myndi nefnilega bara gilda um laun
almennings, en erlendar skuldir
jafnt ríkis, sveitarfélaga, fyrirtækja
og einstaklinga yrðu áfram í evrum.
UTANRÍKISMÁL
Árni Páll
Árnason
formaður Samfylk-
ingarinnar
➜ Fréttir hafa borist að
mikilli greiðsluþátttöku al-
mennings vegna sjúkdóma
og meðferða við þeim.
Almennt greiða börn, aldr-
aðir og öryrkjar minna en
fullorðnir einstaklingar.
Í grein minni „Kjör
aldraðra og öryrkja
ítrekað skert“ sýndi ég
fram á, að stjórnvöld
hafa um langt skeið
hlunnfarið eldri borg-
ara og öryrkja. Stjórn-
völd láta lífeyrisþega
aldrei fá hliðstæðar
kjarabætur og launþeg-
ar fá. Það er alltaf klip-
ið af launauppbótum
og verðlagsuppbótum
til aldraðra og öryrkja.
Stjórnvöld telja, að líf-
eyrisþegar hafi breitt
bak! Þessi saga er nú enn einu
sinni að endurtaka sig.
Fjármálaráðherra boðar, að
aldraðir og öryrkjar eigi að
fá hækkun á lífeyri næsta ár,
ekki sömu hækkun og launþeg-
ar, heldur þriðjungshækkun af
launahækkun láglaunafólks!
Og lífeyrisþegar eiga ekki að
fá hækkun frá sama tíma og
launþegar, þ.e. 1. maí sl. Nei,
þeir eiga að fá hana 8 mánuð-
um síðar. Það er engu líkara en
stjórnvöld telji, að aldraðir og
öryrkjar hafi svo góð kjör, að
þeim liggi ekkert á.
Yfirlýsing Davíðs
sem forsætisráðherra gildir
Fjármálaráðherra virðist hafa
tekið lífeyrismál aldraðra og
öryrkja í sínar hendur en lítið
heyrist frá tryggingamála-
ráðherranum, Eygló Harðar-
dóttur. Fjármálaráðherra var
áður búinn að segja á Alþingi,
að ekki væri unnt að hækka
bætur lífeyrisþega vegna
nýrra kjarasamninga. Það er
vissulega jákvætt að fjármála-
ráðherra skuli hafa endurskoð-
að þá neikvæðu afstöðu
sína. En betur má ef
duga skal. Forveri
Bjarna Benediktsson-
ar, í embætti formanns
Sjálfstæðisflokksins,
Davíð Oddsson þá for-
sætisráðherra, sagði
þegar ákvæðum laga
um ákvörðun lífeyris
aldraðra var breytt,
að nýja ákvæðið, nýja
orðalagið, yrði lífeyris-
þegum hagstæðara en
það eldra.
Áður stóð í lögunum
„að breyta ætti lífeyri aldr-
aðra í samræmi við breytingar
á lámarkslaunum“. Þegar þessu
var breytt og ákveðið að segja,
að taka ætti mið af launaþró-
un við breytingu lífeyris, en
þó aldrei að hækka minna en
neysluverð, gaf Davíð Oddsson
framangreinda yfirlýsingu.
Núverandi formaður Sjálf-
stæðisflokksins getur ekki
ómerkt yfirlýsingu fyrirrenn-
ara síns og forsætisráðherra í
þessu efni. Yfirlýsing Davíðs
hlýtur að gilda og því á lífeyrir
að hækka nákvæmlega eins og
lægstu laun og frá sama tíma.
Lífeyrisþegum dugar ekkert
minna– þetta er lágmark
Kjarni málsins er sá, að 255
þúsund króna lífeyrir á mán-
uði er algert lágmark og í
rauninni of lítið til þess að lifa
af. Lífeyrir þeirra eldri borg-
ara, sem hafa einungis tekjur
frá TR, er í dag 225 þúsund
krónur fyrir skatt (192 þúsund
eftir skatt). Bjarni Benedikts-
son vill hækka þessa upphæð
um 8,9% frá næstu áramótum.
Það er alltof lítið og of seint.
Láglaunafólk fékk 30 þúsund
króna hækkun 1. maí sl. og fær
27-28% hækkun næstu þrjú
ár. Launin hækka í 300 þús-
und krónur á mánuði. Ekkert
heyrist frá stjórnvöldum um að
eldri borgarar og öryrkjar eigi
jafnframt að fá slíka hækkun.
Lífeyrisþegar virðast eiga að
fara bónarveg að stjórnvöldum
til þess að fá frekari hækkun
bóta. Enda þótt það sé í stjórn-
arskrá og lögum, að ríkið eigi
að aðstoða aldraða og öryrkja
svo þeir geti lifað eðlilegu
lífi og tekið þátt í þjóðfélag-
inu telja stjórnarherrarnir, að
þeir geti sett sig á háan hest og
látið eins og það sé undir mis-
kunn þeirra komið hvort aldr-
aðir fái sómasamlegan lífeyri,
sem dugi fyrir framfærslu og
eðlilegu lífi. En svo er ekki.
Stjórnarherrarnir hafa enga
heimild til þess að halda líf-
eyri aldraðra og öryrkja niðri
og meðhöndla lífeyrisþega á
annan hátt en láglaunafólk er
meðhöndlað. Það eru sömu rök
fyrir nauðsyn þess að hækka
lífeyri eins og fyrir þörfinni á
að hækka kaup láglaunafólks.
Skammta öldruðum þriðjung
af því sem launþegar fá
KJÖR
ALDRAÐRA
Björgvin
Guðmundsson
formaður kjara-
nefndar Félags eldri
borgara
➜ Og lífeyrisþegar eiga
ekki að fá hækkun frá
sama tíma og launþegar,
þ.e. 1. maí sl. Nei, þeir eiga
að fá hana 8 mánuðum
síðar. Það er engu líkara
en stjórnvöld telji, að
aldraðir og öryrkjar hafi
svo góð kjör, að þeim liggi
ekkert á.
Ábendingahnappinn má
finna á www.barnaheill.is
2
2
-0
7
-2
0
1
5

2
2
:3
9
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
3
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
5
8
A
-0
8
F
C
1
5
8
A
-0
7
C
0
1
5
8
A
-0
6
8
4
1
5
8
A
-0
5
4
8
2
8
0
X
4
0
0
8
B

F
B
0
5
6
s
C
M
Y
K